(पारीत व्‍दारा मा. सदस्‍य श्री. एम.ए.एच. खान)

                                                           (पारीत दिनांक – 27 फेब्रुवारी, 2019)

01.  तक्रारकर्त्‍याने प्रस्‍तूत तक्रार ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 च्‍या कलम 12 खाली विरुध्‍द पक्षाविरुध्‍द दाखल केलेली आहे.

02.  तक्रारीचा थोडक्यात आशय खालील प्रमाणे-    

      प्रस्‍तुत प्रकरणांत तक्रारकर्ता कंपनी धारक असुन त्‍याने त्‍याच्‍या कामावर असलेले कामगार श्री. आनंदराव रामचंद्र सेलोकर यांचा कंपनीच्‍या वतीने Workman Compensation च्‍या कायद्या खाली कंपनी मालकाला दुर्घनेसंबंधी अपघातग्रस्‍त कामगाराला द्याव्‍या लागलेल्‍या रकमेचा विरुध्‍द पक्षासोबत झालेल्‍या कराराप्रमाणे विमा काढला होता व त्‍याचा विमा हप्‍ता नियमित भरत होते. विम्‍याचा वार्षिक हप्‍ता सन 2011-2012 वर्षासाठी विरुध्‍द पक्षाकडे जमा केलेला होता.  दिनांक 09/05/2011 रोजी कामावर असतांना ईलेक्‍ट्रीक शॅाक लागून मृत्‍यु पावल्‍यामुळे Workman Compensation Act, 1923 च्‍या तरतुदी खाली मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या आदेशान्‍वये व त्‍यांच्‍या देखरेखी खाली दिनांक 10/05/2012 (कागदपत्र क्रं. 7) नुसार कामगाराला अनुज्ञेय रक्‍कम रुपये 4,89,131/- अदा केलेली आहे.

तक्रारकर्त्‍याने विरुध्‍द पक्षाद्वारे प्रस्‍तावीत विमा योजना अश्‍या आकस्मिक घटनेसाठी कामगारांना Workman Compensation Act, 1923 च्‍या तरतुदी खाली विरुध्‍द पक्ष विमा कंपनीद्वारे तात्‍काळ रक्‍कम अदा करण्‍याची हमी व जबाबदारी स्विकारली होती. विमा पॉलीसीचा क्रं. 281303/41/11/8600000034, दिनांक 06/05/2011 ते 05/05/2012 या कालावधीसाठी वैध होता आणि विम्‍याचा फायदा 07 कामगाराकरीता एकत्रित विमा हप्‍ता रुपये 21,895/- इतर करासह विरुध्‍द पक्षाकडे जमा केलेले होते व घटना ही विम्‍याच्‍या वैध कालावधीत घडलेली होती, त्‍यामुळे तक्रारदाराने अपघाता प्रसंगी कामगाराला देवू केलेली रक्‍कम विमा कंपनीने त्‍यांच्‍या सोबत झालेल्‍या कराराच्‍या अटी व शर्तीप्रमाणे परतावा करावी अशी मागणी केलेली आहे.     

तक्रारकर्त्‍याचा दावा असा आहे की, त्‍यांनी कामावर असलेल्‍या 07 कामगारापैकी नामे श्री. आनंदराव रामचंद्र सेलोकर यांचा दिनांक 09/05/2011 रोजी कामावर असतांना ईलेक्‍ट्रीक शॉक लागून मृत्‍यु झाल्‍याने त्‍यांनी मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या निर्देशानुसार भरपाईची रक्‍कम मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या समक्ष अदा केलेली असल्‍याने, या रकमेची विमा कराराप्रमाणे परतफेड व्‍हावी, म्‍हणून तक्रारकर्त्‍याने विरुध्‍द पक्षाकडे संपूर्ण दस्‍ताऐवजासह प्रस्‍ताव दिनांक 10/09/2012 रोजी सादर केला होता.    विमा दावा मंजूर करण्‍या प्रकरणी उचित कार्यवाही केली, परंतु कामगाराला अनुज्ञेय असलेल्‍या रकमेच्‍या बाबतीत उभय पक्षात वाद उपस्थित झाल्‍यामुळे विरुध्‍द पक्षाने तक्रारकर्त्‍याचा विमा दावा पुर्ततेच्‍या अभावी परत पाठविला होता, परंतु तक्रारदाराने कागदपत्रांची पुर्तता न केल्‍याने विरुध्‍द पक्षाने सदर दावा प्रस्‍ताव खारीज केला. त्‍याला बाधीत होऊन तक्रारकर्त्‍याने उक्‍त रक्‍कम व्‍याजासहीत शिवाय मानसिक त्रासापोटी व खर्चापोटी तसेच तक्रारकर्त्‍याने भरलेली रक्‍कम परत मिळण्‍यासाठी या मंचात संपूर्ण दस्‍तऐवजासह अर्ज दाखल केला आहे.

