(आदेश पारित द्वारा मा. अध्‍यक्ष, श्री. अतुल दि. आळशी)
(पारित दि. 26 फेब्रुवारी, 2016)
तक्रारकर्तीचे पती श्रावण जगु पाऊलझगडे यांच्‍या अपघाती मृत्युबाबत शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेची नुकसानभरपाई मिळण्‍याबाबतचा विमा दावा विरूध्‍द पक्ष 1, 2 दि न्‍यू इंडिया ऍश्‍युरन्‍स कंपनी लिमिटेड यांनी ‘दिलेल्‍या कागदपत्रानुसार व्हिसेरा अहवालाप्रमाणे मृतकाच्‍या शरीरात विष आढळून आले नाही व अपघातग्रस्‍ताचा 6-ड व 7/12 यात भूमापन क्रमांक व सर्व्‍हे नंबर जुळत नाही आणि त्‍याचा पुरावा देखील दिलेला नाही’ ह्या कारणाने फेटाळल्‍यामुळे तक्रारकर्तीने सदरहू प्रकरण दाखल केले आहे. तक्रारकर्तीच्‍या तक्रारीचा आशय थोडक्‍यात खालीलप्रमाणेः-
2. तक्रारकर्तीचे पती श्रावण जगु पाऊलझगडे हे व्‍यवसायाने शेतकरी असून त्‍यांच्‍या मालकीची मौजे कोकना, तालुका सडक अर्जुनी, जिल्‍हा गोंदीया येथे भूमापन क्रमांक 115/1, 126/1 या वर्णनाची शेतजमीन आहे.
3. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 ही विमा कंपनी असून विरूध्‍द पक्ष 3 हे शासनातर्फे राबविण्‍यात येणा-या शेतकरी व्‍यक्तिगत अपघात विमा योजनेअंतर्गत विमा दावे स्विकारण्‍याचे काम करतात.
4. दिनांक 10/10/2013 रोजी विषारी सापाने दंश केल्‍याने तक्रारकर्तीच्‍या पतीचा मृत्‍यु झाला. तक्रारकर्तीने तिच्‍या पतीच्‍या अपघाती मृत्‍युनंतर विमा दाव्‍याची रक्‍कम मिळण्‍याकरिता विरूध्‍द पक्ष क्र. 3 यांच्‍याकडे दिनांक 17/02/2014 रोजी संपूर्ण कागदपत्रांसह रितसर विमा दावा अर्ज सादर केला. तसेच विरूध्‍द पक्ष यांनी वेळोवेळी मागणी केलेल्‍या कागदपत्रांची पूर्तता सुध्‍दा केली. परंतु विरूध्‍द पक्ष 1 यांनी त्‍यांच्‍या दिनांक 17/07/2014 रोजीच्‍या पत्रान्‍वये ‘दिलेल्‍या कागदपत्रानुसार व्हिसेरा अहवाल दिनांक 03/01/2014 व 03/02/2014 प्रमाणे मृतकाच्‍या शरीरात विष आढळून आले नाही व अपघातग्रस्‍ताचा 6-ड व 7/12 यात भूमापन क्रमांक व सर्व्‍हे नंबर जुळत नाही आणि त्‍याचा पुरावा देखील दिलेला नाही त्‍यामुळे दावा नामंजूर करीत आहे’ असे कारण नमूद करून तक्रारकर्तीचा विमा दावा फेटाळला.
5. तक्रारकर्तीने विमा दावा अर्जासोबत आवश्‍यक ते संपूर्ण कागदपत्र जोडलेले असतांनाही तसेच विरूध्‍द पक्ष यांनी मागणी केल्‍याप्रमाणे इतर कागदपत्रांची पूर्तता केल्‍यानंतरही विरूध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्तीचा विमा दावा फेटाळणे ही सेवेतील त्रुटी असल्‍यामुळे तक्रारकर्तीने न्‍याय मंचाच्‍या अधिकारक्षेत्रात विमा दाव्‍याची रक्‍कम रू.1,00,000/- नुकसानभरपाईसह मिळण्‍यासाठी सदरहू प्रकरण दाखल केले आहे.
6. तक्रारकर्तीची तक्रार विद्यमान न्‍याय मंचाने दिनांक 23/03/2015 रोजी दाखल करून घेतल्‍यानंतर विरूध्‍द पक्ष यांना दिनांक 01/04/2015 रोजी मंचामार्फत नोटीसेस बजावण्‍यात आल्‍या.
