::: नि का ल प ञ::: मंचाचे निर्णयान्‍वये, उमेश वि. जावळीकर मा. अध्‍यक्ष १. सामनेवाले यांनी, तक्रारदारांस ग्राहक संरक्षण अधिनियम अन्‍वये तरतुदीनुसार सेवासुविधा पुरविण्यात कसूर केल्याने प्रस्‍तूत तक्रार दाखल केली आहे. २. तक्रारदार यांचे पती श्री. रामेश्वर महादेव पांडव यांच्या मालकीची मौजा खैरी बुज्रूक (रिठ) ता. नागभीड, जि. चंद्रपूर येथे भूमापन क्र. १०५/४ शेतजमीन आहे. सदर शेतजमीन ते करत होते. सामनेवाले क्र. १ यांनी सामनेवाले क्र. २ यांचे सहाय्य व सल्ल्याने व सामनेवाले क्र. ३ यांच्यामार्फत महाराष्ट्र शासन निर्णय दिनांक १४.०८.२०१३ मधील अटी व शर्ती प्रमाणे शेतकरी अपघात विमा योजना जाहीर केली. तक्रारदार यांचे पती श्री. रामेश्वर महादेव पांडव यांचे दिनांक ०८.०९.२०१३ रोजी विहरीत पाय घसरून निधन झाल्याने तक्रारदार यांनी शेतकरी अपघात विमा दावा दिनांक २३.१२.२०१३ रोजी सामनेवाले क्र. ३ यांच्याकडे सादर केला. सामनेवाले क्र. १ यांनी तक्रारदार यांचे पतीचा विमा दावा मंजुर अथवा नामंजुर असे न कळविल्याने त्याबाबत वकिलामार्फत दिनांक २८.०३.२०१६ रोजी नोटीस पाठवून विमा दावा मंजुर करणेची मागणी केली. परंतु सामनेवाले क्र. १ यांनी तक्रारदार यांचे पतीचा विमा दावा मंजुर अथवा नामंजुर असे न कळविल्याने तक्रारदार यांनी प्रस्तुत तक्रार दाखल करून सामनेवाले यांनी विम्याची रक्कम तसेच शारिरीक, मानसीक त्रासापोटी व तक्रार खर्चापोटी दंडात्‍मक रक्कम तक्रारदारांस अदा करावी अशी विनंती तक्रारदार यांनी केली आहे. ३. सामनेवाले क्र. १ यांना मंचाची नोटीस पाठविली असता, सामनेवाले यांनी तक्रारीतील मुद्द्यांचे खंडन करुन, तक्रारदार यांनी कृषी आयुक्त यांना सामनेवाले असे समाविष्ट न केल्याने तक्रार अमान्य करावी. तक्रारदार यांनी विहित मुदतीत तक्रार दाखल केली नाही. सामनेवाले क्र. २ यांनी सामनेवाले क्र. ३ यांचाकडून विमा दावा मुदतीत प्राप्त न केल्याने व सामनेवाले क्र. १ यांचाकडे न पाठविल्याने सामनेवाले क्र. १ यांनी तक्रारदारास सेवा सुविधा देण्यास कसूर केला नसून, तक्रारदार यांचे पती यांचा आत्महत्या या सदराखाली मृत्यु झाला असल्याने विमा करारातील अटी व शर्तीचा भंग झाला. सदर आक्षेपामुळे विम्याची रक्कम अदा करणे न्यायोचित नसल्याने, तक्रार खर्चासह अमान्य करण्यात यावी, अशी विनंती सामनेवाले क्र. १ यांनी केली आहे. ४. सामनेवाले क्र. २ यांना मंचाची नोटीस पाठविली असता, सामनेवाले क्र. २ हजर न राहिल्याने त्यांचेविरुद्ध तक्रार एकतर्फा चालविण्यात आली. सदर आदेश आज रोजी अबाधित आहेत. ५. सामनेवाले क्र. ३ यांना मंचाची नोटीस पाठविली असता, सामनेवाले क्र. ३ यांनी तक्रारीतील मुद्द्यांचे खंडन करुन, तक्रारदार यांचे मयत पती यांचा विमा दावा तक्रारदार यांनी दिनांक १९.१२.२०१३ रोजी सामनेवाले क्र. ३ यांचे कार्यालयात सादर केला. त्यानंतर सामनेवाले क्र. ३ यांनी सदर दावा दिनांक २३.१२.