जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच,धुळे.

मा.अध्‍यक्षा-  सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी 

मा.सदस्‍या – सौ.एस.एस.जैन

मा.सदस्‍य  -  श्री.एस.एस.जोशी

                                  ----------------------------------------                          ग्राहक तक्रार क्रमांक –  ३२९/२०१०

                                  तक्रार दाखल दिनांक –    १८/११/२०१०

                                  तक्रार निकाली दिनांक – २८/०१/२०१४

धुळे व नंदुरबार जिल्‍हा परिषद कर्मचारी   ----- तक्रारदार.

सहकारी पतसंस्‍था म.धुळे तर्फे

सहव्‍यवस्‍थापक श्रीराम आसाराम पाटील

वय-सज्ञान,धंदा-नोकरी,

पत्‍ता-प्‍लॉट नं.१,नागाई कॉलनी,

देवपूर,धुळे

         विरुध्‍द

सुमंगल नागरी सहकारी पतसंस्‍था म.धुळे  ----- सामनेवाले.

(सदरची नोटीस मॅनेजर/चेअरमन यांचेवर

बजवावी)

पत्‍ता- दिनेश शॉपिंग कॉम्‍प्‍लेक्‍स,

नेहरुनगरचौक,आग्रारोड,देवपूर,धुळे

न्‍यायासन

(मा.अध्‍यक्षाः सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी )

(मा.सदस्‍याः सौ.एस.एस.जैन)

(मा.सदस्‍य: श्री.एस.एस.जोशी)

उपस्थिती

(तक्रारदारा तर्फे – वकिल श्री.आर.एम.अग्रवाल)

(सामनेवाले तर्फे – वकिल श्री.पी.बी.कुलकर्णी)

निकालपत्र

(१)       तक्रारदारांनी, सामनेवाले यांनी मुदत ठेवीची रक्‍कम न दिल्‍यामुळे नुकसान भरपाई मिळावी या मागणीसाठी सदर तक्रार या मंचात दाखल केली आहे.   

(२)        तक्रारदार यांची थोडक्‍यात तक्रार अशी आहे की, तक्रारदार व सामनेवाले हे महाराष्‍ट्र सहकारी संस्‍था अधिनियम १९६० व नियम १९६१ प्रमाणे नोंदविलेली सह‍कारी रिसोर्स सोसायटी आहे.  तक्रारदार पतसंस्‍थेने गुंतवणूक म्‍हणून ग्राहक या नात्‍याने सामनेवाले पतसंस्‍थेमध्‍ये मुदत ठेव पावती क्र.०५१९ द्वारे रक्‍कम रु.२,००,०००/- दि.३१-०३-२००६ रोजी ४६ दिवसां करिता ११ टक्‍के व्‍याजाने ठेवले होते.  सदर मुदत ठेवीची रक्‍कम मुदत संपल्‍यानंतर तक्रारदार यांना व्‍याजासह परत करण्‍याची सामनेवाले यांची जबाबदारी होती व आहे.  परंतु त्‍या प्रमाणे सामनेवाले यांनी सदरची रक्‍कम देण्‍यास टाळाटाळ केली आहे.

          तक्रारदार संस्‍थेच्‍या तीन कर्मचा-यांना सामनेवाले पतसंस्‍थेने कर्ज दिले आहे.  सदर कर्ज प्रकरण थकल्‍यामुळे तक्रारदार यांनी दरमहा तीनही कर्जदारांच्‍या पगारातून रक्‍कम कपात करुन सदर कर्ज फेडीसाठी रक्‍कम सामनेवाले यांना पाठविलेली नाही.  त्‍यामुळे सामनेवाले यांनी लीन म्‍हणून सदर मुदत ठेवींची रक्‍कम परत करता येत नाही असे कळविले आहे.  अशा प्रकारे सामनेवाले पतसंस्‍थेने तक्रारदार पतसंस्‍थेची विनाकारण रक्‍कम अडकवून ठेवली आहे.  सामनेवाले हे उचीत सेवा देण्‍यास टाळाटाळ करीत आहेत, त्‍यामुळे सदर तक्रारीस कारण घडले आहे. 

