जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण न्‍यायमंच,नांदेड. प्रकरण क्रमांक :- 322/2008. प्रकरण दाखल तारीख - 30/09/2008 प्रकरण निकाल तारीख - 13/01/2009 समक्ष – मा.श्री. बी.टी.नरवाडे पाटील, - अध्‍यक्ष मा.श्रीमती सुजाता पाटणकर - सदस्‍या मा.श्री.सतीश सामते, - सदस्‍य. मनोहर व्‍यंकटराव कदम वय, 38 वर्षे, धंदा,शेती रा. चीखली ता. कंधार जि. नांदेड. अर्जदार विरुध्‍द. 1. मालक/मॅनेजर श्री महालक्ष्‍मी ट्रेडर्स, नवा मोंढा, नांदेड. गैरअर्जदार 2. मॅनेजर, महिको सिडस लि., 78, रेशन भवन वीन नरीमन रोड, मुंबई-40020. अर्जदारा तर्फे वकील - अड.एस.एम.रावणगावे. गैरअर्जदार क्र. 1 तर्फे वकील - स्‍वतः गैरअर्जदार क्र. 2 तर्फे वकील - अड.पी.एस.भक्‍कड. निकालपञ (द्वारा - मा.श्री.सतीश सामते, सदस्‍य ) गैरअर्जदार सिड कंपनी यांनी अनूचित व्‍यापार पध्‍दतीचा अवलंब करुन फसवणूक केली म्‍हणून अर्जदार यांनी खालील प्रकारे तक्रार नोंदविली आहे. अर्जदार स्‍वतः पंरपरागत व कुशल शेतकरी असून चांगल्‍या पध्‍दतीने शेती करतात. त्‍यांनी दि.31.05.2008 रोजी गैरअर्जदार यांचेकडून एमआरसी 7351 जातीचे महिकोचे कापसाचे बियाणे दोन बँग ज्‍यांचा लॉट नंबर 100873 नगदी रक्‍कम देऊन विकत घेतले. दि.24.7.2008 रोजी लागवड केली असता 50 टक्‍के रोपे ही पिवळी पडून वाळून गेली व उर्वरीत 50 टक्‍के पिके सूध्‍दा नष्‍ट होण्‍याचे मार्गावर आहेत. शेतक-याच्‍या देखभालीत कोणताही कसूर नाही.केवळ बियाणे निकृष्‍ट दर्जाचे असल्‍याकारणाने असे झाले आहे. गैरअर्जदारांच्‍या सांगण्‍याप्रमाणे एका बॅगला 15 क्विंटल उत्‍पन्‍न होते म्‍हणजे 30 क्विंटल उत्‍पन्‍नाचे रु.90,000/- चे उत्‍पन्‍न बूडाले म्‍हणून गैरअर्जदाराकडून नूकसान भरपाईपोटी, मानसिक व शारीरिक ञासापोटी व झालेल्‍या नूकसानीपोटी रु.1,00,000/- मिळावेत अशी विनंती केली आहे. गैरअर्जदार क्र.1 हे स्‍वतः हजर झाले त्‍यांनी पार्टी अडीशनसाठी अर्ज दिला तो नामंजूर करण्‍यात आला. गैरअर्जदार क्र. 1 हे विक्रेता असून उत्‍पादक नाहीत. गैरअर्जदार कंपनीने पूरवठा केल्‍याप्रमाणे सिल बंद पीशव्‍यात येणारे बियाण्‍याची ते विक्री करतात. त्‍यात त्‍यांचा काही दोष नाही म्‍हणून त्‍यांचे विरुध्‍दची तक्रार फेटाळावी अशी मागणी केली आहे. गैरअर्जदार क्र.2 हे वकिलामार्फत हजर झाले त्‍यांनी आपले म्‍हणणे दाखल केले आहे. अर्जदाराने दाखल केलेली तक्रार खोटी आहे व त्‍यांची कंपनी ही महिको सिडस लि. नसून त्‍यांचे नांव हे महिको हायब्रीड सिडस कंपनी लि. असे झालेले आहे व असे आदेश दि.3.7.2008 रोजी मा. उच्‍च न्‍यायालय मुंबई यांनी दिलेले आहेत. अर्जदाराने जी तक्रार दाखल केली त्‍यासोबत कोणताही तज्ञाचा रिपोर्ट