7. विरूध्‍द पक्ष यांना नोटीस प्राप्‍त झाल्‍यानंतर विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांनी त्‍यांचा लेखी जबाब दिनांक 25/06/2015 रोजी दाखल केला. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांनी त्‍यांच्‍या लेखी जबाबात तक्रारकर्तीच्‍या तक्रारीचे खंडन केले असून रासायनिक विश्‍लेषण अहवालात सापाचे विष न सापडल्‍याने तसेच तक्रारकर्तीच्‍या पतीच्‍या शेतीचे भूमापन क्रमांक जुळत नसल्‍यामुळे तक्रारकर्तीचा विमा दावा विरूध्‍द पक्ष 1 यांनी फेटाळणे म्‍हणजे सेवेतील त्रुटी नाही. त्‍यामुळे तक्रारकर्तीची तक्रार खारीज करण्‍यात यावी असे लेखी जबाबात म्‍हटले आहे.
विरूध्‍द पक्ष 3 यांनी त्‍यांचा लेखी जबाब दिनांक 27/04/2015 रोजी दाखल केला असून त्‍यात त्‍यांनी असे म्‍हटले आहे की, तक्रारकर्तीने शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेअंतर्गत विमा दावा दिनांक 04/12/2013 रोजी त्‍यांच्‍या कार्यालयात सादर केला. विरूध्‍द पक्ष 3 यांनी तक्रारकर्तीचा सदरहू विमा दावा दिनांक 05/12/2013 रोजी जिल्‍हा अधिक्षक कृषि अधिकारी कार्यालय, गोंदीया यांच्‍याकडे पाठविला. विमा कंपनीकडून प्रस्‍तावातील त्रुट्यांची पूर्तता करणेसाठी सदरहू प्रस्‍ताव परत आल्‍यानंतर त्रुट्यांची पूर्तता करून तक्रारकर्तीचा विमा दावा पुनश्‍च त्‍यांच्‍या वरिष्‍ठ कार्यालयामार्फत विरूध्‍द पक्ष 1 यांच्‍याकडे सादर करण्‍यात आला. तक्रारकर्तीने त्‍यांच्‍या कार्यालयास सादर केलेली सर्व कागदपत्रे त्‍यांनी वरिष्‍ठ कार्यालयाकडे सादर केलेली असल्‍यामुळे विरूध्‍द पक्ष 3 यांची सेवेतील कुठलीही त्रुटी नाही. करिता तक्रारकर्तीची सदरहू तक्रार त्‍यांच्‍याविरूध्‍द खारीज करण्‍यात यावी.
8. तक्रारकर्तीने तक्रारीसोबत विमा दावा फेटाळल्‍याबाबतचे विरूध्‍द पक्ष 1 यांचे पत्र पृष्‍ठ क्र. 10 वर दाखल केले असून तक्रारकर्तीच्‍या पतीच्‍या शेतीचा 7/12 उतारा पृष्‍ठ क्र. 11 व 12 वर, धारण जमिनीची नोंदवही 8-अ पृष्‍ठ क्र. 13 वर, फेरफार पत्रक पृष्‍ठ क्र. 14 वर, तक्रारकर्तीच्‍या पतीच्‍या शेताचे बंदोबस्‍त मिसल पृष्‍ठ क्र. 15 वर, अधिक्षक, भूमी अभिलेख, सडक अर्जुनी यांचे प्रमाणपत्र पृष्‍ठ 16 वर, तहसीलदार, सडक अर्जुनी यांचे प्रमाणपत्र पृष्‍ठ क्र. 17 वर, मर्ग सूचना व इतर पोलीस दस्‍तऐवज पृष्‍ठ क्र. 18 ते 23 वर, पोस्‍ट मार्टेम रिपोर्ट पृष्‍ठ क्र. 24 ते 31 वर, रासायनिक विश्‍लेषण अहवाल पृष्‍ठ क्र. 32 व 33 वर, मृत्‍यु प्रमाणपत्र पृष्‍ठ क्र. 34 वर, सरपंच, ग्राम पंचायत, कोकना/जमीं. यांचे प्रमाणपत्र पृष्‍ठ क्र. 54 वर, अध्‍यक्ष, महात्‍मा गांधी तंटामुक्‍त गाव समिती, कोकणा (जमिदारी) यांचे प्रमाणपत्र पृष्‍ठ क्र. 55 वर याप्रमाणे कागदपत्रे तक्रारीसोबत दाखल केलेली आहेत.