          तक्रारदार पतसंस्‍थेने, सामनेवाले पतसंस्‍थे विरुध्‍द ग्राहक तक्रार क्र.२२९/२००८ दाखल केली होती.  त्‍या तक्रारीचा निर्णय अध्‍यक्षांविना दोन्‍ही सदस्‍यांनी दिलेला आहे.  सदर तक्रार क्र.२२९/२००८ मध्‍ये सामनेवाले यांनी कोणतीही सेवेत कमतरता दिलेली नाही असे ठरविले होते.  परंतु त्‍या परिस्थितीत बदल झालेला आहे.  तक्रारदारांचे असेही म्‍हणणे आहे की, सामनेवालेंनी सेवा देण्‍यात कमतरता केलेली आहे.  सबब सदरची दुसरी तक्रार चालविण्‍याचा या मंचास पूर्ण अधिकार आहे. 

     सबब तक्रारदारांची विनंती आहे की सदरची तक्रार मंजूर करुन मुदत ठेवीची रक्‍कम व्‍याजासह मिळावी.

(३)            सामनेवाले क्र.१ ते ४ यांनी त्‍यांचा खुलासा दाखल केला असून, त्‍यात त्‍यांनी तक्रारदारांची तक्रार अमान्‍य केली आहे.  त्‍यांचे असे म्‍हणणे आहे की,  तक्रार अर्जास मुदतीची बाधा येत आहे.  तक्रारदार हे कायदेशीर रित्‍या व ग्राहक संरक्षण कायद्यान्‍वये सामनेवालेंचे ग्राहक नाहीत.  त्‍यामुळे सदर तक्रार अर्ज प्रथमदर्शनी रद्द करावा. 

          तक्रारदार यांनी संबंधित तीनही कर्मचा-यांच्‍या कर्जफेडीची हमी घेतली होती.  परंतु तक्रारदार यांनी सदर कर्जदार यांचे कर्ज परतफेड व्‍हावे या करिता काहीएक प्रयत्‍न केलेले नाहीत.  तसेच तक्रारदार यांनी या सामनेवालें विरुध्‍द तक्रार क्र.२२९/२००८ दाखल केलेली होती.  त्‍या तक्रारीची पूर्णपणे चौकशी होऊन त्‍यावर कामकाज होऊन मे.कोर्टाने सदर तक्रार अर्जावर     दि.२१-०४-२००९ च्‍या निकालाअन्‍वये नामंजूर केलेली आहे.  असे असतांना देखील सदरची तक्रार पुन्‍हा दाखल करण्‍याचा तक्रारदार यांना कोणताही कायदेशीर अधिकार नाही.  तक्रारदारांनी या निकाला विरुध्‍द कोणत्‍याही कोर्टात दाद मागितलेली नाही.  त्‍यामुळे आज देखील त्‍यांच्‍यावर सदरचा निकाल बंधनकारक आहे.   सबब सदरचा तक्रार अर्ज खर्चासह रद्द करावा अशी विनंती केली आहे. 

(४)       सदर प्रकरणी दाखल कागदपत्रे पाहता तसेच उभयपक्षांच्‍या विद्वान वकीलांचा युक्तिवाद ऐकला असता, आमच्‍यासमोर खालील मुद्दे उपस्थित होतात व त्‍यांची उत्‍तरे आम्‍ही सकारण खालील प्रमाणे देत आहोत. 

विवेचन

(५)     मुद्दा क्र. ‘‘अ’’ –  तक्रारदार यांचे असे म्‍हणणे आहे की, तक्रारदार या पतसंस्‍थेने सामनेवाले पतसंस्‍थेमध्‍ये रक्‍कम रु.२,००,०००/- हे मुदत ठेवी करिता ठेवले आहेत.  याचा विचार होता तक्रारदार ही पतसंस्‍था सामनेवाले पतसंस्‍थेची खातेदार ग्राहक आहे.  परंतु तक्रारदार ही एक पतसंस्‍था आहे.  तिचा उद्देश मुदत ठेव ठेवून त्‍यावर नफा कमवीने व त्‍याचा वापर त्‍यांच्‍या इतर खातेदार ग्राहकांना कर्ज देऊन त्‍या कर्जावर नफा कमावून व्‍यवसाय करणे असा आहे.   याचा विचार होता तक्रारदार हे ग्राहक संरक्षण कायदा १९८६ या कायद्याप्रमाणे सामनेवाले पतसंस्‍थेचे ग्राहक होतात किंवा नाही याचा विचार करणे आवश्‍यक आहे. 

                   या बाबत ग्राहक संरक्षण कायदा १९८६ कलम २ (ड) प्रमाणे “ग्राहक” या व्‍याख्‍येचा विचार करणे योग्‍य होईल.

