ग्राहक तक्रार क्र. 109/2013
अर्ज दाखल तारीख : 07/08/2013
अर्ज निकाल तारीख: 18/02/2015
कालावधी: 01 वर्षे 06 महिने 12 दिवस
जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच, उस्‍मानाबाद
1) प्रियंका खंडेराव वाघमारे उर्फे प्रियंका बळीराम बोबडे,
वय-37 वर्षे, धंदा – घरकाम व शेती,
रा.करंजकल्‍ला, ता. कळंब, जि.उस्‍मानाबाद.
2) बळीराम पि. मोतीराम बोबडे,
वय-40 वर्षे, धंदा - शेती,
रा. करंजकल्‍ला, ता. कळंब जि. उस्‍मानाबाद. ....तक्रारदार
वि रु ध्‍द
1) प्रेमा भास्‍कर माळी,
प्रो. प्रा. संदिप कृषि सेवा केंद्र,
लोहटा (पुर्व) ता. कळंब, जि. उस्‍मानाबाद
2) डॉ. शलीग्राम डी. वानखेडे,
व्‍यवस्‍थापकीय संचालक,
महाराष्‍ट्र स्‍टेट सिडस कार्पारेशन लि.,
महाबीज भवन, कृषि नगर, अकोला-444104 ..विरुध्‍द पक्षकार
कोरम : 1) मा.श्री.एम.व्‍ही.कुलकर्णी, अध्यक्ष.
2) मा.श्रीमती विद्युलता जे.दलभंजन. सदस्‍य.
3) मा.श्री.मुकुंद बी.सस्‍ते, सदस्‍य..
तक्रारदारातर्फे विधीज्ञ : श्री.एस.एस.कोंडेकर,
विरुध्‍द पक्षकार क्र.1 तर्फे विधीज्ञ : श्री.जी.एस.कस्‍पटे.
विरुध्‍द पक्षकार क्र.2 तर्फे विधीज्ञ : श्री.के.एल.भोसले.
न्‍यायनिर्णय
मा. सदस्‍य श्रीमती विद्युलता जे.दलभंजन यांचे व्‍दारा:
अ) 1) अर्जदार प्रियंका खंडेराव वाघमारे व बळीराम पि.मोतीराम बोबडे हे मौजे करंजकल्‍ला ता. कळंब जि.उस्‍मानाबाद येथील रहीवाशी आहेत त्‍यांनी विरुध्‍द पक्ष यांचे विरुध्‍द नुकसान भरपाईची तक्रार दाखल केलेली आहे.
2) अर्जदार क्र.1 व 2 यांना भाटशिरपुरा ता. कळंब येथे जमीन गट क्र.85 क्षेत्र 1 हे. 27 आर ऐवढी जमीन असून सदर जमिनीत साल सन 2013 मध्‍ये सोयाबीन या पिकाची लागवड करावयाची असल्‍याने दि.09/06/2013 रोजी विप क्र.1 यांचे कडून विप क्र.2 यांच्‍या कंपनीचे 5 पिशव्‍या सोयाबिनचे बियाणे घेतले.
3) सदर बियाणे शेताची चांगल्या प्रकारची पुर्व मशागत करुन 1 पिशवी दि.26/06/2013 रोजी त्‍यांचे 0 हे. 40 आर क्षेत्रामध्‍ये तसेच उर्वरीत 4 पिशव्‍या गट क्र.81 क्षेत्र1 हे.34.5 आर मध्‍ये पेरणी केली. उत्‍कृष्‍ठ देखभाल केली परंतु बियाणे उगवून आलेले नाहीत.
4) अर्जदार यांनी तालूका कृषी अधिकारी पंचायत समिती यांना दि.03/07/2013 रोजी जाय मोक्‍यावर येऊन स्‍वत: पाहणी करणेची विनंती केली. त्‍यानुसार दि.09/07/2013 रोजी स्‍थळपाहणी केली व सोयाबीन उगवून आले नसल्याचे निदर्शनास आल्‍याने तसा अहवाल पंचासमक्ष पंचनामा तयार केला व बियाणाची उगवण 50 टक्‍के आहे असा निष्‍कर्ष काढला.