नाही. अर्जदाराने त्‍यांचेकडून दोन बॅग बीटी कॉटन एमआरसी 7351 सिड लॉट नंबर 100873 खरेदी केल्‍याचे ते नाकारतात. तक्रारी सोबत त्‍यांने बियाण्‍याचे रिकामी पाकिटे दाखल केलेली नाहीत असा त्‍यांचा आरोप आहे. त्‍यांचेवर आरोप केल्‍याप्रमाणे 50 टक्‍के रोपे वाळून गेली व पिवळी पडली व 50 टक्‍के रोपे नष्‍ट होण्‍याचे मार्गावर आहेत हे म्‍हणणे खोटे आहे. गैरअर्जदारांनी किती उत्‍पन्‍न होईल यावीषयी कधीही सांगितलेले नव्‍हते. गैरअर्जदाराने जे बियाणे पूरवले आहे ते उच्‍च क्‍वॉलिटीचे व सिड अक्‍ट 1966 प्रमाणे आहे. जो काही वाद निर्माण झाला तो अर्जदाराची स्‍वतःची चूक असून शकते कारण त्‍यांचे म्‍हणण्‍याप्रमाणे दि.31.5.2008 रोजीला बियाणे घेतले व दि.24.7.2008 रोजी ते पेरले म्‍हणजे जवळपास 50 दिवसांनंतर ते बियाणे पेरले. अर्जदारांना चांगले उत्‍पन्‍न झाले असले पाहिजिे पण ते त्‍यांचा उलगडा करीत नाहीत. त्‍यांची तक्रार गैरअर्जदाराकडे कधीही आलेली नाही. हा लॉट नंबरचे बियाणे अजूनही किती तरी शेतक-यांनी घेतले व लागवड केली होती परंतु याबददल कोणाचीही तक्रार नाही. अशा प्रकारची तक्रार ही कलम 13 (1) (सी) ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 याप्रमाणे बियाण्‍याचे नमूना शासकीय प्रयोगशाळेकडे पाठवीणे आवश्‍यक आहे. ते अर्जदाराने केलेले नाही. बी.टी.कॉटन एमआरसी 7351 हे बियाणे गैरअर्जदारांच्‍या मान्‍यता प्राप्‍त प्रयोगशाळेमध्‍ये चाचणी करुन व ते प्रमाणीत करुन विकलेले आहे. दि.18.8.2008 रेाजी गैरअर्जदर यांचे प्रतिनीधी श्री. आर.डी.शिंदे यांनी शेतावर जाऊन निरीक्षण केले असता एक तर हे बियाणे उशिरा पेरले व जमिनीमध्‍ये ओलावा नसल्‍याकारणाने व पेरणी केल्‍यानंतर कोरडया जमिनीमूळे हा प्रश्‍न निर्माण झाला. बियाणे लागवडीनंतर हारवेस्‍टींग 170 ते 180 दिवसात होते व अर्जदाराने 65 ते 70 दिवसांतच तक्रार नोंदविली आहे. दि.23.8.2008 रोजी शेतकी अधिकारी यांनी जायमोक्‍यावर पंचनामा केला तो खोटा आहे. कारण त्‍यात त्‍यांनी उगवण ही चांगल्‍या प्रकारची आहे असे म्‍हटले आहे व अंदाजाची भाषा वापरली आहे. नक्‍की काय आहे हे सांगण्‍यासाठी तज्ञाचा अहवाल आवश्‍यक आहे. बियाण्‍याची उवगण ही चांगली झालेली आहे. कारण लागवण करताना अंतर, खते, भिजवण, पाणी, त्‍यावर फवारणी यासारख्‍या अनेक कारणामूळे कमी उत्‍पन्‍न होऊ शकते यांचा अर्थ बियाणे खराब आहे असा होत नाही. म्‍हणून गैरअर्जदाराने कोणतीही फसवणूक केलेली नाही त्‍यामूळे तक्रार खर्चासह खारीत करावी अशी मागणी केली आहे. अर्जदार यांनी पूरावा म्‍हणून आपले शपथपञ दाखल केले आहे. तसेच गैरअर्जदार यांनी पूरावा म्‍हणून स्‍वतःचे शपथपञ दाखल केले आहे. दोन्‍ही पक्षकारांनी दाखल केलेला दस्‍ताऐवज बारकाईने तपासून व वकिलामार्फत केलेला यूक्‍तीवाद ऐकून खालील मूददे उपस्थित होतात. मूददे उत्‍तर 1. गैरअर्जदार यांचेकडून अनूचित व्‍यापार पध्‍दतीचा अवलंब झाला किंवा फसवणूक झाली हे अर्जदार सिध्‍द करतात काय नाही. 