जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच,धुळे.
मा.अध्‍यक्षा- सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी
मा.सदस्‍य - श्री.एस.एस.जोशी
---------------------------------------- ग्राहक तक्रार क्रमांक - १५०/२०१२
तक्रार दाखल दिनांक - ०२-०८-२०११
तक्रार निकाली दिनांक - २३-०४-२०१४
(१)श्रीमती वंदनाबाई भ्र,तुकाराम पाटील ----- तक्रारदार
उ.व.३५, धंदा-घरकाम
(२)कु.चेतना बाप तुकाराम पाटील
उ.व.४, धंदा-शिक्षण (अज्ञान)
अ.पा.क.जनक आई
श्रीमतीवंदनाबाई भ्र,तुकाराम पाटील
रा.मु.पो.राजीव गांधी नगर,पारोळा,
ता.पारोळा,जि.जळगांव
द्वारा-श्रीमती बनुबाई भ्र,नथ्‍थु पाटील.
देसले वाडा,जुन्‍या पोष्‍टासामोर,
मु.पो.ता.शिंदखेडा,जि.धुळे.
विरुध्‍द
(१)शाखाधिकारी,भारतीय जिवन विमा निगम ----- सामनेवाले
शाखा अमळनंर,ता.अमळनेर,जि.जळगांव.
(२)मंडळ कार्यालय,भारतीय जिवन विमा निगम,
जिवन प्रकाश,गडकरी चौक,गोल्‍फ क्‍लब ग्राऊंड,
जुना आग्रा रोड,पोस्‍ट बॉक्‍स नं.११०,नाशिक-४२२००२
न्‍यायासन
(मा.अध्‍यक्षाः सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी)
(मा.सदस्‍य: श्री.एस.एस.जोशी)
उपस्थिती
(तक्रारदारा तर्फे – वकील श्री.व्‍ही.पी.भामरे)
(सामनेवाले क्र.१ व २ तर्फे – वकील श्री.व्‍ही.एस.भट)
-------------------------------------------------------------
निकालपत्र
(द्वाराः मा.अध्‍यक्षा – सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी)
(१) तक्रारदार यांनी, तक्रारदार क्र.१ यांच्‍या मयत पतीच्‍या विमा पॉलिसीची संपूर्ण रक्‍कम मिळणेकामी सदरचा तक्रार अर्ज, ग्राहक संरक्षण कायदा कलम १२ अन्‍वये या मंचात दाखल केला आहे.
(२) तक्रारदार यांची थोडक्‍यात तक्रार अशी आहे की, तक्रारदार क्र. १ यांचे पती आणि तक्रारदार क्र.२ हिचे पिता, तुकाराम श्रावण पाटील यांनी दि.२१-११-२००९ रोजी रक्‍कम रु.१,२५,०००/- च्‍या जोखीमीची जीवन सरल विमा पॉलिसी क्र.९६३९०३७३२ घेतली होती. त्‍याचा सहामाई हप्‍ता रु.३,२००/- एवढा होता. तक्रारदार क्र.१ यांचे पती व तक्रारदार क्र.२ यांचे पिता तुकाराम श्रावण पाटील यांचा मृत्‍यु पारोळा येथे दि.२६-०५-२०११ रोजी झाला. त्‍यानंतर दाव्‍यासंदर्भात सर्व कागदपत्रांसह प्रस्‍ताव दि.१२-०४-२०१२ रोजी सादर केल्‍यानंतर, सामनेवाले क्र.१ व २ यांच्‍या कार्यालयातर्फे तो नाकारण्‍यात आला. विमा दावा रक्‍कम मिळण्‍यासाठी तक्रारदारांनी दि.१५-०५-२०१२ रोजी सामनेवाले यांना वकीला मार्फत नोटीस पाठविली. त्‍यास सामनेवाले यांनी वकीला मार्फत दि.०८-०६-२०१२ रोजी उत्‍तर दिले असून, विमा दावा नाकारला आहे. म्‍हणून सामनेवाले यांचेकडून मयत विमाधारकाच्‍या पॉलिसीची रक्‍कम रु.१,२५,०००/- दि.२६-०५-२०११ पासून द.सा.द.शे.२४ प्रमाणे व्‍याजासह मिळावेत, तक्रार अर्जाचा खर्च रक्‍कम रु.२५,०००/- व मानसिक छळाबद्दल रक्‍कम रु.७५,०००/- मिळावेत अशी तक्रारदारांनी शेवटी विनंती केली आहे.
