जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण न्‍यायमंच, धुळे.
ग्राहक तक्रार क्रमांक – २००/२०१२
तक्रार दाखल दिनांक – ०३/११/२०१२
तक्रार निकाली दिनांक – २८/११/२०१३
जय झुलेलाल नागरी सहकारी पतपेढी लि.
दोंडाईचा, तो. शिंदखेडा, जि.धुळे – तर्फे
श्री. संजय मयाराम लोहार, उ.व. ४६,
धंदा – मॅनेजर, जय झुलेलाल नागरी सहकारी
पतपेढी, गबाजीनगर, दोंडाईचा, तो. शिंदखेडा,
जि. धुळे. ------------- तक्रारदार
विरुध्‍द
१. दि.दादासाहेब रावल को-ऑप. बॅंक ऑफ
दोंडाईचा लि., दोंडाईचा, नोटीसीची बजावणी –
मॅनेजर, दि.दादासाहेब रावल को-ऑप. बॅंक ऑफ
दोंडाईचा लि., दोंडाईचा, दादानगर, दोंडाईचा,
तो. शिंदखेडा, जि.धुळे.
२. श्री.जे.जी. कंडारे, उपनिबंधक, सहकारी संस्‍था धुळे,
तो.जि. धुळे, अध्‍यक्ष (अवसायक) - दि.दादासाहेब रावल
को-ऑप. बॅंक ऑफ दोंडाईचा लि., दोंडाईचा.
३. श्री.पी.बी. बागूल, तालुका लेखा परिक्षक, सहकारी संस्‍था
शिंदखेडा, तो.शिंदखेडा, जि.धुळे.
सदस्‍य(अवसायक) - दि.दादासाहेब रावल को-ऑप. बॅंक
ऑफ दोंडाईचा लि., दोंडाईचा
४. श्री.पी.एम. सांगडे, सहाय्यक निबंधक, सहकारी संस्‍था
शिंदखेडा, तो.शिंदखेडा, जि.धुळे.
सदस्‍य(अवसायक) - दि.दादासाहेब रावल को-ऑप. बॅंक
ऑफ दोंडाईचा लि., दोंडाईचा. ------------ जाबदेणार
न्‍यायासन
(मा.अध्‍यक्षा – सौ.व्‍ही.व्‍ही. दाणी)
(मा.सदस्‍या – सौ.एस.एस.जैन)
(मा.सदस्‍य – श्री.एस.एस.जोशी)
उपस्थिती
(तक्रारदारा तर्फे – वकील श्री.दीपक डी. जोशी)
(जाबदेणार नं.१ तर्फे – अलंकार आर. साळे)
(जाबदेणार नं.२ ते ४ तर्फे – एकतर्फा)
निकालपत्र
(दवाराः मा.अध्‍यक्षा – सौ.व्‍ही.व्‍ही. दाणी)
तक्रारदार यांनी जाबदेणार बॅंकेत मुदत ठेव पावती अन्‍वये गुंतवलेली रक्‍कम मागणी करुनही परत दिली नाही म्‍हणून त्‍यांनी प्रस्‍तुत तक्रार या मंचात दाखल केली आहे.
१. तक्रारदार यांची थोडक्‍यात अशी तक्रार आहे की, तक्रारदार यांनी जाबदेणार दि.दादासाहेब रावल को-ऑप. बॅंक ऑफ दोंडाईचा लि., दोंडाईचा, (यापुढे संक्षीप्‍तेसाठी बॅंक असे संबोधण्‍यात येईल) या बॅंकेत मुदत ठेव पावतीत रक्‍कम गुंतविली होती त्‍याचा तपशील खालील प्रमाणे.