5) अर्जदाराचे पुढे असे म्हणणे आहे की, सोयाबीनचा भाव सरासरी प्रती क्विंटल रक्‍कम रु.4,000/- असल्‍याने एकरी रक्‍कम रु.60,00/- प्रमाणे रु.60,000/- एवढे उत्‍पन्‍न मिळाले असते परंतु विप क्र.1 व 2 यांनी सेदोष बियाणे पुरवठा केल्याने शेतामध्‍ये केवळ 50 टक्‍के उगवण झालेली आहे. त्यामुळे अर्जदारास नाहक मानसिक, शारीरिक व आर्थिक त्रासास सामोरे जावे लागत आहे. विप क्र.1 व 2 यांनी चांगली सेवा दिलेली नाही. सेवेत त्रुटी केलेली आहे त्यामुळे अर्जदारास विप क्र.1 व 2 यांचेकडून बियाणापोटी रु.60,000/- शारीरिक, मानसिक त्रासापोटी रक्‍कम रु.10,000/- तक्रार खर्चापोटी रु.5,000/- असे एकूण रु.60,000/- द.सा.द.शे.15 टक्‍के व्‍याजाने देण्‍याचा हुकुम व्‍हावा अशी विनंती अर्जदाराने केलेली आहे.
ब) 1) विप क्र.1 यांनी त्‍यांचे म्हणणे दाखल केले आहे. त्‍याचे म्हणण्यानुसार तक्रार खर्चासह खारीज करावी. अर्जदाराच्‍या तक्रारी बददल काहीही माहीती नाही. तक्रारीचा मजकुर हा खोटा व काल्‍पनिक असून इन्‍कार केलेला आहे.
2) विप क्र.1 यांचे असे ही म्हणणे आहे की, विप क्र.1 यांना सदर विप क्र.2 यांचे बियाणे चांगले आहे व तेच बियाणे मला दया मी त्‍याची चौकशी करुन आलेलो आहे असे अर्जदार म्‍हणाला परंतु सदर बियाणाबद्दल अर्जदार क्र.2 यांनी कोणत्‍याही प्रकारची चौकशी केलेली नाही. अर्जदार यांने 121 लॉट मधील फक्‍त 4 बॅगची खरेदी केली 125 चे लॉट मधील बॅगबाबत कोणाचीही तक्रार आलेली नाही यावरुन अर्जदाराच्‍या मशागतीमध्‍ये व पेरणीमध्‍ये दोष असल्‍याचे दिसुन येते. पेरणी करतांना पुर्व मशागत केलेली नाही. योग्‍य अंतर सोडलेले नाही. साल 2013 चे जुन महिन्‍यात सरासरीपेक्षा कमी पाऊस पडलेला होता. अर्जदाराने बियाणे घेतेवेळी व पेरणीनंतर पाणी देण्‍याची चोकशी केलेली नव्‍हती. दि.03/07/2013 रोजी अर्ज दिला याबाबत अर्जदार यांना कोणतीही कल्‍पना नव्‍हती. दि.09/07/2013 रोजी जायमोक्यावर तालूका कृषी अधिकारी कळंब व पंचासमक्ष गेलेले होते. लोकांच्‍या तक्रारीमुळे सदर विप क्र.2 यांना लॉट क्रमांक 121 च्‍या बॅगा मधील बियाणतील दोष असल्‍याबाबत कळले होते व सदर बाब ही विप क्र.2 यांना कळवली होती सदर लॉट मधील 146 बॅगा विप यांचे दुकानामध्‍ये कंपनीकडून विक्री करण्‍याकरीता आल्‍या होत्‍या.
