1.           अर्जदाराने, प्रस्‍तुत तक्रार ग्राहक सरंक्षण कायद्याचे कलम 12 अन्‍वये दाखल केलेली आहे. अर्जदार हा रा.किटाळी मेंढा, पो.मिंडाळा तह.नागभीड, जिल्‍हा चंद्रपूर येथे राहत आहे. अर्जदाराची पत्‍नी सौ.सुनिता तुळशिराम नान्‍हे ही दि.20/7/2010 रोजी मृत्‍यु पावली आहे. अर्जदाराची पत्‍नी ही गिरगाव तह.नागभीड येथे राहणारे मय्यत श्री.विठु मेश्राम यांची मुलगी असुन लग्‍नापूर्वी तिचे नाव कु.शांताबाई विठु मेश्राम असे होते. वडीलाचे मृत्‍युनंतर सौ. सुनिता तुळशिराम नान्‍हे उर्फ कु.शांताबाई विठु मेश्राम हिचे नाव त्‍यांचे मौजा डोंगरगाव तह.नागभीड येथील सर्व्‍हे क्र. 172 आराजी 0.36 हे आर शेतजमीनीवर नोंदविण्‍यात आले. तसेच ती अर्जदारासह स्‍वतः शेती करीत होती त्‍यामुळे ती शेतकरी होती. 

2.          अर्जदाराने त्‍याचे पत्‍नीचे विज पडल्‍याने झालेल्‍या मृत्‍युकरीता शेतकरी जनता अपघात विमा योजने अंतर्गत असलेल्‍या पॉलीसी                                       क्र. 230200/47/10/99/00000067 अन्‍वये गै.अ.कडे विम्‍याचे रकमेवर दावा केला. अर्जदाराचे पत्‍नीचा मृत्‍यु नैसर्गिक अपघाताने झालेला असल्‍याने अर्जदाराचा दावा मंजुर होण्‍यास पाञ आहे. अपघात तारखेपासुन 25 दिवसाचे आत दावा करण्‍याची कायदयानुसार मुदत असते. तसेच ठरविलेल्‍या अवधीत दावा करणे शक्‍य न झाल्‍यास वाढीव मुदत म्‍हणून 3 महीन्‍याचा कालावधी असतो. त्‍याप्रमाणे अर्जदाराने त्‍याचा दावा दि.14/11/2010 पर्यंत करायला हवा होता, परंतु अर्जदाराची तब्‍बेत ठिक नसल्‍यामुळे अर्जदारास दावा दाखल करण्‍याकरीता आवश्‍यक कागदपञे गोळा करण्‍यास उशीर झाला.  अर्जदार हा अशिक्षित असल्‍याने सुध्‍दा त्‍याला कागदपञे गोळा करण्‍याकरीता उशीर झाला.  अर्जदाराने अपघाती विमा दावा दि.21/12/2010 रोजी कायद्यानुसार तालुका कृषि अधिकार, तालुका नागभिड यांचे कडे सादर केला. सदर विमा दावा अपघातानंतर व वाढीव मुदतीनंतर अर्जदाराने केलेल्‍या दाव्‍याला 1 महीना 6 दिवस उशीर झाला.  त्‍यामुळे गै.अ.ने अर्जदाराचे अर्जाचा व विमा दावा 1,00,000/- रु.दाव्‍याकडे व सादर केलेल्‍या दस्‍ताकडे मुद्दाम दुर्लक्ष करुन खोटया सबबी समोर करुन अर्जदाराचा दावा खारीज केला. त्‍यामुळे अर्जदाराने त्‍यांचे वकीला मार्फत गै.अ. यास दि.3/5/2011 रोजी नोटीस पाठविला. गै.अ.यास सदर नोटीस दि.12/5/2011 चे आधी प्राप्‍त होवूनही गै.अ.याने आतापर्यंत कोणतेही उत्‍तर दिले नाही, किंवा अर्जदाराचा दावा मंजुर करुन योजने नुसार विम्‍याची रक्‍कम सुध्‍दा अर्जदारास दिली नाही.