अ.न. |
पावती नंबर |
रक्‍कम |
तारीख |
व्‍याजदर |
देय तारीख |
देय रक्‍कम |
१ |
०३१५४५ |
४,००,०००/- |
२३/१२/०९ |
९.२५% |
२३/०६/११
३०/१०/१२ पावेतो |
५,०४,९१८-०० |
२ |
०४६५६९ |
२,००,०००/- |
१४/०५/०९ |
११% |
१४/०६/११
३०/१०/१२ पावेतो |
२,७५,२८२-०० |
३ |
०५६२०९ |
१,३०,०००/- |
२७/०७/०४ |
९% |
२९/०४/१३
३०/१०/१२ पावेतो |
२,५१,८५०-०० |
४ |
०५६२०८ |
६०,०००/- |
२७/०७/०४ |
८% |
०३/०५/१३
३०/१०/१२ पावेतो |
१,१६,२३९-०० |
५ |
०५६२१० |
१,५०,०००/- |
०९/०४/०४ |
८% |
०९/०५/१३
३०/१०/१२ पावेतो |
२,९०,५९८-०० |
६ |
०५६२११ |
७०,०००/- |
०७/०५/०४ |
८% |
०७/०६/१३
३०/१०/१२ पावेतो |
१,३४,७४८-०० |
२. तक्रारदार यांनी गुंतवलेल्‍या रकमेची मागणी जबादेणार बॅंकेत केली असता बॅंकेने रक्‍कम देण्‍यास नकार दिला अशी तक्रारदार यांची तक्रार आहे. सबब जाबदेणार यांचेकडून मुदत ठेव पावतीतील व्‍याजासह होणारी संपुर्ण रक्‍कम तसेच मानसिक त्रास व अर्जाच्‍या खर्चापोटी भरपाई मिळावी अशी विनंती तक्रारदार यांनी केली आहे.
३. जाबदेणार क्र.१ हे मे. मंचात हजर झालेनंतर मुदतीत खुलासा दाखल न केलेने त्‍यांच्‍या विरुध्‍द ‘नो से’ चा आदेश करण्‍यात आलेला आहेत.
४. जाबदेणार क्र.२ ते ४ यांना मंचाच्‍या नोटीसीची बजावणी होवूनही मुदतीत हजर न झालेने त्‍यांच्‍या विरूध्‍द‘एकतर्फा’ आदेश करण्‍यात आलेले आहेत.
५. तक्रारदार यांची तक्रार यांचा विचार होता तक्रारीच्‍या न्‍यायनर्णियासाठी खालील मुद्दे उपस्थित होतात.
मुद्दे उत्‍तर
१. तक्रारदार ग्राहक या संज्ञेत येते काय? नाही.
२. आदेश काय? खालील प्रमाणे.
विवेचन
६. मुद्दा क्र.१- तक्रारदार यांनी आपल्‍या तक्रार अर्जात त्‍यांची संस्‍था सहकार कायदयान्‍वये नोंदलेली संस्‍था आहे. त्‍यांनी जाबदेणार दि.दादासाहेब रावल को-ऑप. बॅंक ऑफ दोंडाईचा लि., दोंडाईचा, या बॅंकेत मुदत ठेवीमध्‍ये वरिल तक्‍यात नमुद रक्‍कमा ठेवल्‍या होत्‍या असे म्‍हटले आहे. जाबदेणार यांनी खुलासा सादर केलेला नाही. याप्रमाणे सदर ठेवी या पतसंस्‍थेच्‍या असून त्‍यांनी त्‍याठेवी सामनेवाला यांच्‍या बॅंकेत मुदत ठेवी करिता ठेवल्‍या आहेत. याबाबतच्‍या छायांकित प्रति नि.४ लगत नि.४/२ ते ४/४ वर दाखल केलेल्‍या आहेत. या पावत्‍यांवरून असे दिसते की सदर ठेवलल्‍या ठेवी हया कोणत्‍याही वैय्यक्तिक ग्राहकाने ठेवलेल्‍या नाहीत. सदर पावत्‍या हया पतसंस्‍थेच्‍या असून त्‍यांनी व्‍याज मिळण्‍याकामी सामनेवाले यांच्‍याकडे मुदतठेवी करिता ठेवलेल्‍या आहेत. या ठेवींवर मिळणा-या व्‍याजांवर सदर पतसंस्‍था ही त्‍यांच्‍या इतर आर्थिक व्‍यवहार वृध्‍दींगत करणार आहेत असे स्‍पष्‍ट होते. यावरून तक्रारदारने ठेवलेल्‍या ठेवी हया वाणिज्‍यीक स्‍वरूपाच्‍या आहेत हे स्‍पष्‍ट होते. याकामी ग्राहक संरक्षक कायदा १९८६ मधील कलम २ (डी-१) प्रमाणे याचा विचार करणे आवश्‍यक आहे.