तक्रारदारांनी त्‍यांच्‍या कथनाचे पुष्‍टयर्थ नि.नं.२ वर शपथपत्र तसेच नि.नं.५ वरील वर्णन यादी प्रमाणे एकूण नऊ कागदपत्रे छायांकीत स्‍वरुपात दाखल केली आहेत. त्‍यात विमा पॉलिसी, विमाधारकाचे मृत्‍युपत्र, विमा भरणा पावती इ.चा समावेश आहे.
(३) सामनेवाले क्र.१ व २ यांनी सदर तक्रार दाखल करुन घेण्‍यास पात्र आहे काय या प्राथमिक मुद्यावर (Preliminary objection as to maintainability of the complaint) हरकत असलेला संयुक्‍तीक अर्ज नि.नं.११वर दाखल केला आहे. त्‍यात त्‍यांनी असे नमूद केले आहे की, विमा धारकाने त्‍याची विमा पॉलीसी ही अमळनेर जिल्‍हा जळगाव येथून काढलेली आहे. तसेच सदर तक्रारीस कारण हे अमळनेर जिल्‍हा जळगाव येथे घडलेले आहे. सामनेवाला यांचे कार्यालय हे अमळनेर आणि नाशिक येथे आहे. ग्राहक संरक्षण कायदा १९८६ कलम ११ प्रमाणे, सदर तक्रार अर्ज या ग्राहक मंचासमोर चालण्‍यास पात्र नाही. सदरच्‍या तक्रारीस कारण हे अमळनेर, जिल्‍हा जळगांव येथे घडलेले आहे. म्‍हणून सदरची तक्रार या मंचात दाखल होवू शकत नाही आणि सदर तक्रारीचा न्‍यायनिवाडा करण्‍याची न्‍यायकक्षा या मंचास नाही.
सदर अर्जावर तक्रारदार यांनी लेखी खुलासा दिलेला आहे त्‍यामध्‍ये त्‍यांनी असे नमूद केले की सामनेवाले यांचे धुळे जिल्‍हात शाखा असल्‍यामुळे या न्‍यायमंचास अर्ज चालविण्‍याचा अधिकार आहे.
सामनेवाले यांनी त्‍यांच्‍या कथनाच्‍या पुष्‍टयर्थ नि.नं.१२ वर शपथपत्र दाखल केले आहे.
(४) प्रस्‍तुत प्रकरणी तक्रारदारांचा अर्ज,शपथपत्र व दाखल कागदपत्रे आणि सामनेवाले क्र.१ व २ यांचा खुलासा व शपथपत्र पाहता तसेच उभय पक्षाच्‍या विद्वान वकीलांनी केलेला युक्तिवाद ऐकला असता, आमच्‍यासमोर खालील मुद्दा उपस्थित होतो व त्‍याचे उत्‍तर आम्‍ही सकारण खालील प्रमाणे देत आहोत.