3.          अर्जदाराने त्‍याचे दाव्‍यात योजने नुसार त्‍याचे पत्‍नीचे नैसर्गिक मृत्‍युकरीता केलेल्‍या दाव्‍यामध्‍ये रु.1,00,000/- ची मागणी केली आहे.  परंतु गै.अ.याने अर्जदाराचा दावा दि.30/12/2010 रोजीचे पाठविलेल्‍या पञानुसार बेकायदेशीररीत्‍या खारीज केला आहे.  सदर पञ गै.अ.ने पाठविले जे अर्जदारास दि.24/1/2011 रोजी प्राप्‍त झाले.  त्‍यामुळे अर्जदाराचे कधीही भरुन न निघणारे नुकसान झाले आहे. गै.अ.चे सदर कृत्‍य हे अनुचित व्‍यापार पध्‍दती असुन, न्‍युनतापूर्ण सेवा आहे. त्‍यामुळे अर्जदारास त्‍याचे कायदेशीर हक्‍क मांगण्‍यासाठी मंचा समक्ष येण्‍याखेरीज दुसरा मार्ग उरला नाही.  त्‍यामुळे अर्जदार विद्यमान मंचासमक्ष गै.अ.चे विरुध्‍द अपघाती विमा अंतर्गत रु.1,00,000/-  मानसीक, शारीरीक ञासापोटी व नुकसान भरपाई म्‍हणून रु.50,000/- तसेच तक्रारीचे खर्चापोटी रु.10,000/- असे एकूण 1,60,000/- रु. ची मागणी केली आहे. अर्जदाराने प्रार्थनाव्‍दारे अशी विनंती केली आहे की, गै.अ. यास सर्व रक्‍कमांवर 12 टक्‍के द.सा.द.शे. व्‍याजाने अर्जदाराने विम्‍याचे रकमेसाठी मागणी केल्‍यापासुन रक्‍कम मिळे पर्यंत देण्‍याचे आदेश व्‍हावे. व नमुद केलेल्‍या तथ्‍याचे व परिस्थितीचे अनुषंघाने योग्‍य आदेश अर्जदाराचे बाजुने व गै.अ.विरुध्‍द व्‍हावा अशी मागणी केली आहे. अर्जदाराने नि. 4 नुसार एकूण 11 झेरॉक्‍स दस्‍तऐवज दाखल केलेले आहे. तक्रार स्विकृत करुन गै.अ. यास नोटीस काढण्‍यात आले.

4.          गै.अ. क्र. 1 याने नि. 9 नुसार आपले लेखी बयान सादर केले.  सादर केलेल्‍या लेखी बयानात गै.अ. क्र. याने प्राथमिक आक्षेप असा घेतला आहे की, विद्यमान मंचापुढे सादर केलेली तक्रार ही सकृतदर्शनी खारीज होण्‍यास पाञ आहे कारण की, ञिसदस्‍यीय विमा पॉलीसी अंतर्गत पॉलीसी महाराष्‍ट्र शासनाने कृषि आयुक्‍त पुणे, कबाल इन्‍सुरन्‍स व युनायटेड यांचे मध्‍ये करार होवून शेतकरी जनता अपघात विमा योजना राबवीली असुन सहरहू तक्रारीत आवश्‍यक त्‍या गै.अ.विरुध्‍द तक्रार दाखल करण्‍यात आली नाही. गै.अ. क्रं.1 चे असे म्‍हणणे आहे की, माहीती अभावी हे नाकबुल व अमान्‍य आहे की, अर्जदाराची पत्‍नी सौ.सुनीता तुळशिराम नान्‍हे हीचा दि.20/7/2010 रोजी विज पडून मृत्‍यु झाला तसेच ती शेतकरी होती, हे म्‍हणणे असत्‍य व पूर्णतः खोटे असल्‍यामुळे नाकबुल आहे. तसेच हे म्‍हणणे अमान्‍य की, अर्जदाराची तब्‍बेत ठिक नव्‍हती व त्‍यामुळे त्‍यांना कागदपञे गोळा करण्‍यास उशीर झाला. वास्‍तविक अर्जदाराने कायदेशीर सल्‍ला घेऊन कार्यवाही केलेली आहे. परिच्‍छेद 2 ते 9 मधील संपूर्ण मजकुर असत्‍य व खोटा आहे व सबब अमान्‍य व नाकबुल आहे. 