9. तक्रारकर्तीचे वकील ऍड. उदय क्षीरसागर यांनी असा युक्तिवाद केला की, तक्रारकर्तीच्‍या पतीच्‍या रासायनिक विश्‍लेषण अहवालात सापाचे विष न सापडल्‍याने व तक्रारकर्तीच्‍या पतीच्‍या शेतीचा भूमापन क्रमांक जुळत नाही हे कारण नमूद करून तक्रारकर्तीचा विमा दावा फेटाळला. परंतु पोस्‍टमार्टेम रिपोर्टमध्‍ये मृत्‍युचे कारण सापाने चावा घेतल्‍याने झाल्‍याचे स्‍पष्‍ट नमूद आहे. रासायनिक विश्‍लेषण अहवालाच्‍या प्राप्‍तीनंतर वैद्यकीय अधिकारी यांनी अंतिम अहवाल देण्‍याच्‍या आधीच विरूध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्तीचा विमा दावा फेटाळला. त्‍याचप्रमाणे शेतीचे सर्व्‍हे नंबर हे चकबंदीनुसार व महसूल विभागाच्‍या कार्यपध्‍दतीनुसार बदलत असून तक्रारकर्तीचा पती अपघाताच्‍या वेळेस शेतकरी असल्‍याबाबत तलाठी प्रमाणपत्र दावा अर्जासोबत जोडलेले होते आणि पोलीस पेपर्स व वैद्यकीय कागदपत्र यावरून तक्रारकर्तीच्‍या पतीचा मृत्‍यु हा सापाने चावा घेतल्‍यामुळे झाल्‍याचे सिध्‍द होत असतांनाही विरूध्‍द पक्ष यांनी सदरहू दावा अकारण फेटाळला. करिता विरूध्‍द पक्ष यांची सदर कृती ही सेवेतील त्रुटी असल्‍यामुळे तक्रारकर्तीची तक्रार प्रार्थनेप्रमाणे मंजूर करावी.
10. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांच्‍या वकील ऍड. इंदिरा बघेले यांनी असा युक्तिवाद केला की, रासायनिक विश्‍लेषण अहवालात सापाचे विष न सापडल्‍याने तसेच तक्रारकर्तीच्‍या पतीच्‍या शेतीचे भूमापन क्रमांक जुळत नसल्‍यामुळे व त्‍याबाबतचा कुठलाही पुरावा दाखल न केल्‍यामुळे तक्रारकर्तीचा विमा दावा विरूध्‍द पक्ष 1 यांनी फेटाळणे म्‍हणजे सेवेतील त्रुटी नाही. त्‍यामुळे तक्रारकर्तीची तक्रार खारीज करण्‍यात यावी
11. तक्रारकर्तीचा तक्रारअर्ज, तक्रारीसोबत दाखल केलेली कागदपत्रे, विरूध्‍द पक्ष यांचे लेखी जबाब तसेच दोन्‍ही पक्षाच्‍या वकिलांचा तोंडी युक्तिवाद यावरून खालील मुद्दे उपस्थित होतात.
अ.क्र. | मुद्दे | निर्णय |
1. | तक्रारकर्तीची तक्रार मान्‍य होण्‍यास पात्र आहे काय? | होय |
2. | तक्रारकर्ती शेतकरी जनता अपघात विम्‍याचे पैसे मिळण्‍यास पात्र आहे काय? | होय |
3. | या तक्रारीचा अंतिम आदेश काय? | कारणमिमांसेप्रमाणे |
- कारणमिमांसा –
12. तक्रारकर्तीने दाखल केलेला 7/12 उतारा व नमुना आठ-अ तसेच फेरफार यावरून तक्रारकर्ती ही मृतकाची वारस असून ती शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेचा लाभ मिळण्‍यास पात्र ठरते.
13. तक्रारकर्तीची सरकार दप्‍तरी वारस म्हणून नोंद होणे ही कायदेशीर व किरकोळ बाब आहे. परंतु ज्‍या दिवशी शेतक-याचा मृत्‍यु होतो त्‍याच दिवसापासून मृतकाचे वारस हे शेतकरी या व्‍याख्‍येमध्‍ये समाविष्‍ट होतात. त्‍यामुळे तक्रारकर्ती ही विमा दावा मिळण्‍यास पात्र आहे असे मंचाचे मत आहे.