     2(d) :  “ Consumer” means any person who –

(i) buys any goods for a consideration which has been paid or  promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any user of such goods other than the person who buy such goods for consideration paid or promised or partly paid or partly promised, or under any system of deferred payment when such use is made with the approval of such person, but does not include a person who obtains such goods for resale or for any commercial purpose; or

(ii) [hires or avails of] any services for a consideration which has  been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any beneficiary of such services other than the person who [hires or avails of]  the services for consideration paid or promised, or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment, when such services are availed of with the approval of the first mentioned person [but does not include a person who avails of such services for any commercial purpose] 

12(Explanation – For the purposes of this clause, “Commercial purpose” does not include use by a person of goods bought and used by him and services availed by him exclusively of the purposes of earning his livelihood by means of self-employment;)

           या व्‍याख्‍येप्रमाणे ग्राहक होणे कामी कोणतीही व्‍यक्‍ती, जी मोबदला देऊन माल किंवा सेवा खरेदी करते ती “ग्राहक” होत आहे.   या प्रमाणे जी व्‍यक्‍ती स्‍वत:च्‍या किंवा घरातील कुटूंबीयांच्‍या उदरनिर्वाहासाठी व्‍यवसायाकामी वस्‍तु किंवा सेवा खरेदी करते तिच ग्राहक ठरते.   परंतु व्‍यापारी प्रयोजनासाठी म्‍हणजे फायदा घेऊन पुन्‍हा विक्रीसाठी खरेदी करणारी व्‍यक्‍ती किंवा सेवेचा लाभ घेणारी व्‍यक्‍ती ही “ग्राहक”  ठरत नाही.   म्‍हणजेच खरेदी केलेली वस्‍तु किंवा सेवा ही वैयक्‍तीक किंवा कुटूंबियांच्‍या उदरनिर्वाहाच्‍या वापरासाठी पाहिजे.   सदर खरेदी केलेली वस्‍तु किंवा सेवा ही व्‍यापारी प्रयोजनासाठी खरेदी केलेली नसावी.  व्‍यावसायीक कारणासाठी वस्‍तु किंवा सेवा घेतली असल्‍यास ती व्‍यक्‍ती या कायद्याप्रमाणे “ग्राहक” होत नाही.   या कलमाचा विचार होता, तक्रारदार हे या ग्राहक संरक्षण कायद्याप्रमाणे “ग्राहक”  होत नाहीत.  

          या व्‍याख्‍येप्रमाणे तक्रारदार ही पतसंस्‍था असल्‍याने व तिचा उद्देश ठेव ठेवून व्‍यवसाय करणे व त्‍यावर नफा कमविणे हा असल्‍याने, तक्रारदार हे या कायद्याप्रमाणे सामनेवाले यांचे ‘‘ग्राहक’’ होत नाहीत असे आमचे मत आहे.  म्‍हणून मुद्दा क्र. ‘‘अ’’ चे उत्‍तर आम्‍ही नकारार्थी देत आहोत.

(६)     मुद्दा क्र. ‘‘ब’’ –      तक्रारदारांचे असे म्‍हणणे आहे की, त्‍यांनी सामनेवाले विरुध्‍द तक्रार अर्ज क्र.२२९/२००८ ही प्रथम दाखल केली होती.  त्‍या तक्रारीचा निकाल झालेला आहे.  परंतु सदर निकाल हा अध्‍यक्षाविना दोन्‍ही सदस्‍यांनी दिलेला आहे, तसेच त्‍या परिस्थितीत बदल झालेला आहे.   त्‍यामुळे सदरची दुसरी तक्रार चालविण्‍याचा या मंचास पूर्ण अधिकार आहे. 