5.          गै.अ. क्रं. 1 याने विशेष कथनात असे नमुद केले आहे की, ञिसदस्‍यीय शेतकरी अपघात विमा योजने अंतर्गत काढण्‍यात आलेल्‍या विमा पॉलिसीच्‍या करारानुसार अर्जदाराने नुकसान भरपाई मागण्‍यासाठी आवश्‍यक त्‍या कागदपञासह क्‍लेम विमा कंपनीकडे तालुका कृषि अधिकारी यांचे मार्फत व तसेच कबाल इन्‍सुरन्‍स मार्फत पाठविणे आवश्‍यक आहे. सदरहू केस मध्‍ये सौ. मुजुळा हिचा मृत्‍यु दि.20/7/2010 रोजी झाला असुन दि.21/12/2010 रोजी तालुका कृषि अधिकारी नागभीड यांचे कडे क्‍लेम सादर केलेला आहे. म्‍हणूनच पॉलिसीच्‍या अटी व शर्ती तसेच करारातील नमुद केलेल्‍या बाबीचा विचार करुनच पॉलिसी संपल्‍यानंतर 90 दिवसांचे आत क्‍लेम विमा कंपनीकडे आला नसल्‍यामुळे नुकसान भरपाईची मागणी नियमांचे अधिन राहून तसेच पॉलिसीच्‍या कराराप्रमाणे फेटाळण्‍यात आलेली आहे.

6.          अर्जदाराने तक्ररीच्‍या कथनापृष्‍ठार्थ सरतपासणी शपथपञ दाखल केला.  गै.अ. यांनी पुरावा शपथपञ दाखल करावयाचा नाही अशी पुरसीस नि. 12 नुसार दाखल केली. अर्जदाराने दाखल केलेले दस्‍तऐवज आणि शपथपञ तसेच गै.अ. यांनी सादर केलेल्‍या लेखीबयान व नि. 13 नुसार दाखल केलेला लेखीयुक्‍तीवादावरुन आणि अर्जदाराच्‍या वकीलाने केलेल्‍या तोंडीयुक्‍तीवादावरुन खालील कारणे व निष्‍कर्ष निघतात.

                     //  कारणे व निष्‍कर्ष  //

7.       अर्जदार यांनी दि. 20/7/10 रोजी विज पडून पत्‍नी सौ.सुनिता तुळशिराम नान्‍हे ऊर्फ कु.शांताबाई विठु मेश्राम हिचा मृत्‍यु झाल्‍याने महाराष्‍ट्र शासनाच्‍या योजनेनुसार शेतकरी जनता अपघात विमा योजने अंतर्गत लाभ मिळण्‍याकरीता क्‍लेम सादर केला. परंतु गै.अ. यांनी दि.31/12/10 रोजी पंजीकृत पञ पाठवून क्‍लेम देता येणार नाही असे कळविले असल्‍याने प्रस्‍तुत तक्रार दाखल केली आहे. 

8.          गै.अ.यानी लेखीउत्‍तरात प्राथि‍मक आक्षेप घेतला आहे की, अर्जदार यानी तक्रार आवश्‍य‍क त्‍या गै.अ. विरुध्‍द दाखल करण्‍यात आली नाही. शेतकरी जनता अपघात विमा योजना ही ञिसदस्‍यीय विमा योजना पॉलीसी आहे. त्‍यामूळे तालुका कृषि अधिकारी आणि कबाल इंन्‍सुरन्‍स यांना गै.अ. केले नाही. म्‍हणून तक्रार खारीज करण्‍यात यावी.  गै.अ. यांनी घेतलेला प्राथमिक आक्षेप संयुक्तिक नाही. गै.अ.यांनी लेखीउत्‍तरात हे मान्‍य केले आहे की, दि.21/12/10 रोजी तालुका कृषि अधिकारी नागभिड यांच्‍या कडे विमा दावा मिळण्‍यासंदर्भात क्‍लेम फॉर्म सादर केला.  सदर क्‍लेम फॉर्म विमा कंपनीला प्राप्‍त झाला असुन, गै.अ. विमा कंपनीने दि 31/12/10 रोजी पञ पाठवून विमा क्‍लेम फार्म, सादर करण्‍यास 90 दिवसापेक्षा जास्‍त दिवस विलंब झाल्‍यामुळे नुकसान भरपाई मंजुर करता येणार नाही असे कळविले. यावरुन गै.अ. यांनी विमा क्‍लेम नाकारला असल्‍याने तालुका कृषि अधिकारी नागभिड व कबाल इंन्‍सुरन्‍स यांना गै.अ.जोडले नाही.या कारणावरुन तक्रार खारीज होण्‍यास पाञ नाही. गै.अ. यांनी विमा क्‍लेम प्राप्‍त झाला नाही असे म्‍हणणे असते तर, त्‍यांना गै.अ. म्‍हणून न जोडण्‍याचा मुद्दा उचित होता. परंतु गै.अ.यास विमा क्‍लेम फॉर्म मिळालेला असल्‍याने आवश्‍यक गै.अ. विरुध्‍द तक्रार दाखल केले नाही हा गै.अ. चा मुद्दा ग्राहय धरण्‍यास पाञ नाही या निष्‍कर्षाप्रत हे न्‍यायमंच आले आहे.