तक्रारकर्त्‍याने पुढे असे नमुद केले आहे की, तक्रारकर्त्‍याने Workman Compensation Act,  1923 च्‍या तरतुदी खाली कामगाराला अनुज्ञेय असलेल्‍या वेतनावर कामगाराचे वय, त्‍याचे शिल्‍लक असलेल्‍या सेवेचा कालावधी याचा विचार करुन व मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या मान्‍यतेने अनुज्ञेय रक्‍कम रुपये 4,89,131/- कामगाराला दिनांक 10/05/2012 रोजी अदा केलेले आहे व त्‍या संबंधीचे सर्व दस्‍ताऐवज तक्रारकर्त्‍याने प्रकरणांत सादर केलेले आहे.

ज्‍याअर्थी तक्रारकर्त्‍याने कामगाराला ही रक्‍कम अदा केलेली आहे व या रकमेची विम्‍याच्‍या कराराप्रमाणे परताव्‍याची रक्‍कम विरुध्‍द पक्षाकडून मिळण्‍यासाठी मागणी केली, परंतु विरुध्‍द पक्षाने विम्‍याची रक्‍कम परतावा  आजतागायत परत केलेली नाही. तक्रारकर्त्‍याने विरुध्‍द पक्षासोबत केलेला पत्र व्‍यवहार तसेच कायदेशीर नोटीस बजावलेली आहे व विरुध्‍द पक्षाने त्‍यासंबंधी कोणतीही कार्यवाही केलेली नसल्‍याने ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 चे कलम 2(C) (i) व (iii) प्रमाणे त्रुटीची सेवा/दोषपुर्ण सेवा आणि अनुचित व्‍यापार पध्‍दतीचा अवलंब केला आहे असे घोषित करण्‍यात यावे व तक्रारकर्त्‍याने कामगाराला Workman Compensation Act, 1923 च्‍या कायद्याप्रमाणे अदा केलेली रक्‍कम व्‍याज व इतर खर्चासहीत परत मिळण्‍याची विनंती केली.

तक्रारकर्त्‍याने या संदर्भात विरुध्‍द पक्षासोबत झालेल्‍या पत्र व्‍यवहारातील पत्राची प्रत पृष्‍ठ क्रं. 25 वर दाखल आहे. त्‍या पत्रातील मजकूराअन्‍वये उभय पक्षामध्‍ये झालेला विमा करारातील अट विरुध्‍द पक्षाने मान्‍य केलेली आहे. त्‍याप्रमाणे अपघात प्रसंगी कामगाराला अनुज्ञेय मोबदला Workman Compensation Act, 1923 (सुधारीत) व फटाल अपघात कायदा 1855 खाली करार असल्‍याने मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या आदेशाने अनुज्ञेय रक्‍कम अदा केलेली आहे. व ही रक्‍कम विरुध्‍द पक्षाने विमा कराराअन्‍वये परत करावी असे तक्रारकर्त्‍याने आपल्‍या लेखी कथनात व लेखी तथा मौखिक युक्तिवादात निवेदन केलेले आहे.