2 (d) “Consumer” means any person who- (i) buys any goods for a consideration which has been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and included any user of such goods other than the person who buys such goods for consideration paid or promised or partly paid or partly promised, or under any system of deferred payment when such use is made with the approval of such person, but does not include a person who obtains such good for resale or for any commercial purpose; or
(ii)[hires or avails of] any services for a consideration which has been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any beneficiary of such services other than the person who [hires or avails of] the services for consideration paid or promised, or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment, when such services are availed of with the approval of the first mentioned person [but does not include a person who avails of such services, for any commercial purpose].
[Explanation] For the purpose of this clause,`` commercial purpose`` does not include use by a person of goods bought and used by him and services availed by him exclusively for the purpose of earning his livelihood by means of self-employment
या व्‍याख्‍येप्रमाणे ग्राहक व विक्रेता यांच्‍यामध्‍ये वस्‍तु किंवा सेवा याबाबत खरेदी किंवा विक्रीचा व्‍यवहार होणे आवश्‍यक आहे. परंतु अशी सेवा ही व्‍यापारी कारणाकरिता घेतलेली असेल अशा कोणत्‍याही सेवा खरेदी करणा-या व्‍यक्‍तीचा यात ग्राहक म्‍हणून समावेश होत नाही. याप्रमाणे तक्रारदार यांनी सामनेवाला यांच्‍याकडे ठेवेलेल्‍या ठेवी या नफा मिळण्‍याच्‍या उद्देशाने ठेवलेल्‍या आहेत, त्‍याचा वापर तक्रारदार हे व्‍यापारी प्रयोजणासाठी केलेला आहे. त्‍यामुळे तक्रारदार हे या व्‍याख्‍येप्रमाणे ग्राहक होत नाही हे स्‍पष्‍ट होते.
७. याकामी मा. राष्‍ट्रीय आयोग व मा. महाराष्‍ट्र राज्‍य आयोग यांनी अनेक न्‍यायीक दृष्‍टांतामध्‍ये सहकारी संस्‍थेने इतर संस्‍थेत केलेली गुंतवणूक ही ज्‍यादा व्‍याजांच्‍यासाठी केलेली असल्‍याने गुंतवणुक करणारी सहकारी संस्‍था ग्राहक या संज्ञेत येणार नाही, असे मत व्‍यक्‍त केले आहे.
८. या संदर्भात आम्‍ही खालील न्‍यायीक दृष्‍टांताचा आधार घेत आहोत.
मा. महाराष्‍ट्र राज्‍य ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, मुंबई यांनी ग्राहक तक्रार क्र.क्र.१५९/२००९ – आदेश दि.१२/०२/२०११ – कर्मवीर भाऊराव पाटील जिल्‍हा सहकारी पतसंस्‍था, जयसिंगपूर, जि. कोल्‍हापूर विरूध्‍द वसंतदादा सहकारी बॅंक लि. सांगली त्‍यात पुढील प्रमाणे मत व्‍यक्‍त करण्‍यात आले आहे.
Looking into the nature of the deposits made by the Complainant in Opponent Bank, i.e. to maintain liquidity and, thus, it being a part of their banking business, the services of the opponent to keep liquidity deposits are also hired for a commercial purpose. Therefore,the complainants are not a consumer within the meaning of Section 2 (1)(d)(ii) of the Consumer Protection Act, 1986 (‘the Act’ for brevity). Further more, if the provisions of Banking Regulation Act are not attracted in case of the Complainant Credit Society (Patsanstha), still the issue as to whether the deposits were kept with the permission of Registrar of the Co-operative Societies or not will go to the root of the case. If such deposits are kept without such permission, the transaction itself will be illegal and for which no help of the consumer fora could be availed.