9.          गै.अ. यांनी अर्जदाराने सादर केलेला क्‍लेम 31/12/10 च्‍या पञान्‍वये नामंजुर केला आहे. अर्जदार यांनी पॉलिसीच्‍या करारानुसार पॉलीसी मुदत संपल्‍यानंतर 90 दिवसाचे आत क्‍लेम फॉर्म सोबत आवश्‍यक कागदपञ सादर केले नाही त्‍यामुळे क्‍लेम देता येणार नाही असे म्‍हणणे आहे. अर्जदार यांनी झालेल्‍या विलंबा बद्दल स्‍पष्‍टीकरण असे सादर केले की, अर्जदाराची प्रकृती चांगली नसल्‍यामुळे कागदपञाची जुळवाजुळव वेळेत करु शकला नाही. तसेच अर्जदार अशिक्षित असल्‍यामुळे कागदपञ गोळा करण्‍यास उशिर झाला.  महाराष्‍ट्र शासनाने गोरगरीब शेतक-याच्‍या हिताच्‍या दृष्टिने तसेच कुटूबातील कर्ता शेतकरी याचा नैसर्गिक आपत्‍तीने उदा. पूर, भुस्‍खलन, विज पडून, इत्‍यादी कारणाने मृत्‍यु झाल्‍यास रस्‍ते अपघात, सर्पदंश, झाडावरुन पडून, खून, नक्षल हत्‍या इत्‍यादी कारणाने अपघाती मृत्‍यु झाल्‍यास त्‍यांचे कुटूंबातील सदस्‍यांना आर्थिक लाभ व्‍हावा या उदात्‍य हेतुने योजना राबविण्‍यात येत आहे. परंतु ही योजना वरिष्‍ठ अधिका-यांपासुन गावपातळीवरील तलाठी यांना राबवायची आहे. परंतु त्‍याचे योग्‍य उहपोह केल्‍या जात नाही. त्‍यामुळे सामान्‍य जनतेला याबद्दल अज्ञानता असते. वास्‍तविक प्रस्‍तुत प्रकरणात नैसर्गिक आपत्‍तीने सुनिता तुळशिराम नान्‍हे हीचा व त्‍यासोबत सौ. मंजुळा वरखडे यांचे अंगावर विज पडून मृत्‍यु पावल्‍या ही नैसर्गिक आपत्‍ती तलाठी, तहसीलदार व कृषि अधिकारी यांनीच पुढाकार घेऊन कागदपञाची पूर्तता करुन देणे, आणि आर्थिक लाभ संबंधातील कुटूंबाला मिळवून देणे ही जबाबदारी होती व आहे. प्रस्‍तुत प्रकरणात अर्जदार याने पत्‍नीचे मृत्‍युनंतर तलाठी यांचे कडून फेरफार करुन घेऊन व कागदपञ गोळा करुन दि.21/12/10 ला सादर केला. अर्जदारास प्रस्‍ताव सादर करण्‍यास 1 महिना 07 दिवसाचा विलंब झाला हा विलंब आदेशात्‍मक नियम (Mandatory Rule) नाही.  विमा अधिनियमा नुसार नुकसान भरपाई मिळण्‍याकरीता प्रस्‍ताव व कागदपञ सादर करण्‍यास 12 महीन्‍याचा कालावधी दिलेला आहे. उलट या योजनेत अगदी अल्‍प कालावधी दिलेला आहे कारण की लवकरात लवकर मृतक शेतक-याच्‍या कुटूंबाला लाभ मिळण्‍या पासुन वंचीत ठेवण्‍याचा हेतु नसे अर्जदाराने विमा क्‍लेम प्रस्‍ताव सादर करण्‍यास विलंब केला या कारणावरुन गै.अ. यांनी विमा दावा नाकारुन सेवा देण्‍यात न्‍युनता करुन बेकायदेशीरपणे विमा दावा नाकारला आहे या निष्‍कर्षाप्रत हे न्‍यायमंच आले आहे. मा. महाराष्‍ट्र राज्‍य ग्राहक तक्रार निवारण आयोग मुंबई यांनी आयसीआयसीआय लोंबार्ड जनरल इंन्‍सुरंस कं. लि. विरुध्‍द श्रीमती सिंधुबाई खंडेराव खैरनार 2008(2) All MR (Journal) 13 या प्रकरणातील न्‍यायनिवाडयात पॅरा 9 मध्‍ये दिलेले मत या प्रकरणाला लागु पडते. त्‍यातील काही महत्‍वाचा भाग येणे प्रमाणे.