          या बाबत तक्रार अर्ज क्र.२२९/२००८ याची छायांकीत प्रत नि.नं.४/६ वर  आणि त्‍यावरील निकालपत्राची प्रत नि.नं.४/८ वर दाखल आहे.  या दोन्‍ही कादपत्रांचे अवलोकन केले असता असे दिसते की, तक्रार क्र.२२९/२००८ ही धुळे ग्राहक मंचात दि.०२-०४-२००८ रोजी याच तक्रारदारांनी याच सामनेवाले सुमंगल नागरी सहकारी पतसंस्‍था यांचे विरुध्‍द दाखल केलेली होती. या तक्रारीमध्‍ये तक्रारदारांनी सामनेवाले यांच्‍याकडे रक्‍कम रु.२,००,०००/- ही दि.३१-०३-२००६ रोजी ११ टक्‍के व्‍याज दराने पावती क्र.०५१९ या अन्‍वये ठेवलेली आहे, व सदर रक्‍कम  व्‍याजासह मिळण्‍याची त्‍यांनी मागणी केली आहे.   त्‍याच प्रमाणे प्रस्‍तुत अर्जामध्‍ये तक्रारदारांनी या मंचाकडे पुन्‍हा त्‍याच पावती क्रमांकावरील रकमेची व्‍याजासह मागणी केलेली आहे.  या दोन्‍ही मागणीचा विचार होता, दोन्‍ही तक्रार अर्जातील परिस्थिती, मुद्दे तसेच तक्रारीस कारण हे सारखेच आहे.  त्‍यामुळे या दोन्‍ही परिस्थितीमध्‍ये कोणताही बदल झालेला नाही. याचा अर्थ तक्रारदार यांनी पुर्वी ज्‍या विनंती मागणी करिता तक्रार दाखल केली होती त्‍याच मागणी करिता पुन्‍हा नव्‍याने याच मंचात तक्रार दाखल केलेली आहे हे स्‍पष्‍ट होत आहे. 

          तक्रार क्र.२२९/२००८ या प्रकरणात धुळे ग्राहक मंचाने  पूर्ण चौकशी करुन दि.२९-०४-२००९ रोजी निकाल दिलेला आहे.  सदरच्‍या निकालाप्रमाणे तक्रारदारांची तक्रार ही नामंजूर केलेली आहे.  सदर निकालावर तक्रारदार यांनी आजपर्यंत कुठेही अपील केलेले नाही.  त्‍यामुळे सदरील निकालपत्राचा आदेश हा तक्रारदार व सामनेवाले यांच्‍यावर बंधनकारक आहे.  एखाद्या तक्रारीचा निकाल झाल्‍यानंतर त्‍याच मुद्यावर त्‍याच पक्षकारांना पुन्‍हा नव्‍याने तक्रार दाखल करता येत नाही.  त्‍यास कायद्याने Res judicata ची बाधा येते.   अशी परिस्थिती असतांना तक्रारदारांनी त्‍याच तक्रारीच्‍या कारणासाठी पुन्‍हा नव्‍याने तक्रार दाखल करणे हे कृत्‍य कायदेशीर नाही.  म्‍हणून मुद्दा क्र. ‘‘ब’’ चे उत्‍तर आम्‍ही नकारार्थी देत आहोत.

(७)       मुद्दा क्र. ‘‘क’’ –        तक्रारदार यांना याच वाद विषया बाबतच्‍या मुळ तक्रार क्र.२२९/२००८ चा निकाल माहिती असतांना तसेच त्‍या निकालावर त्‍यांना अपीलाची संधी असतांना, अपील न करता त्‍याच मुद्यावर तक्रारदारांनी पुन्‍हा नव्‍याने तक्रार दाखल केलेली आहे ही बाब निश्चितच कायदेशीर नाही. यावरुन तक्रारदारांचा उद्देश, सामनेवाले यांना नाहक त्रास देणे व मंचाची दिशाभूल करणे असा असल्‍याचा दिसत आहे.   हे तक्रारदारांचे कृत्‍य निश्चितच योग्‍य नाही.   त्‍यामुळे सदरची तक्रार ही खर्चासह नामंजूर करण्‍याच्‍या निर्णयाप्रत हे मंच आले आहे.  उपरोक्‍त सर्व बाबीचा विचार करता न्‍यायाचे दृष्‍टीने खालील प्रमाणे आदेश पारित करण्‍यात येत आहे.

आदेश

·        तक्रारदारांचा तक्रार अर्ज रक्‍कम  १,०००/- (अक्षरी रक्‍कम रुपये एक हजार मात्र) एवढया खर्चासह निकाली काढण्‍यात येत आहे. सदरची रक्‍कम सामनेवाले यांना देण्‍यात यावी. 

धुळे.

दिनांकः २८/०१/२०१४

          (श्री.एस.एस.जोशी)  (सौ.एस.एस.जैन)   (सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी)

              सदस्‍य         सदस्‍या           अध्‍यक्षा

           जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच, धुळे. (महाराष्‍ट्र राज्‍य)