९. तसेच मा. महाराष्‍ट्र राज्‍य ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, मुंबई यांनी अपिल नं.ए/१०/५८८ व ५८९ – आदेश दि.१९/११/२०१० – डॉ.राधाकृष्‍णन प्राथमिक शिक्षकांची सहकारी पतसंस्‍था लि. कोल्‍हापूर आणि इतर विरुध्‍द भुदरगड तालुका माध्‍यमिक शाळा सेवकांची पतसंस्‍था मर्यादित आणि इतर. त्‍यात पुढील प्रमाणे मत व्‍यक्‍त करण्‍यात आलेले आहे.
Appellants have raised a point that respondent No.1 is not a ‘consumer’ as per definition of the Consumer Protection Act, 1986. However, Forum below has proceeded to pass the order without giving finding on the point whether respondent No.1 is consumer. Prima-facie, Forum below has arrieved at an erroneous conclusion which cannot be upheld.
१०. तसेच खलील न्‍यायिक दृष्‍टांतामध्‍ये देखिल वरील तत्‍व विशद करण्‍यात आलेले आहे.
(१) 2005 STPL (CL) 342 NC मा.राष्‍ट्रीय आयोग Sree Anantha Grameena Bank –Versus – The Industrial Finance Corporation of India Ltd.
(२) मा.राज्‍य ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, महाराष्‍ट्र, मुंबई यांचेसमोरील अपिल नं.ए/१०/४३३ व ५८९ – आदेश दि.०६/१२/२०१० – त्रिमुर्ती नागरी सह. पतसंस्‍था मर्या., तयसिंगपुर विरूध्‍द शिरोळ तालुमा खाजगी शिक्षक सेवकांची पतसंस्‍था मर्या., जयसिंगपुर.
११. वरील सर्व न्‍यायीक दृष्‍टांत पाहता सहकारी पतसंस्‍था ही आपल्‍या व्‍यवसाय जादा व्‍याज मिळण्‍या करीता करते व तक्रारदार संस्‍थेचा उददेश हा वाणिज्यिक स्‍वरूपाचा आहे असे आम्‍हास वाटते. त्‍यामुळे ग्राहक संरक्षण कायदा, १९८६ कलम २(१)(डी) यातील तरतुदीचा विचार करता व तक्रारीचे स्‍वरूप विचारात घेता सदरचा वाद हा ग्राहक वाद होत नाही या मतास आम्‍ही आलो आहोत, म्‍हणुन मुददा क्र.१ चे उत्‍तर आम्‍ही नकारार्थी देत आहोत.
१२. मुद्दा क्र.२- वर नमुद मुददा क्र.१ मध्‍ये केलेले विवेचन विचारात घेता प्रस्‍तुत तक्रार या मंचात चालू शकत नाही. आम्‍ही यापुढे असेही स्‍पष्‍ट करीत आहोत की, तक्रारदार संस्‍थेने तक्रारीत उपस्थित केलेला वाद हा त्‍यांनी कायदयानुसार योग्‍य त्‍या न्‍यायालयाकडे दाखल करावा.
१३. वरील विवेचनावरून आम्‍ही खालीलप्रमाणे आदेश देत आहोत.
आ दे श
(१) तक्रारदारांची तक्रार रदद करण्‍यात येत आहे.
(२) तक्रारदार व विरुध्‍दपक्ष यांनी आपापला खर्च सोसावा.
धुळे.
दि.२८/११/२०१३.
(श्री.एस.एस. जोशी) (सौ.एस.एस. जैन) (सौ.व्‍ही.व्‍ही. दाणी)
सदस्‍य सदस्‍या अध्‍यक्षा
जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण न्‍यायमंच, धुळे.