2. काय आदेश अंतिम आदेशाप्रमाणे. कारणे मूददा क्र. 1 ः- अर्जदारांनी गैरअर्जदार क्र.1 श्री महालक्ष्‍मी ट्रेडर्स यांचे दि.31.5.2008 रोजी एमआरसी 7351 जातीचे महिको कंपनीचे कापसाचे बियाणे दोन बॅग ज्‍यांचा लॉट नंबर 100873 खरेदी केल्‍याचे बिल दाखल केले आहे. दि.22.8.2008 रोजी अर्जदार यांनी गैरअर्जदार क्र.1 महालक्ष्‍मी ट्रेडर्स यांचे नांवे एक अर्ज दिला होता यात आपण मला विक्री केलेले बियाण्‍याची उगवण झाली नसून असा उल्‍लेख केलेला आहे. तक्रार अर्जात त्‍यांनी 50 टक्‍के उगवण झाली व 50 टक्‍के रोपे वाळली असे म्‍हटले आहे. या अर्जात व तक्रारीमध्‍ये विसंगती आढळून येते. बी.टी. कॉटनचा पेरा केल्‍याबददल अर्जदाराने आपल्‍या नांवे शेत असल्‍याचा 7/12 व पेरा दाखल केलेला आहे. याप्रमाणे 2 एकर कापूस पेरलेला दिसून येतो. कृषी अधिकारी यांचेकडे तक्रार केल्‍याचे नंतर त्‍यांनी लगेच दि.23.8.2008 रोजीला स्‍थळ पाहणी केली व त्‍यांचा अहवाल दिला तो अर्जदाराने दाखल केलेला आहे. यात देखील दि.24.8.2008 रोजी पेरलेल्‍या कापसाची उगवण समाधानकारक झाली आहे असे म्‍हटले आहे परंतु उगवण झाल्‍यानंतर 40 ते 50 टक्‍के रोपे ही पिवळी पडली आहे व या बाबत बियाण्‍याच्‍या गूणवत्‍ते बाबत शंका व्‍यक्‍त केली आहे. शेतकी अधिका-याने पंचासमक्ष पंचनामा केल्‍यानंतर खाञीपूर्वक न सांगता शक्‍यता नाकारता येत नाही असा शब्‍द वापरलेला आहे व यांची खाञी जर करायची असेल तर सीडस अक्‍ट 2006 प्रमाणे नमूना बियाणे हे शासकीय प्रयोगशाळेत पाठवीणे आवश्‍यक आहे व शेतक-याने त्‍या रिकाम्‍या सिडसच्‍या बॅग दिलेल्‍या नाहीत व ते प्रयोगशाळेत तपासणीसाठी पाठविले नाही. म्‍हणून या पंचनाम्‍यावरुन बियाणे खराब प्रतिचे आहेत हे सिध्‍द होऊ शकत नाही. शिवाय अशा प्रकारचा पंचनामा करताना गैरअर्जदार यांना नोटीस पाठवून बोलावणे आवश्‍यक आहे, पंचनामा हा त्‍यांचे माघारी केलेला आहे. अशा प्रकारचा पंचनामा हा जिल्‍हास्‍तरीय कमिटीचा आवश्‍यक असतो. अर्जदार यांची तक्रार दि.18.8.2008 रोजीची असताना दि.18.8.2008 रोजीच गैरअर्जदारांच्‍या प्रतिनीधीनी पाहणी केली त्‍यात त्‍यांनी रोपाची उगवण सामान्‍य आहे परंतु जमिन ही कोरडी आहे व उशिरा लागवड केली होती त्‍यामूळे ही पिके वाळण्‍याची शक्‍यता आहे. त्‍यामूळे लागवडीची पध्‍दत व त्‍यातील अंतर, दिलेले खताची माञा, दिलेले पाणी, किटकनाशक औषधी फवारणी या सर्व गोष्‍टीचा संबंध येतो. या सर्व