2  मंचाद्वारे विरुध्‍द पक्षाला नोटीस प्राप्‍त झाल्‍यानंतर विरुध्‍द पक्षाने आपले लेखी कथन या मंचात सादर केले. विरुध्‍द पक्षाद्वारे लेखी कथन विलंबाने प्राप्‍त झाल्‍याने, तक्रारकर्त्‍याच्‍या सुनावणीनंतर विरुध्‍द पक्षाला विलबं दंड आकारुन त्‍यांचे लेखी कथन स्विकृत करण्‍यात आले.

3.    विरुध्‍द पक्षाने सादर केलेल्‍या लेखी कथनात नमुद केले की, तक्रारकर्त्‍याने दाखल केलेल्‍या तक्रारीतील सर्व परिच्‍छेद निहाय उत्‍तर सादर करुन तक्रारकर्त्‍याची मागणी अमान्‍य केली व अतिरिक्‍त लेखी कथनात असे सादर केले की,  ज्‍याअर्थी तक्रारकर्त्‍याने 07 कामगाराकरीता वर्गणी रुपये 21,895/- विरुध्‍द पक्षाकडे जमा केलेली आहे. परंतु तक्रारकर्त्‍याचा प्रस्‍ताव प्राप्‍त झाल्‍यानंतर त्‍याची छानणी केली असता अपघात ग्रस्‍त श्री. आनंदराव रामचंद्र सेलोकर यांचा घटना पंचनाम्‍याप्रमाणे कामगाराचा मृत्‍यु बद्दल वाद उपस्थित केला व दुर्घटना कामावर असतांना झालेली नसल्‍याने ते विमा कराराच्‍या अटी व शर्ती प्रमाणे पात्रतेत बसत नसल्‍यामुळे त्‍यांचा विम्‍याचा मोबदला अनुज्ञेय ठरत नाही, त्‍यामुळे विरुध्‍द पक्ष क्रं. 1 व 2 हे तक्रारकर्त्‍याला विमा रक्‍कम परतावा देण्‍यास जबाबदार नाहीत तसेच विरुध्‍द पक्षाच्‍या पत्राद्वारे तक्रारकर्ता कंपनीला दिनांक 11/12/2014 रोजीच्‍या पत्राद्वारे कळविलेले आहे. परंतु तक्रारकर्त्‍याने सदर पत्राला प्रतिसाद न दिल्‍यामुळे तक्रारदाराचा प्रस्‍ताव अमान्‍य करण्‍यांत आला. त्‍यामुळे विरुध्‍द पक्षाने तक्रारकर्त्‍याला कोणतीही दोषपुर्ण सेवा दिलेली नसल्‍याचे लेखी कथनात सादर केले आहे.

04.   उभय पक्षांनी प्रकरणी आपला लेखी युक्तिवाद व आवश्‍यक दस्‍ताऐवज शपथपत्रासहीत प्रकरणांत सादर करुन तोंडी युक्तिवाद केला व आपली बाजु मांडली.

05.   वादातीत मुद्ये प्रकरणांत तक्रारकर्ता व विरुध्‍द यांनी शपथपत्रावर सादर केलेले दस्‍ताऐवज, लेखी व तोंडी युक्तिवाद ऐकूण प्रकरणांत निर्णयासाठी खलील मुद्ये उपस्थित होतात.

अ)    तक्रारकर्त्‍याने विरुध्‍द पक्षासोबत आपातकालीन परिस्थितीत 07 कामगारानां Workman Compensation Act, 1923 व फटाल अपघात कायदा 1855 च्‍या तरतुदी खाली अनुज्ञेय रकमेच्‍या परतीसाठी विरुध्‍द पक्षासोबत झालेला विम्‍याचा करार मान्‍य केल्‍याचे दिसून येते व विरुध्‍द पक्षाने त्‍याला विरोध दर्शविलेला नाही.

ब)    प्रकरणांत झालेला अपघात व कामगाराला आलेले मृत्‍यु तसेच    विम्‍याचा कालावधी,  विम्‍याचे हप्‍ते थकीत असल्‍याबद्दल व घटनेच्‍या तारखेत विमा हप्‍ते मिळाले नाही इत्‍यादी बाबी विरुध्‍द पक्षाने नाकारलेली नाही, त्‍यामुळे या प्रसंगी उभय पक्षात कोणताही वाद नाही.