       Insurance company rejected the claim on the hyper technical ground. The widow cannot be blamed for belated submission of claim. As per the procedure laid down by the Govt.of Maharashtra, Village Revenue Officer and Tahsildar are mainly responsible for submission of claim to the insurance company. Immediately after the accidental death necessary information was given to the Village Revenue Officer. Therefore, the time should commence to run from the date of intimation of accidental death to the Village Revenue Officer. Moreover, the clause with regard to time limit prescribed for the submission of the claim is not mandatory.  In case of serious accident if, death occurs of bread winner of the family and if, immediate financial assistance is not received in time, the entire family comes on the street. Therefore, time limit for the submission of the claim is prescribed.  Provision with regard to time limit made in this behalf cannot be used to defeat the genuine.  In this particular case, claim submitted by the Tahsildar was very much genuine. The insurance company should have acted promptly and should have credited the insurance amount in the bank account of the widow.

वरील न्‍यायनिवाडयातील मतावरुन अर्जदाराने विमा क्‍लेम दाखल करण्‍यास विलंब केल्‍याच्‍या कारणावरुन गै.अ. यांनी दावा नाकारुन सेवा देण्‍यात न्‍युनता केली या निष्‍कर्षाप्रत हे न्‍यायमंच असले आहे.

10.        गै.अ. यांच्‍या वकीलांनी लेखीयुक्‍तीवादासोबत मा. राष्‍ट्रीय ग्राहक तक्रार निवारण आयोग नवी दिल्‍ली यांनी सुदेश गुप्‍ता विरुध्‍द आयसीआयसीआय प्रोडेंशीयल लाईफ इंन्‍सुरंन्‍स कं. लि. 2011(3) CPR 148 (NC) या प्रकरणाचा दाखला दिला सदर न्‍यायनिवाडयातील बाब या बाबींशी भिन्‍न आहे. त्‍यामुळे त्‍या निकालातील रेषो या प्रकरणाला लागु पडत नाही.

