(मंचाचे निर्णयान्‍वये, रोझा फुलचंद्र खोब्रागडे, अध्‍यक्षा (प्र.))

            तक्रारकर्तीने सदरची तक्रार विरुध्‍द पक्षाविरुध्‍द ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 चे कलम 12 अन्‍वये दाखल केली असून, तक्रारीचा आशय थोडक्‍यात येणे प्रमाणे... 

1.    तक्रारकर्ती ही राह. चोप, पो. कोरेगाव, ता. वडसा, जिल्‍हा गडचिरोली येथील रहीवासी असुन तिचे पती श्री. नकटु श्रावण लाडे यांच्‍या मालकीची मौजाः चोप, ता. वडसा, जिल्‍हा- गडचिरोली येथे भुमापन क्रमांक 221 ही शेतजमीन आहे. तक्रारकर्तीचे पती शेतीचे काम करीत असल्‍यामुळे तो शेतीच्‍या उत्‍पन्‍नावर आपल्‍या कुटूंबाचे पालन पोषन करीत होता. विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 व 2 ही विमा कंपनी असून शासनाच्‍या वतीने विरुध्‍द पक्ष क्र.3 हे शेतकरी अपघात विमा योजने अंतर्गत दावे स्विकारतात. तसेच शासनाचे वतीने विरुध्‍द पक्ष क्र.3 व्‍दारे तक्रारकर्तीचे पतीने  रु.2,00,000/- चा विमा उतरविला होता. त्‍यामुळे तक्रारकर्ती ही मयत श्री. नकटु श्रावण लाडे यांची पत्‍नी असल्‍याने सदर विम्‍याची लाभधारक आहे. तक्रारकर्तीचे पतीचा मृत्‍यू दि.01.10.2016 रोजी आपले शेतात किटकनाशक फवारणी करत असता नाकातोंडात किटकनाशक गेल्‍याने विषबाधा होऊन मृत्‍यू झाला असल्‍याने तक्रारकर्तीने विरुध्‍द पक्ष क्र.3 कडे दि.29.12.2016 रितसर अर्ज केला व  त्‍यांनी वेळोवेळी मागितलेल्‍या दस्‍तावेजांची पुर्तता केली.

2.    विरुध्‍द पक्षांकडे रितसर अर्ज केल्‍यानंतर विरुध्‍द पक्ष क्र.1 यांनी तक्रारकर्तीला पतीच्‍या विमा दाव्‍याबाबत काहीही न कळविल्‍याने तिने वकीला मार्फत दि.07.10.2017 रोजी माहीतीचा अधिकार कायद्याखाली कृषी आयुक्‍त महाराष्‍ट्र  यांना अर्ज केला असता तक्रारकर्तीचा दाव्‍यावर “Rejected due to other reason”  असा शेरा असल्‍याची माहीती दिली. त्‍यामुळे तक्रारकर्तीने पुढे असे नमुद केले आहे की, शासनाने मृत शेतक-यांच्‍या पत्‍नी व मुलांसाठी ही योजना ज्‍या उद्देशानेसुरु केली त्‍या उद्देशालाच विरुध्‍द पक्ष तडा देत असल्‍याने सदरची कृति ही विरुध्‍द पक्षांची सेवेतील कमतरता आहे.  म्‍हणून तक्रारकर्तीने सदरची तक्रार मंचात दाखल करुन खालिल प्रमाणे मागणी केली आहे.

3.    तक्रारकर्तीने आपल्‍या तक्रारीत विमा दाव्‍याची रक्‍कम रु.2,00,000/- दि.29.12.2016 पासुन 18% व्‍याजासह मिळावी तसेच तक्रारकर्तीस झालेल्‍या शारीरिक, मानसिक त्रासाबद्दल नुकसान भरपाईची रक्‍कम रु.30,000/- व तक्रारीचा खर्च रु.15,000/- मिळावा अश्‍या मागण्‍या केलेल्‍या आहेत. 

4.    तक्रारकर्तीने निशाणी क्र.3 नुसार 7 झेरॉक्‍स दस्‍तावेज दाखल केले. तक्रारकर्तीची तक्रार नोंदणीकरुन विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 ते 3 यांना नोटीस काढण्‍यात आली. विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 ते 3 यांना नोटीस प्राप्‍त झाल्‍यानंतर प्रकरणात हजर होऊन विरुध्‍द पक्ष क्र.1 ते 3 यांनी आपले लेखीउत्‍तर दाखल केले. 

