(मा.अध्‍यक्ष, श्री.आर.एस.पैलवान  यांनी निकालपत्र पारीत केले)

                      नि  का  ल  प  त्र                             

     अर्जदार यांची पत्‍नी मयत पार्वताबाई रामु शिंदे यांचे दि.17/04/2009 रोजी शेताकडे नाल्‍याच्‍या फरशीवरुन पाय घसरुन पडल्‍याने निधन झाले. मयत पार्वताबाई रामु शिंदे  हया शेतकरी होत्‍या.  अर्जदार यांना सामनेवाले यांनी शेतकरी व्‍यक्‍तीगत अपघात विमा योजनेप्रमाणे लाभ दिलेले नसल्‍याने सदरचा अर्ज दाखल करावा लागलेला आहे. सबब अर्जदार यांना सामनेवाले क्र.1 व 2 यांचेकडून विमा क्‍लेमपोटी रक्‍कम रु. 1,00,000/- दि.07/08/2009 पासून 15% व्‍याजदराने मिळावे, तसेच मानसिक व आर्थिक त्रासापोटी रु.25,000/- व  अर्जाचा खर्च रु.5,000/- मिळावेत मागणीसाठी अर्जदार यांचा सदर अर्ज आहे.

         सामनेवाले क्र.1 यांनी नि.क्र.12 लगत लेखी म्‍हणणे व नि.क्र.13 लगत प्रतिज्ञापत्र सादर केलेले आहे. सामनेवाले क्र.2 यांचा  पोष्‍टाने प्राप्‍त जबाब नि.क्र.8 लगत दाखल आहे.

           अर्जदार यांचा अर्ज प्रतिज्ञापत्र, त्‍यांनी दाखल केलेली सर्व कागदपत्रे तसेच सामनेवाले यांचे लेखी म्‍हणणे, प्रतिज्ञापत्र व त्‍यांनी दाखल केलेली सर्व कागदपत्रे यांचा विचार होऊन पुढीलप्रमाणे मुद्दे विचारात घेतलेले आहेतः

मुद्दे

1.   अर्जदार हे सामनेवाले यांचे ग्राहक आहेत काय? -- होय

2.  सामनेवाले यांनी अर्जदार यांना सेवा देण्‍यात कमतरता केली आहे काय? --        

    होय.सामनेवाले क्र.1 यांनी अर्जदार यांना सेवा देण्‍यात कमतरता केलेली

    आहे.

3.  अर्जदार हे सामनेवाले क्र.1 यांचेकडून विमा क्‍लेम रक्‍कम व्‍याजसह

    मिळण्‍यास पात्र आहेत काय? -- होय

4.  अर्जदार हे सामनेवाले क्र.1 कडून मानसिक त्रासापोटी व अर्जाचे खर्चापोटी

    रक्‍कम वसूल होऊन मिळणेस पात्र आहेत काय? -- होय

5.  अंतीम आदेश?  -- अर्जदार यांचा तक्रार अर्ज  सामनेवाले क्र.2 विरुध्‍द

     नामंजूर करणेत येत आहे व सामनेवाले क्र.1 विरुध्‍द अंशतः मंजूर 

     करण्‍यात येत आहे.                 

विवेचनः

याकामी अर्जदार व सामनेवाले यांचा युक्‍तीवाद ऐकण्‍यात आला.

महाराष्‍ट्र शासनाने शेतक-यांकरीता 6/9/2008 चे परिपत्रकाप्रमाणे व्‍यक्‍तीगत अपघात संरक्षण विमा सुरु केलेला आहे. त्‍याचा कालावधी 15/8/2008 ते 14/8/2009 असा होता. सामनेवाले यांनी शेतकरी अपघात विमा योजना प्रस्‍ताव स्विकारलेला आहे.

     सामनेवाले क्र. 2 यांनी त्‍यांचे लेखी म्‍हणणे पोष्‍टामार्फत दाखल केले आहे. सदर जबाब पाहता त्‍यामध्‍ये सामनेवालेची भूमिका अत्‍यंत जुजबी आहे, यामध्‍ये शेतक-यांचा विमादावा अर्ज तहसिलदारांमार्फत आल्‍यावर दावा अर्ज योग्‍यपणे भरलेला आहे काय? सोबत जोडलेली कागदपत्रे मागणीप्रमाणे आहेत काय? नसल्‍यास तहसिलदार यांना कळवून त्‍यांची पूर्तता करवून घेणे, त्‍यानंतर विमा कंपनीकडे पाठविणे, विमा कंपनीकडे दावा मंजूर होऊन आलेला धनादेश संबंधीत वारसांना देणे ही कामे आहेत. यासाठी सामनेवाले हे राज्‍य शासन वा शेतकरी यांचेकडून कोणताही मोबदला घेत नाही असे नमूद  आहे. याचा विचार होता अर्जदार यांचा तक्रार अर्ज सामनेवाले क्र.2 विरुध्‍द नामंजूर करणेत यावा असे या मंचाचे मत आहे.