3) विप क्र.2 यांनी बॅगा परत मागण्‍यापुर्वी सदर विप यांनी तालूका कृषी अधिकारी कळंब यांना कळवले होते व विक्री केलेल्या लोकांची यादी देखील दाखल केलेली होती. विप क्र.2 यांनी सदर बॅगाचे मोबदल्‍यात दुस-या बॅगा ग्राहकांना दया असे कळवले होते त्‍यानुसार सदर विप यांनी जेवढया लोकांनी लॉट क्र.121 मधील बॅग खरेदी केलेल्या आहेत. तेवढया दुस-या बॅगा घेऊन जाण्‍याबाबत कळवले होती व अर्जदारासही कळवले होते त्यामुळे विप क्र.1 यांनी कोणत्‍याही प्रकारची सेवेत त्रुटी निर्माण केल्याचे दिसुन येत नाही.
4) दि.09/07/2013 रोजी अर्जदार यांनी कृषी अधिका-याशी संगनमत करुन उगवण क्षमतेचे 50 टक्‍के नुकसान झाल्‍याचा निष्‍कर्ष काढलेला आहे. अर्जदार यांनी बॅग खरेदी पुर्वी सर्व चौकशी करुन खरेदी केलेली आहे. त्‍यानुसार सदर बॅगवर उगवण क्षमा 70 टक्‍के आहे. अर्जदार यांच्‍या क्षेत्रास 50 टक्‍के उगवण झाल्‍याचे दिसुन येते. अर्जदारास बियाणे उगवले नसल्याने आर्थिक नुकसान झाले. मानसिक, शारीरिक त्रास सहन करावा लागला हे विप यांना मान्‍य नाही त्‍यमुळे विप क्र. 1 यांनी सेवेत त्रुटी केलेली नाही. विप क्र.1 यांना विनाकारण गुंतविण्‍यात आलेले आहे तरी तक्रार नामंजूर करावी व तक्रार विप क्र.1 च्‍या हददीपर्यंत नामंजूर करण्‍यात यावी अशी विनंती विप क्र.1 यांनी केलेली आहे.
क) 1) विप क्र.2 यांनी त्‍यांचे लेखी निवेदन अभिलेखावर दाखल केलेले आहे त्‍यांच्‍या म्हणण्यानुसार अर्जदार ग्राहक नाही त्यामुळे अर्ज फेटाळण्‍यात यावा.
2) अर्जदाराचे मालकीच्‍या जमिनीचे गट क्रमांकामध्‍ये तफावत दिसुन येते. पिक पेरापत्र दुस-या व्‍यक्तिच्‍या नावे असल्‍याने अर्ज फेटाळण्‍यात यावा. लागवडीबाबत कथने मोघम असल्‍याने अमान्‍य आहेत अर्जदार क्र.2 व मोतीराम कारभारी बोबडे हे विभक्‍त असल्‍याने मोतीराम कारभारी यांचे मिळकतीत बियाणे पेरणी करण्‍याचे काही एक कारण नाही. अर्जदाराने जमीनीत महाबीजचे जे.एड.335 वानाचे बी पेरल्याचे दिसुन येत नाही. जर गट क्र.81 चे मालकाने बाजारातील सोयाबीन पेरले असेल तर त्‍यांना नुकसान भरपाई मागता येत नाही.
3) सोयाबीन चे बियाणे हे अतीनाजूक व संवेदनशील असते त्‍याची हाताळणी, पेरणी कुशल व प्रशि‍क्षीत व्‍यक्तिने केली पाहिजे. अयोग्‍य पध्‍दतीने जर बियाणे हाताळले तर उगवण क्षमतेवर परीमाम होतो.पूरेसा ओलावा नसल्यास ही उगवण चोगल्या प्रकारे होऊ शकत नाही. तसेच बियाणे 2.50 सेमी पेक्षा जास्‍त खोलीवर पडल्‍यास ही उगवण क्षमतेवर परीमाणाम होतो. जुन, जुलै महिन्‍यात पुरेसा पाऊस झालेला नसल्याने जर बियाणे पेरले असल्‍यास अवर्षणामुळे कमी उगवण होऊन नुकसान झालेले दिसते.