गोष्‍टी जर बरोबर अंमलात आल्‍या नसतील तर उगवलेली रोपे पिवळी पडू शकतात, वाळू शकतात. यात अर्जदार यांची कोठेतरी चूक होते आहे. सदर जी तक्रार केलेली आहे यातही भिन्‍नता आहे. एकदा म्‍हणतात की उगवण झाली नाही व एकदा म्‍हणतात की उगवण झाली पण रोपे वाळली. त्‍यामूळे बियाण्‍यातील दोषा बाबत स्‍पष्‍टता सिध्‍द होत नाही. गैरअर्जदाराने त्‍यांचे मान्‍यता प्राप्‍त प्रयोग शाळेत बियाण्‍याचे परीक्षण केलेले आहे त्‍यात या लॉटला जॅर्मिनेशन 99.88 टक्‍के असे दाखवलेले आहे व ते प्रमाणीत केलेले आहे. त्‍यामूळे बियाण्‍यात काही दोष असला पाहिजे हे सिध्‍द करण्‍यासाठी ते बियाणे शासकीय प्रयोगशाळेत तपासल्‍याशिवाय खरे काय कारण आहे ते समोर येऊ शकत नाही व या प्रकरणात असे झालेले नाही. यावर मा. राष्‍ट्रीय आयोगाचे सायटेशन I 2007 CPJ 266, यांचे महाराष्‍ट्र हायब्रीड सिडस कंपनी लि. विरुध्‍द गौरी पैडांन्‍ना व इतर यांचा आधार घेता येईल. यातही दोषयूक्‍त बियाणे पूरविल्‍याचा आरोप आहे. परंतु हे बियाणे प्रयोगशाळेत तपासण्‍यात आले नाही. परंतु त्‍यांची प्रयोगशाळेत तपासणी केली असता ते 99.6 टक्‍के शूध्‍द आढळले. त्‍यामूळे सेवेतील ञूटी सिध्‍द होऊ शकत नाही. मा. राज्‍य आयोग, महाराष्‍ट्र राज्‍य I 2007 CPJ 258 महाराष्‍ट्र राज्‍य सिडस कार्पोरेशन लि. व इतर विरुध्‍द नरेंद्र मोतीरामजी बूरांडे व इतर यात बियाण्‍याची तक्रार असून ती उगवणीवीषयी होती. पंचनाम्‍यामध्‍ये असे स्‍पष्‍ट म्‍हटले आहे की, उगवण चांगल्‍या प्रतीची आहे. बियाण्‍यात दोष नसल्‍याकारणाने अपीलामध्‍ये जिल्‍हा ग्राहक मंचाचा नीर्णय रदद ठरविण्‍यात आला. II 2007 CPJ 148 NC मा. राष्‍ट्रीय आयोग, दिल्‍ली यात इंडो अमेरीकन हायब्रीड सिडस व इतर विरुध्‍द विजयकूमार शंकरराव व इतर यात उगवण ही समाधानकारक झाली नाही यात रिपोर्ट 10 टक्‍के उगवणीचा होता पण बियाण्‍याचे दोषा बददल काहीही सांगितलेले नाही. कोणत्‍याही प्रकारचा पूरावा रेकार्डवर नव्‍हता की बियाणे हे दोषयूक्‍त आहे. तज्ञाचा रिपोर्टच्‍या गैरहजेरीत बियाणे दोषयूक्‍त आहेत असे म्‍हणता येणार नाही. अनूचित व्‍यापार पध्‍दती ही सिध्‍द होऊ शकत नाही असे म्‍हटले आहे. यासर्व सायटेशनचा आधार घेतला असता अर्जदार हे स्‍वतःची तक्रार सिध्‍द करु शकलेले नाहीत हे स्‍पष्‍ट होते म्‍हणून अर्जदार यांची तक्रार खारीज करण्‍यात येते. वरील सर्व बाबीचा विचार करुन आम्‍ही खालील प्रमाणे आदेश पारीत करीत आहोत. आदेश 1. अर्जदाराचा तक्रार अर्ज फेटाळण्‍यात येतो. 2. पक्षकारांनी आपआपला खर्च सोसावा. 3. पक्षकाराना आदेश कळविण्‍यात यावा. श्री.बी.टी.नरवाडे श्रीमती सुजाता पाटणकर सतीश सामते अध्‍यक्ष सदस्‍या सदस्‍य. जे.यु.पारवेकर लघूलेखक. | 