मुद्दा : |
निष्‍कर्ष |
(अ) तक्रारदार यांचा तक्रार अर्ज, ग्राहक
संरक्षण कायदा कलम ११ प्रमाणे
या मंचाचे कार्यक्षेत्रात आहे काय ? |
: नाही |
(ब) आदेश काय ? |
:अंतिम आदेशाप्रमाणे |
विवेचन
(५) मुद्दा क्र. ‘‘अ’’– तक्रारदार क्र.१ यांचे पती व तक्रारदार क्र.२ हिचे पिता मयत तुकाराम श्रावण पाटील यांनी सामनेवाले क्र.१ यांचेकडून सदर विमा पॉलिसी घेतल्‍याचे नि.नं.५/२ वरुन दिसून येते. तसेच सामनेवाले क्र.२ हे भारतीय जीवन बीमा निगम यांचे विभागीय कार्यालय आहे. प्रकरणात दाखल विमा हप्‍ता भरल्‍याच्‍या पावतीवरुन असे दिसते की, मयत विमाधारकाने अमळनेर, जिल्‍हा जळगांव येथे विमा पॉलिसी घेतली आहे. या कागदपत्रांचा विचार होता विमेधारकाने पॉलीसी अंमळनेर जिल्‍हा जळगाव येथील कार्यालयातून घेतलेली आहे. यावरून सामनेवाले यांचे कार्यालय अमळनेर जिल्‍हा जळगाव येथे आहे, तसेच सामनेवालांचे मंडल कार्यालय नाशिक येथे आहे हे स्‍पष्‍ट होतो. त्‍यामुळे या बाबत उद्भवना-या तक्रारी या तेथील न्‍यायक्षेत्र म्‍हणजेच जळगांव ग्राहक मंच या कार्यक्षेत्रात येत आहेत. तक्रारदार यांनी क्‍लेम नाकारल्‍याचे पत्र दाखल केले आहे. त्‍यावरील तक्रारदाराचा पत्‍ता हा मु.पो. ता.पारोळा जिल्‍हा जळगाव असा नमूद केलेला आहे. याचा विचार होता तक्रारदार हे जळगाव जिल्‍हयात राहणारे आहे असे दिसते.
तक्रारदार हे जळगाव येथे राहत आहेत. त्‍यांनी त्‍यांच्‍या तक्रार अर्जामध्‍ये सामनेवाले क्र.१ अंमळनेर, ता.जि.जळगांव कार्यालय तसेच सामनेवाले क्र.२ नाशिक कार्यालय यांना पक्षकार केलेले आहे. याचा विचार होता धुळेयेथील ग्राहक मंचास सदर प्रकरण चालविण्‍याचे अधिकार क्षेत्र येत नाही हे स्‍पष्‍ट होते. या बाबत ग्राहक संरक्षण कायदा कलम ११ चा विचार करणे योग्‍य होईल.
ग्राहक संरक्षण कायदा कलम ११ :
(2) Acomplainant shall be instituted in a District Forum within the local limits of whose jurisdiction.
(a) the opposite party or each of the opposite parties,where there are more than one, at the time of the institution of the complaint,actually and voluntarily resides or [carries on business or has a branch office or] personally works for gain,or
(b) any of the opposite parties,where there are more than one,at the time of the institution of the complaint,actually and voluntarily resides,or [carries on business or has a branch office],or personally works for gain,provided that in such case either the permission of the District Forum is given,or the opposite parties who do not reside,or [carry on business or have a branch office],or personally work for gain,as the case may be, acquiesce in such institution,or
(c) the cause of action,wholly or in part,arises.
या कलमा प्रमाणे, कोणतेही प्रकरण त्‍याच जिल्‍हा ग्राहक मंचाच्‍या ठिकाणी चालू शकते, ज्‍या ठिकाणी सामनेवालेराहतात व व्‍यवसाय करतात. किंवा ज्‍या ठिकाणी त्‍यांची शाखा आहे व त्‍या शाखेत कारण घडले असेल त्‍याच ठिकाणी प्रकरण दाखल करता येते. परंतु ज्‍या ठिकाणी तक्रारदार राहतात किंवा व्‍यवसाय करतात, त्‍या ठिकाणी प्रकरण दाखल करता येत नाही. याप्रमाणे सामनेवाले क्र.१ अंमळनेर, ता.जि.जळगांव येथे विमाधारकाने विमा पॉलिसी घेतलेली आहे. त्‍यामुळे सदर तक्रार अर्जास कारण हे जिल्‍हा जळगांव मंचाच्‍या कार्यक्षेत्रात घडलेले आहे. सबब धुळे मंचाच्‍या कार्यक्षेत्रामध्‍ये सदर तक्रार दाखल करण्‍यास पात्र नाही. याचा विचार होता, वरील प्रकरण चालविण्‍याचे प्रांतीय अधिकार क्षेत्र “territorial jurisdiction” या मंचास नाही. या कायदेशीर मुद्यावर, तक्रारदारांचा तक्रार अर्ज रद्द होण्‍यास पात्र आहे,असे आमचे मत आहे. जरुर तर तक्रारदार हे योग्‍य त्‍या कार्यक्षेत्र असलेल्‍या मंचात तक्रार दाखल करु शकतात. म्‍हणून मुद्दा क्र. “अ” चे उत्‍तर आम्‍ही नकारार्थी देत आहोत.