क)    विरुध्‍द पक्षाने फक्‍त प्रकरणांत तक्रारकर्त्‍याने कामगाराचा मृत्‍यु व  अनुज्ञेय रकमेबद्दल वाद उपस्थित केला व तक्रारकर्त्‍याने चूकीची गणती करुन मोबदल्‍याची रक्‍कम वाढविलेली आहे, कामगाराला देण्‍यात आलेली रक्‍कम अनुज्ञेय नाही. तसेच कामगाराचा मृत्‍यु कामावर झालेला नव्‍हता व त्‍यावेळी तो इतरत्र झोपेत असताना झालेला आहे.  तक्रारकर्त्‍याने मा. कामगार आयुक्‍ताच्‍या भीतीपोटी जास्‍तीची रक्‍कम गणतीकरुन कामगाराला अदा केली असल्‍याचे इतर मुद्यासहीत उजर उपस्थित करुन ती रक्‍कम देण्‍यास ते बाद्य नाही असा मुद्या मांडला.

ड)    प्रकरणांत तक्रारदाराने मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या आदेशान्‍वये बाधीत कामगाराच्‍या वारसानांना रक्‍कम अदा केली आहे आणि त्‍यासंबंधीची पावती व तक्रारकर्त्‍याने मा. कामगार आयुक्‍तासमक्ष रक्‍कम अदा केलेली असल्‍याने ती रक्‍कम विम्‍याच्‍या करारानुसार तक्रारकर्त्‍यास व्‍याज व इतर खर्चासहीत परत देणे विरुध्‍द पक्षाला बाद्य ठरते.

वरील विवेचनावरुन व तक्रारकर्ता तसेच विरुध्‍द पक्ष यांनी दाखल केलेली कागदपत्रे व लेखी युक्तिवाद आणि तोंडी युक्तिवादाचा विचार करुन मंच खालीलप्रमाणे निष्‍कर्षास आले आहे.

                            निष्‍कर्ष

06.   अ)    प्रकरणांतील तक्रारकर्त्‍याने विरुध्‍द पक्षासोबत झालेला करार तसेच अटी व शर्तीतील महत्‍वाच्‍या मुद्याकडे लक्ष वेधला व विरुध्‍द पक्षाद्वारे सादर कागदपत्र आणि उभय पक्षात झालेल्‍या पत्र व्‍यवहारातील वर्णन यादीतील पृष्‍ठ क्रं. 10 व 11 जे प्रकरणांतील पान क्रं. 25 वर उपलब्‍ध आहे.  त्‍याला तक्रारदाराने अधोरेखित केल्‍याप्रमाणे आपातकालीन बाधीत कामगाराला कायद्याने गणती करुन मा. कामगार आयुक्‍त यांच्‍या आदेशान्‍वये त्‍यांच्‍या देखरेखी खाली कामगाराला रक्‍कम अदा केली असल्‍याने या मंचाद्वारे तक्रारकर्त्‍याचे म्‍हणणे ग्राह्य धरण्‍यात येते.

      ब) विरुध्‍द पक्षाने प्रकरणांत नुसते उजर उपस्थित केले की, सदरहु कामागाराचा मृत्‍यु हा कामावर झालेला नाही व त्‍यांना रक्‍कम अनुज्ञेय ठरत नाही. प्रकरणांत दाखल पोलीस घ्‍टनास्‍थळ पंचनाम्‍यात डॉक्‍टरचा शव विच्‍छेदन अहवाल व घटनास्‍थळावरील नोंदविलेले बयान विरुध्‍द पक्षाने उपस्थित केलेला उजर स्विकारता येणार नाही तसेच विरुध्‍द पक्षाने प्रकरणांत विम्‍यातील कराराच्‍या अटी व शर्ती न दाखल केल्‍याने विरुध्‍द पक्षाचा हा मुद्या अमान्‍य करण्‍यात येते.