२०१३ रोजी मा. जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी, चंद्रपूर यांना सादर केला. मा. जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी, चंद्रपूर यांनी सदर दावा सामनेवाले क्र. २ यांना विहित मुदतीत सादर केला. सबब सामनेवाले क्र. ३ यांनी तक्रारदारास सेवा सुविधा पुरविण्यात कसुर केला नसून तक्रार खर्चासह अमान्य करण्यात यावी, अशी विनंती सामनेवाले क्र. ३ यांनी केली आहे. ६. तक्रारदारांची तक्रार, कागदपत्रे, पुरावा शपथपत्र, लेखी युक्तिवाद तसेच सामनेवाले क्र. १ यांचा लेखी जवाब, कागदपत्रे, पुरावा शपथपत्र व लेखी युक्तिवाद व सामनेवाले क्र. ३ यांचा लेखी जवाब, कागदपत्रे व उभय पक्षांचा तोंडी युक्तिवाद यावरून तक्रार निकाल कामी खालील मुद्दे कायम करण्यात येतात. मुद्दे निष्कर्ष १. सामनेवाले यांनी तक्रारदारास विमा कराराप्रमाणे सेवासुविधा पुरविण्यात कसूर केल्याची बाब तक्रारदार सिद्ध करतात काय ? होय २. सामनेवाले तक्रारदारास नुकसानभरपाई अदा करण्यास पात्र आहेत काय ? होय ३. आदेश ? अंशतः मान्य कारण मिमांसा मुद्दा क्र. १ व २ : ५. सामनेवाले क्र. १ यांनी तक्रारदार यांनी कृषी आयुक्त यांना सामनेवाले असे समाविष्ट न केल्याने तक्रार अमान्य करावी असे वाद्कथन केले असले तरी तक्रारदार यांनी कृषी आयुक्त यांचेकडून कोणतीही सेवा सुविधा न घेतल्याने कृषी आयुक्त आवश्यक सामनेवाले नाहीत ही बाब सिद्ध होते. सामनेवाले क्र. ३ यांनी सामनेवाले क्र. १ यांच्याकडे विमा दावा विहित मुदतीत सादर केल्याबाबत कागदपत्रे सामनेवाले क्र. ३ यांनी दाखल केली आहेत. त्याप्रमाणे दिनांक २३.१२.२०१३ रोजी सामनेवाले क्र. १ यांचाकडे विमा दावा प्राप्त आहे. महाराष्ट्र शासन निर्णय दिनांक १४.०८.२०१३ मधील अटी व शर्ती प्रमाणे शेतकरी अपघात योजने अंतर्गत विमा दावा केवळ विलंबाने सादर केला या तांत्रिक बाबीमुळे नामंजूर करता येणार नाही, असे नमुद केले आहे. तसेच तक्रारदार यांचे मयत पती याचा मृत्यू आत्महत्या असल्याबाबत सामनेवाले क्र. १ यांनी वादकथन केले असले तरी त्याबाबतची कोणतीही कागदपत्रे दाखल केलेली नाहीत. पोलीस पंचनामे व इतर कागदपत्रे यावरून आत्महत्या केली असल्याबाबत निश्चित निष्कर्ष काढता येणार नाही. सामनेवाले यांनी अपघात व आत्महत्या यामधील फरक स्पष्ट केला नसून पोलीस तपासात देखील ही बाब सिद्ध झालेली नाही. तक्रारदार यांनी या संदर्भात मा. राज्य आयोगाने प्रथम अपिल क्र. २७९/२०१४ मध्ये दिनांक १३.०७.२०१७ रोजी पारित न्यायनिर्णयाचा संदर्भ देऊन आत्महत्या केली असल्याबाबत निश्चित निष्कर्ष सबळ कागदोपत्री पुराव्याशिवाय स्वीकृत करता येणार नाही असे न्यायतत्व विषद केले असल्याने, अपघात झाला ही बाब सिद्ध झालेली असल्याने विमा दावा नामंजूर करणे न्यायोचित नाही. तसेच विमा करारातील अटी व शर्तीचा भंग झाला, या तांत्रिक बाबीमुळे सामनेवाले क्र. १ यांनी विमा दावा नामंजूर केल्याचे कागदोपत्री नमूद असले तरी, शेतकरी अपघात विमा योजना विशेष विमा संरक्षण असून व्यक्तिगत विमा दावा सामनेवाले क्र. ३ यांनी सामनेवाले क्र. २ यांच्याकडे पाठविल्यानंतर विहित मुदतीत सामनेवाले क्र. १ यांच्याकडे पाठविणे आवश्यक आहे. शासन निर्णयाप्रमाणे, विमा दावा सामनेवाले क्र. ३ यांच्याकडे सादर केल्याचा दिनांक सामनेवाले क्र. १ यांना विमा दावा प्राप्त झाल्याचा दिनांक समजण्यात यावा, असे नमूद आहे. जर अपघाती मृत्यु झाला तर केवळ अपघात झाला या कारणास्तव विमा दावा मान्य करावा, असेही नमूद आहे. सामनेवाले क्र. २ हे सामनेवाले क्र. ३ यांना विनामोबदला सल्ला व सहाय्य देणारी संस्था असून सामनेवाले क्र. २ व ३ यांनी तक्रारदार यांच्या पतीकडून कोणतेही शुल्क न आकारल्याने, तक्रारदार यांच्या पतीचा विमा सामनेवाले क्र. १ यांना महाराष्ट्र शासनाने विमा हप्ता रक्कम अदा करुन घेतल्याची बाब सिद्ध होते. तसेच सामनेवाले क्र. १ यांनी महाराष्ट्र शासन निर्णय दिनांक १४.