14. पोस्‍ट मॉर्टेम रिपोर्टमध्‍ये साप चावल्‍याबाबतची डाव्‍या पायाच्‍या तळपायाला खुण असून मृत्‍युचे कारण हे सर्पदंश असू शकते असे नमूद केलेले आहे. तक्रारकर्तीने दाखल केलेले सरपंच, ग्राम पंचायत, कोकणा यांचे दिनांक 02/07/2015 रोजीचे प्रमाणपत्र व महात्‍मा गांधी तंटामुक्‍त समितीचे प्रमाणपत्र यामध्‍ये तक्रारकर्तीच्‍या पतीचा मृत्‍यु हा सर्पदंशाने झाल्‍याचे म्‍हटले आहे. विषाने मृत्‍यु पावलेल्‍या व्‍यक्‍तीच्‍या सर्पदंशाची खुण व गावातील जबाबदार व्‍यक्‍तींचे साप चावल्‍याबद्दल दिलेले प्रमाणपत्र हा पुरावा सर्पदंशामुळे तक्रारकर्तीच्‍या पतीचा मृत्‍यु झाल्‍याच्‍या कारणाकरिता सक्षम पुरावा असल्‍यामुळे तक्रारकर्तीच्‍या पतीचा मृत्‍यु हा विषारी साप चावल्‍यामुळे झाल्‍याचे सिध्‍द होते.
15. तक्रारकर्तीने तिच्‍या तक्रारीच्‍या समर्थनार्थ माननीय राष्‍ट्रीय आयोग व माननीय राज्‍य आयोग यांचे खालील न्‍यायनिवाडे दाखल केलेले आहेत.
1) III (2005) CPJ 224 – Maharashtra State Consumer Disputes Redressal Commission, Mumbai - Laxman Manikrao Gawhane & Ors. versus United India Insurance Co. Ltd. & Anr.
2) IV (2007) CPJ 389 (NC) – National Consumer Disputes Redressal Commission, New Delhi – United India Insurance Company Ltd. versus Pallamreddy Aruna.
3) I (2006) CPJ 11 (NC) – National Consumer Disputes Redressal Commission, New Delhi – Dharmishetty Srinivas Rao versus New India Assurance Co. Ltd.
4) Order of National Consumer Dispute Redressal Commission in RP No. 3707 of 2012 – United India Insurance Co. Ltd. versus Girijhaprasad Meena dated 20/11/2012.
5) IV (2007) CPJ 56 – Tamil Nadu State Consumer Disputes Redressal Commission, Chennai - New India Assurance Co. Ltd. & Anr. versus R. Thirumurugan.
उपरोक्‍त न्‍यायनिवाडे सदरहू प्रकरणास लागू पडत असल्‍यामुळे तक्रारकर्ती ही शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेअंतर्गत विमा दावा रक्‍कम मिळण्‍यास पात्र आहे असे मंचाचे मत आहे.
करिता खालील आदेश.
-// अंतिम आदेश //-
1. तक्रारकर्तीची तक्रार अंशतः मंजूर करण्‍यात येते.
2. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांना आदेश देण्‍यात येतो की, त्‍यांनी तक्रारकर्तीला तिच्‍या मृतक पतीच्‍या शेतकरी जनता अपघात विम्‍याची रक्‍कम रू. 1,00,000/- द्यावी. या रकमेवर तक्रार दाखल केल्‍याच्‍या दिनांकापासून म्‍हणजेच दिनांक 23/03/2015 पासून ते संपूर्ण रक्‍कम तक्रारकर्तीच्‍या हातात पडेपर्यंत द. सा. द. शे. 9% दराने व्‍याज द्यावे.
3. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांना आदेश देण्‍यात येतो की, त्‍यांनी तक्रारकर्तीला झालेल्‍या शारीरिक, मानसिक व आर्थिक त्रासाची नुकसानभरपाई म्हणून रू. 5,000/- तक्रारकर्तीला द्यावे.
4. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांना आदेश देण्‍यात येतो की, या तक्रारीचा खर्च म्हणून त्‍यांनी तक्रारकर्तीला रू. 5,000/- द्यावे.
5. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांनी उपरोक्‍त आदेश क्र. 2 ते 4 चे पालन संयुक्तिकरित्‍या अथवा वैयक्तिकरित्‍या करावे.
6. विरूध्‍द पक्ष 1 व 2 यांना आदेश देण्‍यात येतो की, त्‍यांनी या आदेशाचे पालन आदेशाची प्रत मिळाल्‍यापासून 30 दिवसांचे आंत करावे.
7. विरूध्‍द पक्ष 3 यांचेविरूध्‍द सदरहू तक्रार खारीज करण्‍यात येते.