क) व ड) तक्रारकर्त्‍याने प्रकरणांत बाधीत कामगागराला प्रत्‍यक्ष रुपये 4,89,131/- मा.कामगार आयुक्‍ताच्‍या आदेशाने व त्‍यांच्‍या समक्ष कामगाराला रक्‍कम अदा केल्‍याची पावती इत्‍यादी बाबी सादर करुन तत्‍वतद उभय पक्षात आपातकालीन प्रसंगी बाधीत कामगाराला अनुज्ञेय रक्‍कम Workman Compensation Act व फटाल अपघात कायद्याच्‍या तरतुदी खाली विम्‍याचा करार विरुध्‍द पक्षाने मान्‍य केले असल्‍याने या संदर्भात आम्‍ही Workman Compensation Act, 1923 च्‍या कलम 4, 4 (ए) व 5 च्‍या तरतुदीचे अवलोकन करुन व मा. राज्‍य ग्राहक वाद निवारण आयोग, न्‍यु दिल्‍ली यांनी अपील प्रकरण एफए/1297/2007 आदेश पारीत दिनांक 14/02/2007 आणि ए.आय.आर. 1970 मा. सर्वोच्‍च न्‍यायालय, न्‍यु दिल्‍ली (1966) व्‍ही. 57 सी. 406, चा आधार घेवून मंचाद्वारे खालीप्रमाणे अंशतः आदेश पारीत करण्‍यात येते.

                      ::आदेश::

(1)   तक्रारदाराची तक्रार अंशतः मंजूर करुन विरुध्‍द पक्ष क्रं. 1 व 2 यांनी एकत्रित व संयुक्‍तरित्‍या ग्राहक संरक्षण कायद्याचे कलम 2(C) (i) व (iii) अंतर्गत अनुचित व्‍यापार पध्‍दतीचा अवलंब त्रुटीची सेवा दिल्‍याचे घोषित करण्‍यात येत आहे.

(2)   तक्रारकर्त्‍याने Workman Compensation Act, 1923 च्‍या तरतुदी खाली दिनांक 10/05/2012 रोजी कामगाला अदा केलेली रक्‍कम रुपये 4,89,131/-जमा तारखेपासून विरुध्‍दपक्ष क्रं- 1 व 2 यांनी एकत्रीत व संयुक्‍तरित्‍या द.सा.द.शे 09 टक्‍के व्‍याजदाराने प्रत्‍यक्ष रक्‍कम अदायगी पावेतो दोन महिन्‍याच्‍या आत (दिनांक 27/04/2019 पर्यंत) तक्रारकर्त्‍याला अदा करावी.

(03) तक्रारकर्त्‍याला मानसिक व शारीरीक त्रासापोटी तसेच दाव्‍याचा खर्च एकत्रीत रक्‍कम रुपये 20,000/-(अक्षरी रुपये वीस हजार फक्‍त) विरुध्‍दपक्ष क्रं-1 व 2 यांनी तक्रारकर्त्‍याला एकत्रीत व संयुक्‍तरित्‍या दोन महिन्‍याच्‍या आत अदा करावे.

(04) सदर आदेशाचे अनुपालन विरुध्‍दपक्ष क्रं- 1 व 2 यांनी आदेश दिनांकापासून दोन महिन्‍याचे आत अदा करावे. अन्‍यथा आदेशातील मुद्या क्रं. 2 व 3 मधील रक्‍कम रुपये 5,09,131/- (अक्षरी रुपये पाच लाख नव्‍यान्‍नव हजार एकशे एकत्‍तीस फक्‍त) मुदतीनंतर म्‍हणजे दिनांक 28/04/2019 पासून द.सा.द.शे. 12 टक्‍के व्‍याजदराने प्रत्‍यक्ष रक्‍कम अदायगी पावेतो तक्रारकर्त्‍याला अदा करावे लागेल.

(05) निकालपत्राच्‍या प्रमाणित प्रती सर्व पक्षकाराना निःशुल्‍क उपलब्‍ध करुन देण्‍यात याव्‍यात.

(06)  तक्रारकर्त्‍याला “ब” व “क” फाईल्‍स परत करण्‍यात याव्यात.