4) कृषी अधिकारी यांच्‍या अहवालात ओलाव्‍याबाबत कसलेही विधान नाही. कलम 6 मधील नुकसानीचा निष्‍कर्ष खोटा व अशास्‍त्रीय असल्‍याने अमान्‍य आहे. बियाणांची उगवण क्षमता ही प्रयोग शाळेतून पेरलेले बियाणांचा नमूना घेऊन अहवाल घेतल्‍याखेरीज उगवण क्षमता कमी आहे हे म्‍हणता येत नाही. तसा अधिकार तालूका कृषि अधिकारी यांना नाहीत. प्रयोग शाळेतील तज्ञांचा अहवाल नसल्याने या विप ची त्‍यास हरकत आहे असे म्‍हंटले आहे. सरासरी भाव व एकरी उत्‍पन्‍न या दराचा विचार करता अतीरंजीत आहे, तक्रारदारास नाहक मानसिक, शारीरिक व आर्थिक त्रासास सामोरे जावे लागले. इ. मजकुर खोटा आहे. जमिनीत ओलावा व पुरेसा पाणी पुरवठा नसल्याचे सिध्‍द होते. अर्जदाराचे व बियाणे पेरणा-या शेतक-याचे वैयक्तिक चुकीमुळे नुकसान झालेले दिसते यात विप ची जबाबदारी येत नाही.
5) महामंडळाचे जे. एस. 335 लॉट क्र.121 वाणाचे बियाणे राज्‍य वीज प्रमाणीकरण यंत्रणेने दिलेल्‍या प्रमाणपत्रानुसार 72 टक्‍के उगवण क्षमता असलेले आहे व वीज प्रमाणीकरण यंत्रणेने मुक्‍तता अहवाल दिल्‍यानंतरच बियाणे विक्रीस उपलब्‍ध केलेले आहे. अर्जदाराने मागितलेली नुकसान भरपाई अवास्‍तव मनघडत असल्‍याने मान्‍य नाही. त्यामुळे तक्रारदाराचा अर्ज खर्चासह फेटाळण्‍यात यावा अशी विनंती विप क्र.2 यांनी केलेली आहे.
ड) अर्जदाराने तक्रारी सोबत, पीकपेरा प्रमाणपत्र, कृषी अधिका-यांना दि.02/07/2013 अर्ज दि.03/07/2013 चा दिलेला अर्ज, तालूका कृषी अधिकारी यांचे पत्र, समीतीचा क्षेत्रिय भेटीचा अहवाल व पंचनामा, संदिप कृषी सेवा केंद्राचे कृषी अधिकारी यांस पत्र, पीकपेरा प्रमाणपत्र व पावत्‍या, लेबल पीक पेरा सन 2013-14, लेखी म्हणणे यांचे सुक्ष्‍म अवलोकन केलेले लेखी युक्तिवाद वाचला अर्जदाराचा विधीज्ञांचा तोंडी चुक्तीवाद ऐकला असता आमचे विचारार्थ सदर प्रकरणात खालीप्रमाणे मुद्दे उपस्थित होतात.
मुद्दे उत्‍तर
1) अर्जदार यांना देण्‍यात येणा-या सेवेत विप यांनी त्रुटी केली का ? नाही.
2) अर्जदार नुकसान भरपाई मिळण्‍यास पात्र आहे का ? नाही.
3) काय आदेश ? अंतिम आदेशाप्रमाणे.