11.          अर्जदाराची पत्‍नी हिचे नावाने मौजा डोंगरगाव तह.नागभिड प.ह.न.20 भूमापन क्र. 172 आराजी 0.36 हे.आर शेतजमीन होती. सदर शेतजमीन ही मृतक सुनिता नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठु मेश्राम हिचे वडील श्री विठु मेश्राम यांचा मृत्‍यु झाल्‍यानंतर तिचे नाव चढले व तसे राजस्‍व रेकॉर्डला तलाठी यांनी नोंद घेतली. लग्‍नापूर्वी तिचे नाव कु. शांताबाई विठु मेश्राम असे होते व लग्‍नानंतर तिचे नाव सुनिता तुळशिराम नान्‍हे झाले अशी नोंद फेरफार पञकात आहे. मृतक सुनिता नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठु मेश्राम हिचा दि. 20/7/10 ला विज पडून मृत्‍यु झाल्‍यानंतर तिचे वारसदाराचे नावाने फेरफार पञक दि. 29/11/10 ला घेण्‍यात आले त्‍याचे पूर्वी फेरफार घेण्‍याकरीता तलाठी यास 10/11/10 रोजी माहीती देण्‍यात आली असे दाखल फेरफार दस्‍तऐवजावरुन दिसुन येतो. मृतक सुनिता नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठु मेश्राम हिच्‍या नावाने शेती होती व तिचे नाव 7/12 वर नमुद आहे.  मृतक सुनिता नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठु मेश्राम हिचा मृत्‍यु 14 ऑगस्‍ट 2010 चे पूर्वी झालेला असुन विमा पॉलिसीनुसार लाभधारक म्‍हणून गै.अ. यांनी जोखीम स्विकारली होती व आहे. त्‍यामुळे अर्जदार विमा क्‍लेम ची रक्‍कम रु. 1,00,000/- मिळण्‍यास पाञ आहे.  असा या न्‍यायमंचाचा निष्‍कर्ष आहे.

12.         मृतक सुनिता नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठु मेश्राम हिचा नैसर्गिक आपत्‍तीने विज पडून शेतात मृत्‍यु झाला. पोलीस स्‍टेशन नागभिड यांनी अकस्‍मात मृत्‍यु खबरी क्र. 24/2010 कलम 174 जा.फौ.नुसार नोंद करुन घटनास्‍थळ पंचनामा तयार केला तसेच इनक्‍वेस्‍ट पंचनामा, पोस्‍टमार्टम करण्‍यात आले. पोस्‍टमार्टम रिपोर्ट मध्‍ये मृत्‍यु विज पडल्‍यानेच झालेला आहे असा निष्‍कर्ष निघालेला आहे. अर्जदाराने या संदर्भात दस्‍तऐवज दाखल केलेला आहे. एकंदरीत अर्जदाराची पत्‍नी ही शेतकरी होती. व तिचा नैसर्गिक आपत्‍तीने मृत्‍यु झाला असल्‍याने शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेचा लाभ मिळण्‍यास पाञ आहे असे या न्‍यायमंचाचे ठाम मत असल्‍याने तक्रार मंजुर करण्‍यास पाञ आहे.

 13.          वरील कारणे व निष्‍कर्षावरुन अर्जदार शेतकरी जनता अपघात विमा योजने अंतर्गत मृतक सुनिता नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठु मेश्राम हीचा अपघाती मृत्‍यु विमा दावा रु. 1,00,000/- दि.31/12/10 पासुन मिळण्‍यास पाञ आहे या निर्णयाप्रत हे न्‍यायमंच आले असल्‍याने तक्रार अंशतः मंजुर करुन खालील प्रमाणे आदेश पारीत करण्‍यात येत आहे.

                       // अंतिम आदेश //

      (1)  अर्जदाराची तक्रार अशंतः मंजुर.

      (2)   गै.अ. यांनी मृतक सुनिता तुळशिराम नान्‍हे ऊर्फ शांताबाई विठू मेश्राम

            हीचा अपघाती मृत्‍यु झाल्‍यामुळे शेतकरी जनता अपघात विमा योजने  

            अंतर्गत रु. 1,00,000/-(एक लाख) दि. 31/12/10 पासुन द.सा.द.शे.

            9 टक्‍के व्‍याजाने अर्जदारास आदेशाच्‍या दिनांकापासुन 30 दिवसाच्‍या आत  

            दयावे.      

(3)               गै.अ. ने अर्जदारास मानसीक शारीरीक ञासापोटी रु.4,000/- व तक्रारीच्‍या

      खर्चापोटी रु. 1,000/- आदेशाच्‍या दिनांकापासुन 30 दिवसाच्‍या आत

      दयावे.

(4)   उभयपक्षाना आदेशाची प्रत विनामुल्‍य देण्‍यात यावी.      

चंद्रपूर,

‌दिनांक : 06/02/2012.