     सामनेवाले क्र.1 यांनी त्‍यांचे लेखी जबाबात सदर शेतकरी व्‍यक्‍तीगत अपघात विमा योजना नाकारलेली नाही. सदर पॉलिसी ही शेतक-यांकरीता घेतलेली होती ही बाब मान्‍य केलेली आहे. अर्जदार हे मयत पार्वताबाई रामु शिंदे यांचे पती आहेत ही बाब सामनेवालेंनी नाकारलेली नाही. सामनेवाले यांचे लेखी म्‍हणणे व त्‍यामधील कथनावरुन अर्जदार हे मयत पार्वताबाई रामु शिंदे यांचे वारस म्‍हणून सामनेवाले यांचे ग्राहक आहेत असे या मंचाचे मत आहे.

     सामनेवाले क्र.1 यांनी त्‍यांचे लेखी म्‍हणणे व प्रतिज्ञापत्रामध्‍ये, “पार्वताबाई हया नाल्‍याच्‍या फरशीवरुन जात असतांना पाय घसरुन पडल्‍या आणि त्‍यांचे निधन झाले, ही बाब योग्‍य त्‍या पुराव्‍याअभावी नाकारण्‍यात आली आहे. सदरचा मृत्‍यु हा अपघाती नसून तो नैसर्गिक मृत्‍यु आहे. त्‍यामुळे तक्रारदार यांची तक्रार टेनेबल नाही, ती रद्दबातल होण्‍यास पात्र आहे.” असे नमूद केलेले आहे.

अर्जदार यांनी याकामी नि.4-1 ते नि.4-7 लगत अपघाताचेबाबत पोलिसांकडील कागदपत्रे दाखल केलेली आहेत. या कागदपत्रांमधील खबर, पंचनामा, पोलीस अहवाल, पोस्‍ट मार्टेम रिपोर्ट इत्‍यादी या कागदपत्राचा विचार होता मयत पार्वताबाई रामु शिंदे यांचे दि.15/04/2009 रोजी शेताकडील नाल्‍याच्‍या पुलावरुन पाय घसरून खाली पडल्‍याने डोक्‍यास मार लागून अपघात झाला. त्‍यानंतर त्‍यांचेवर नाशिक येथे  उपचार चालु असतांना दि.17/04/2009 रोजी त्‍यांचा मृत्‍यु झाला असे नमूद आहे.  याबाबत नि.4-5 लगत पोस्‍ट मार्टेम रिपोर्ट दाखल असून त्‍यात मयताचा मृत्‍यु हा अपघाताने झाला हे कारण नमूद केलेले आहे. या सर्व कागदपत्रांच्‍या आधारे मयताचा मृत्‍यू अपघाताने झालेला आहे हे स्‍पष्‍ट होत आहे. परंतु याबाबत सामनेवाले यांनी, असा बचाव घेतला आहे की मयताचा मृत्‍यु अपघाती नसून तो नैसर्गिक आहे. त्‍यामुळे सदरची घटना ही पॉलिसीअंतर्गत येत नाही.  परंतु सामनेवाला यांनी बचावाच्‍या पृष्‍ठयर्थ कोणतेही कागदपत्र दाखल केलेले नाही. पोलीस कागदपत्र व पोस्‍टमार्टेम रिपोर्ट यांचा विचार होता मयताचा मृत्‍यु हा पायी चालतांना पाय घसरुन पडल्‍याने अपघाताने झालेला दिसत आहे.सदर मृत्‍युची घटना ही नैसर्गिक मृत्‍युचे कारणाने झालेली नसून ती अपघाती कारणाने झालेली आहे. सदर मृत्‍युचे कारण हे पॉलीसीप्रमाणे रस्‍त्‍यावरील अपघात व इतर अपघात या कलमामध्‍ये येत असल्‍याने सदर घटना ही पॉलीसी अंतर्गत येते असे मंचाचे मत आहे. सबब सामनेवालेंचे बचावात काही तथ्‍य नाही.  याबाबत शासन परिपत्रकानुसार महाराष्‍ट्र शासनाने शेतक-यांचा शेती व्‍यवसाय करतांना होणारे रस्‍त्‍यावरील अपघात, विज पडणे, पूर,सर्पदंश इ. नैसर्गिक आपत्‍तीमुळे होणारे अपघात किंवा अन्‍य कोणतेही अपघात यामुळे शेतक-यांना मृत्‍यू किंवा अपंगत्‍व ओढवल्‍यास अपघातग्रस्‍त कुटुंबास आर्थिक लाभ देण्‍याकरीता सदरची विमा योजना केलेली आहे. या योजनेप्रमाणे सदर अर्जदार हे विमा क्‍लेम मिळणेस पात्र आहेत