5.    विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 2 यांनी निशाणी क्र.14 व 17 नुसार दाखल केलेल्‍या लेखीउत्‍तरात दुरुस्‍ती अर्ज दाखल करुन व मंजूर आदेशानुसार दुरुस्‍ती करुन असे म्‍हटले आहे की, तक्रारकर्तीने पतीच्‍या मृत्‍यूनंतर सदरचा गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजने अंतर्गत क्‍लेम मिळण्‍याकरीता अर्ज केला. तक्रारकर्तीने क्‍लेम अर्जासोबत दाखल केलेंडर दस्‍तावेजांचे अवलोकन केले असता तिचे पतीचा मृत्‍यू हा विष प्राशन केल्‍याने झाल्‍याचे दिसुन आले. श्री. नकटू लाडे यांच्‍या मृत्‍यूनंतर दि.01.10.2016 रोजी डॉक्‍टरांनी पोस्‍ट मॉर्टम केले त्‍यात तक्रारकर्तीचे पतीचा मृत्‍यू हा विष प्राशन केल्‍याने झाल्‍याचे दिसुन आले व त्‍यात 500 मि.ली. ची विषनाशकाची मात्रा असल्‍याचे आढळून आले. त्‍यामुळे एखाद्या व्‍यक्तिचा मृत्‍यू हा विष प्राशन केल्‍याने झालेला असल्‍यास तो शेतकरी या योजनेचा लाभ घेण्‍यास पात्र ठरत नाही, त्‍यामुळे तक्रारकर्तीचा क्‍लेम नामंजूर करण्‍यात आला.

6.   विरुध्‍द पक्ष क्र. 3 यांनी निशाणी क्र.11 नुसार दाखल केलेल्‍या लेखीउत्‍तरात नमुद केले आहे की, ते शेतकरी अपघात विमा योजने अंतर्गत प्राप्‍त प्रस्‍ताव स्विकारणे तसेच प्रस्‍तावातील कागदपत्रांची शहानिशा करुन परिपूर्ण प्रस्‍ताव विमा कंपनीस सादर करण्‍याचे काम तालुका कृषी अधिकारी, वडसा यांचे कार्यालयातील तांत्रिक कृषी पर्यवेक्षक यांचेमार्फत केले जाते. तसेच श्री. नकटु श्रावण लाडे यांचा दि.01.10.2016  रोजी विषबाधा होऊन मृत्‍यू झाला असल्‍यामुळे त्‍यांचे वारसदार श्रीमती नलीनी नकटु लाडे यांनी शेतकरी अपघात विमा योजने अंतर्गत विमा रक्‍कम मिळण्‍याकरीता दि.29.12.2017 रोजी अर्ज सादर केला असल्‍याचे शेतकरी जनता अपघात विमा नोंद वहीतील नोंदीवरुन दिसुन येते. परंतु अर्जाची छाननी केल्‍यानंतर दि.22.03.2017 रोजी आत्‍महत्‍या विमा संरक्षणामध्‍ये समाविष्‍ट नसल्‍यामुळे दावा नामंजुरीचे पत्र संबंधीत अर्जदार व तालुकाकृषी अधिकारी, वडसा यांना पाठविल्‍याचे नोंद‍वहीतील शे-यावरुन दिसुन येत असल्‍याचे विरुध्‍द पक्ष क्र. 3 ने आपल्‍या लेखी उत्‍तरात नमुद केले आहे.

7.      तक्रारकर्तीची तक्रार, शपथपत्र, विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 व 2 यांनी दाखल केलेले बयान, तसेच दाखल दस्‍तावेज, शपथपत्र व तोंडी युक्तिवादावरून खालिल मुद्दे निघतात.

मुद्दे                                                                निष्‍कर्ष

1)    तक्रारकर्ती  ही विरुध्‍द पक्षांची ग्राहक आहे काय ?                होय

2)    विरुध्‍द पक्षांनी तक्रारकर्तीप्रती सेवेत न्‍युनतापूर्ण                  होय

    व्‍यवहार केला आहे काय ?

3)    अंतिम आदेश काय ?                                      अंतिम आदेशाप्रमाणे

• // कारणमिमांसा//  - 

8.    मुद्दा क्रमांक 1 बाबतः-   तक्रारकर्ती ही राह. चोप, पो. कोरेगाव, ता. वडसा, जिल्‍हा गडचिरोली येथील रहीवासी असुन तिचे पती श्री. नकटु श्रावण लाडे यांच्‍या मालकीची मौजाः चोप, ता. वडसा, जिल्‍हा- गडचिरोली येथे भुमापन क्रमांक 221 ही शेतजमीन आहे. तक्रारकर्तीचे पती शेतीचे काम करीत असल्‍यामुळे तो शेतीच्‍या उत्‍पन्‍नावर आपल्‍या कुटूंबाचे पालन पोषन करीत होता, ही बाब निशाणी क्र.3 वर दाखल दस्‍त क्र.4 वरुन सिध्‍द होते. तसेच शासनातर्फे तक्रारकर्तीच्‍या पतीने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा काढला असल्‍याने व तो शेतकरी असल्‍याने विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 ते 3 चा ग्राहक आहे ही बाब सिध्‍द होते. म्‍हणून मुद्दा क्र. 1  चे उत्‍तर होकारार्थी नोंदविण्‍यात येत आहे. 