कारणमिमांसा
इ) 1) मुद्दा क्र. 1 व 2
याचसोबत त.क्र.110/2013 चा निकाल दिला जात आहे. त्‍यामध्‍ये सुध्‍दा बळीराम पिता मोतीराम बोबडे तसेच मोतीराम हे तक्रारदार आहेत. तेथेसुध्‍दा जो पीकपेरा प्रमाणे पत्र हजर केले आहे त्‍याप्रमाणे मोतीराम यांचे गट क्र.81 मध्‍ये 1 हे.34.50 आर सोयाबीनची लागवड केलेली होती आणि बळीराम यांनी दिलेल्‍या तक्रारी अर्जाच्‍या प्रती तसेच पंचनाम्‍याची प्रत हजर केली आहे. त्यांच्‍याच प्रती या खटल्‍यातपण हजर केल्याचे दिसते. बियाणे खरेदीची मुळ पावती नं.69 दि.09/06/2013 ची या प्रकरणात हजर केलेली आहे त्‍याचीच प्रत तक्रार क्र.110/2013 मध्‍ये हजर केलेली आहे. पावती बळीराम मोतीराम बोबडे यांचे नावाने आहे.
2) बळीराम याने आपली पत्‍नी प्रियंका हिला तक्रारदार क्र.1 केलेले आहे व स्‍वत: तक्रारदार क्र.2 झालेला आहे. त्‍याचे म्हणणे की, तक्रारदार क्र.1 जमिन गट क्र.85 एच 27 आर. ची मालकीन असून तक क.2 बरोबर संयुक्‍तपणे ती जमीन करते. गट क्र.85 ची तक क्र.1 मालकीन असल्‍याबाबत कोणताही पुरावा नाही. गट क्र.85 मध्‍ये सोयाबीनची पेरणी केल्याबददल कोणताही पुरावा नाही. त्‍या जमिनीत पंचनामा केल्याचे दिसून येत नाही. केवळ तक्रार क्र.110/2013 मधील कागदपत्रांच्‍या प्रती घेऊन तक्रारदार क्र.2 ने आपल्‍या पत्‍नीच्‍या नावे हि तक्रार दिली ती चालणार नाही.
3) इथे हे स्‍पष्‍ट केले पाहीजे की, एक पीकपेरा प्रमाणपत्र दि.26/06/2013 रोजीचे तक्रारकर्त्‍याने हजर केले असून गट क्र.85 मध्‍ये 9 हे.27 आर. क्षेत्रात सन 2012-13 मध्‍ये सोयाबीन लागवड केल्याबददल प्रमाणपत्र आहे. मात्र तक ची तक्रार अशी आहे की प्रस्‍तुत तक्रारीतील बियाणे दि.09/06/2013 रोजी खरेदी करण्‍यात आले होते. म्‍हणजेच ते सन 12-13 साली पेरले नसून सन 2014 साठी पेरलेले होते. गट 81/1 चे पीकपेरा प्रमाणपत्र स्‍पष्‍टपणे दाखवते की 1 हे. 34.50 आर. क्षेत्रामध्‍ये सन 2013-14 या वर्षात सोयाबीनची पेरणी झालेली होती केवळ एक जुने पीक पेरा प्रमाणपत्र घेऊन त्‍याच कागदपत्राच्‍या आधारे तक्रार क्र.110/2013 दाखल करुन पुन्‍हा हि तक्रार तक्रारदार बळीराम यांनी केल्याचे दिसते. मात्र पुराव्‍या अभावी अशी तक्रार चालणार नाही. त्यामुळे तक्ररदाराचे कथन कि सन 2013 -14 या वर्षात ते विरुध्‍द पक्षकार यांचे ग्राहक होते व पेरणी केलेले सोयाबीनची उगवण झाली नाही हे मान्‍य करता येणार नाही. त्यामुळे आम्‍ही मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्‍तर नकारार्थी देऊन खालीलप्रमाणे आदेश पारीत करीत आहोत.
आदेश
1) तक्रारदाराची तक्रार नामंजूर करण्‍यात येते.
2) उभय पक्षाने आपआपला खर्च स्‍वत: सोसावा.
3) उभय पक्षकारांना आदेशाच्‍या प्रमाणित प्रती निशु:ल्‍क देण्‍यात याव्‍यात.
(श्री. एम.व्‍ही. कुलकर्णी)
अध्यक्ष
(श्री.मुकूंद.बी.सस्‍ते) (सौ.विद्युलता जे.दलभंजन)
सदस्‍य सदस्‍या
जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच, उस्‍मानाबाद.