या कामी मंचामार्फत खालील न्‍यायनिवाडयांचा आधार घेण्‍यात आला आहे.
· Civil Appeal No.1560 of 2004 Order Dated Oct.20,2009 (S.C.)
Sonic Surgical Vs National Insurance Company Ltd.
· AIR 2000 Supreme Court 579
H.V.Jayaram Vs Industrial Credit and Investment Corporation of India Ltd. & Anr.
· II (2011) CPJ 88 (NC)
Neha Singhal Vs Unitech Limited. And
Abhishek Singhal Vs Unitech Limited
· I (2012) CPJ 81
Saluja Ford Vs Hira Lal Thakur & Ors.
· II (2004) CPJ 36 (NC)
Arup Kumar Bhattacharya Vs Kundu Tirtha Special & Anr.
· 1997 (1) Bom. C.R.(Cons.)1 (N.C.D.R.C. New Delhi)
Rajaram Com Producers Punjab Ltd Vs Suryakant Nitin Kumar
Gupta.
या न्‍यायनिवाडयामध्‍ये खालील मार्गदर्शक तत्‍व नमूद केले आहे.
The State Commission has held that part of cause of action had arisen at Rajanand Gaon as the various complainants were entitled to receive the share certificate at that place. Thus according to the State Commission the matter falls under Clause (c ) of the above referred sub-section. The learned counsel for the respondents has been unable to satisfy us that how receipt or non receipt of share certificate at a certain place gives cause of action to the applicant. When a Company goes public and various applicants from different places apply for shares it does not mean that the cause of action will accrue to the applicants at the places they reside or are expected to receive the share certificates. The applications for the shares will be deemed to have been accepted at the place where the Company has its registered office or from where the shares are to be dispatched. Post Office will be deemed to be acting as agent for share holders for delivery of shares to them. As noticed above, the petitioner Company has its registered office at Chandigarh while its place of work is at Mandsaur (M.P.). It has no branch office at Rajanand Gaon.
The District Forum has assumed jurisdiction mainly on the ground that complainants were residing at Rajanand Gaon. Section 11 does not lay down that the complainant can file a complaint at the place where he is residing.
वर उल्‍लेख केलेल्‍या न्‍यायनिर्णयात “तक्रारदारहे राजनांदगावचे होते व त्‍या ठिकाणी त्‍यांना शेअर्सचे प्रमाणपत्र मिळणार होते. कंपनीचे रजिष्‍टर्ड ऑफीस हे चंदीगड येथे होते व कामकाजाचे क्षेत्र हे मंदसौर (एम.पी.) येथे होते. कंपनीची शाखा ही राजनांदगावला नव्‍हती. या राष्‍ट्रीय आयोगाच्‍या निकालानुसार सदर प्रकरण चालविण्‍याचे कार्यक्षेत्र राजनांदगाव होऊशकत नाही.” प्रस्‍तुत प्रकरणात विमाधारकाने धुळे येथे विमा पॉलिसी घेतलेली नाही. त्‍यामुळे धुळे मंचास हेप्रकरण चालविण्‍याचे प्रांतीय अधिकार नाही.
(६) मुद्दा क्र. ‘‘ब’’–वरील सर्व कारणांचा विचार होता खालील प्रमाणे आदेश पारित करण्‍यात येत आहे.
आदेश
· तक्रारदारांचा तक्रार अर्ज खारीज करण्‍यात येत आहे.
धुळे.
दिनांकः २३-०४-२०१४
(श्री.एस.एस.जोशी) (सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी)
सदस्‍य अध्‍यक्षा
जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच, धुळे.