8. मुद्दा क्रमांक 2 बाबतः-  तक्रारकर्तीस दावा फेटाळल्‍याचे पत्र मिळाले नसल्‍यामुळे व आम्ही तक्रारकर्तीला पत्र पाठविले आहे असे म्‍हणुन विरुध्‍द पक्ष विमा कंपनी आपली सुटका करुन शकत नाही. जोपर्यंत तक्रारकर्तीस पत्र मिळाल्‍याचे पुराव्‍यानिशी सिध्‍द होत नाही तोपर्यंत तक्रारकर्तीचा दावा मुदतबाह्य आहे हे विरुध्‍द पक्षांचे म्‍हणणे योग्‍य धरता येणार नाही.

        तक्रारकर्तीचे पतीने विष प्राशन करुन आत्‍महत्‍या केल्‍याचे कुठलेही पुरावे विरुध्‍द पक्ष विमा कंपनीने दाखल केलेले नाही. फक्‍त प्रथमदर्शी मृतक पंचनामा व अकस्‍मात मृत्‍यू खबरीमध्‍ये नोंद ‘मृतकाने विषारी द्रव्‍य प्राशन केल्‍यामुळे मृत्‍यू आला असावा’, यावर अधीन राहून मृतकाने आत्‍महत्‍या केली असावी असे गृहीत धरता येत नाही. सध्‍यः परिस्थितीत जे शेतीत फवारणी करणारे द्रव्‍य औषधी शेतकरी वापरत आहे ते खुप पावरफूल विषारी असतात व त्‍या औषघी वापरण्‍याची पध्‍दत शेतक-यांना माहीत नसते व कंपनीव्‍दारे सुध्‍दा दिलेली नसल्‍यामुळे अनेक वेळा विषारी द्रव्‍य फवारणीचे वेळी हे विषारी द्रव्‍य नाकात तोंडात गेल्‍याने शेतक-यांचे मृत्‍यू होत आहेत. त्‍यापैकीच हे एक प्रकरण असल्‍याचे या मंचाचे मत आहे. 

9.   तक्रारकर्तीने जेव्‍हा माहिती अधिकाराखाली माहिती काढली तेव्‍हा तक्रारकर्तीस माहित पडले की, तिचा विमा दावा विमा कंपनीने नाकारलेला आहे. परंतु असे कोणतेही पत्र तक्रारकर्तीस मिळाले असल्‍याबाबतचे पुरावे विरुध्‍द पक्ष विमा कंपनीने  सादर केलेले नाही. एकंदरीत विरुध्‍द पक्षाने तक्रारकर्तीस कोणतीही सुचना न देता व अशिक्षीत आदीवासी भागात राहणा-या महिलेला न वाचता आलेले इन्‍हेस्‍ट पंचनामा अकस्‍कात मृत्‍यू खबरी व क्‍लेम फॉर्म भाग-1 वर विषारी द्रव्‍य प्राशन करुन मृत्‍यूला आत्‍महत्‍येचे स्‍वरुप देऊन विरुध्‍द पक्ष आपला  बचाव करीत आहे व असे कथन करुन विरुध्‍द पक्ष अनुचित व्‍यापार पध्‍दती व न्‍युनतापूर्ण सेवा तक्रारकर्तीस देत आहे, असे या मंचाचे मत असल्‍यामुळे हे मंच वरील विवेचनावरुन खालिल प्रमाणे अंतिम आदेश पारित करीत आहे.

                                      - // अंतिम आदेश // - 

1.    तक्रारकर्तीची ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 चे कलम 12 अंतर्गत दाखल विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विरुध्‍दची तक्रार अंशतः मंजूर करण्‍यांत येते.

2.   विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 2 विमा कंपनीने तक्रारकर्तीस विमा दाव्‍याची रक्‍कम रु.2,00,000/- तक्रार दाखल दि.12.01.2018 पासुन ते प्रत्‍यक्ष अदायगीपर्यंत द.सा.द.शे. 9% व्‍याजासह द्यावी.

3. विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 2 विमा कंपनीने तक्रारकर्तीस झालेल्‍या शारीरिक, मानसिक त्रासापोटी रु.10,000/-  व तक्रारीचा खर्च रु.5,000/- अदा करावा.

4. वरील आदेशाची अंमलबजावणी विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 2 विमा कंपनी यांनी वैयक्तिक किंवा संयुक्‍तपणे आदेशाची प्रत मिळाल्‍याचे दिनांकापासुन 30 दिवसांचे आत करावी.

5.   विरुध्‍द पक्ष क्र. 3 विरुध्‍द कोणतेही आदेश ना‍ही.

6. दोन्‍ही पक्षांना आदेशाची प्रथम प्रत विनामुल्‍य द्यावी. 

7.   तक्रारकर्त्‍यास प्रकरणाची ‘ब’ व ‘क’ फाईल परत करावी.