०८.२०१३ मधील अटी व शर्ती प्रमाणे न्यायोचीत कारणाशिवाय तक्रारदार यांच्या पतीचा विमा दावा अमान्य केल्याची बाब सिद्ध होते. सामनेवाले क्र. १ यांनी, न्यायोचित आक्षेपाशिवाय, करारातील अटी व शर्तीचा भंग केल्याची बाब तक्रारदार यांनी सिद्ध केली आहे. सामनेवाले क्र. १ यांनी विमा दावा मंजुर न केल्याने तक्रारदारास मानसिक, शारीरिक, आर्थिक त्रास झाला ही बाब कागदोपत्री पुराव्यावरून सिद्ध होते. सामनेवाले क्र. १ यांनी तक्रारदारास विमा दावा सेवेबाबत हेतुतः निष्काळजीपणा करुन, अटी व शर्तीचे पालन न केल्याची बाब सिद्ध होते. सदर तांत्रिक स्वरूपाचा बचाव प्रस्तुत तक्रारीतील वाद्कथनास लागू होत नसल्याने अमान्य करण्यात येतो. तक्रारदारानी लेखी आक्षेप सादर करूनही सामनेवाले यांनी विमा दावा रक्कम अदा करण्याबाबत कोणतीही उपाययोजना न केल्याची बाब कागदोपत्री पुराव्यावरून सिध्‍द होते. ग्राहक संरक्षण अधिनियम कलम २ (१)(ओ) अन्‍वये “सेवा” या संज्ञेची व्‍याप्‍ती पाहता वैध विमा दावा करार सेवेबाबतची तक्रार मंचाकडे दाखल करता येते, असे न्यायतत्व आहे. सबब, तक्रारदार यांची तक्रार वर नमूद निष्‍कर्षावरून, तक्रारदारांनी सदर तक्रार विमा दावा करार सेवेबाबत दाखल केल्याने व ही बाब कागदोपत्री पुराव्‍याने सिध्‍द झाल्याने, सामनेवाले क्र.१ यांनी तक्रारदारास विमा दावा कराराबाबत सेवा सुविधा पुरविण्यात कसूर केल्याची बाब सिध्‍द झाल्याने व परिणामी तक्रारदारास मानसिक, शारीरिक, आर्थिक त्रास झाला आहे ही बाब सिध्‍द झाल्याने मुद्दा क्रं. १ व २ चे उत्तर होकारार्थी नोंदविण्‍यात येते. मुद्दा क्र. ३ : ६. मुद्दा क्रं. १ व २ वरील विवेचनावरुन खालील प्रमाणे आदेश पारीत करण्यात येतो. आदेश १. ग्राहक तक्रार क्र. ११९/२०१६ अंशतः मान्य करण्यात येते. २. सामनेवाले क्र. १ यांनी, तक्रारदार यांना शेतकरी अपघात विमा दावा कराराप्रमाणे, ग्राहक संरक्षण अधिनियम अन्‍वये तरतुदीनुसार, सेवासुविधा पुरविण्यात कसुर केल्याची बाब जाहीर करण्यात येते. ३. सामनेवाले क्र.१ यांनी शेतकरी अपघात विमा दावा रक्कम रुपये १,००,०००/- दिनांक २३.१२.२०१३ पासून अदा करेपर्यंत द.सा.द.से. १२% व्याजासह तक्रारदार यांना अदा करावी. ४. सामनेवाले क्र.१ यांनी शेतकरी अपघात विमा दावा कराराबाबत सेवासुविधा पुरविण्यात कसूर करुन तक्रारदार यांना मानसिक, शारीरिक, आर्थिक त्रासापोटी व तक्रार खर्चापोटी एकत्रित रक्कम रु. ३०,०००/- या आदेशप्राप्ती दिनांकापासून ३० दिवसात तक्रारदार यांना अदा करावे. ५. सामनेवाले क्र. २ व ३ यांचे विरुद्ध कोणतेही आदेश नाहीत. ६. उभय पक्षांना आदेशाची प्रत तात्‍काळ पाठविण्‍यात यावी. श्रीमत श्रीमती. कल्‍पना जांगडे श्री. उमेश वि. जावळीकर श्रीमती. किर्ती गाडगीळ (सदस्‍या) (अध्‍यक्ष) (सदस्‍या) | 