सदर अपघाताबाबत अर्जदार यांनी कृषी अधिकारी,नाशिक यांचेकडे दि.7/8/2009 रोजी कागदपत्रांची पूर्तता करुन प्रस्‍ताव दाखल केला आहे. सदर प्रस्‍ताव कृषी अधिकारी, नाशिक यांनी सामनेवाले यांना पाठविलेला आहे. यावरुन अर्जदार यांनी विमा क्‍लेमची पूर्तता केलेली दिसत आहे. महाराष्‍ट्र शासनाचे परिपत्रकाचा विचार होता त्‍यातील पान क्र. 4 कलम 14 नुसार शासन निर्णयासोबत विहीत केलेले कागदपत्र वगळता अन्‍य कोणतेही कागदपत्रे स्‍वतंत्रपणे विमा कंपनीकडे सादर करण्‍याची आवश्‍यकता नाही.

अर्जदार यांनी मयत व्‍यक्‍ती ही शेतकरी असल्‍याबाबत नि.4-8 लगत खाते उतारा, नि.4-9 लगत हक्‍काचे पत्रक, नि.4-10 लगत 7/12 उतारा इ. दाखल केलेले आहेत. सदर कागदपत्र पाहता त्‍यावरुन मयताचे नांव शेतजमिनीस मालक या सदरी लागलेले आहे. मयताचे मृत्‍यूनंतर अर्जदाराचे नांव वारस म्‍हणून लागलेले दिसत आहे. यावरुन मयत हे मृत्‍यूचेवेळी शेतकरी असल्‍याचे स्‍पष्‍ट होत आहे.

वरील सर्व कागदपत्रे व परिपत्रकाचा विचार होता सामनेवाले  क्र.1 यांचे लेखी म्‍हणणे यामध्‍ये घेतलेला बचाव हा याकामी लागू होत नाही हे स्‍पष्‍ट होत आहे.  वरील सर्व कारणांचा विचार होता  सामनेवाले यांना केवळ तांत्रिक बाबींचा आधार घेऊन अर्जदाराचा क्‍लेम नाकारलेला आहे व त्‍यामुळे सामनेवाले  क्र.1 यांनी अर्जदार यांना सेवा देण्‍यात कमतरता केलेली आहे असे या मंचाचे मत आहे.

 सामनेवालेचे लेखी म्‍हणणे तसेच अर्जदार व सामनेवालेंनी दाखल केलेली सर्व कागदपत्रे विचारात घेतली असता शेतकरी अपघात विमा योजनेनुसार शेतक-याचा मृत्‍यू झाल्‍यास रु.1,00,000/-ची विमा जोखीम घेण्‍यात आली. विमा रकमेवर व्‍याज मिळण्‍यास अर्जदार हे पात्र आहेत. यावरुन अर्जदार हे सामनेवाले क्र.1 कडून विमा क्‍लेमपोटी रक्‍कम रु.1,00,000/- व या रकमेवर अर्ज दाखल तारखेपासून म्‍हणजे दि.15/4/2011 पासून संपूर्ण रक्‍कम फिटेपर्यंत द.सा.द.शे.12% दराने व्‍याज अशी एकूण रक्‍कम मिळण्‍यास पात्र आहेत असे या मंचाचे मत आहे.

अर्जदार यांनी सामनेवालेकडून मानसिक त्रासापोटी व खर्चाचे रकमेची मागणी केलेली आहे.  वास्‍तविक वर उल्‍लेख केलेल्‍या महाराष्‍ट्र शासनाच्‍या परिपत्रकानुसार सामनेवाले यांनी कोणत्‍याही तांत्रिक बाबींचा आधार न घेता अर्जदाराचा विमा क्‍लेम योग्‍य त्‍या वेळेत मंजूर करणे गरजेचे होते. विमा क्‍लेमची                                                                                रु.1,00,000/- इतकी मोठी रक्‍कम अर्जदार यांना योग्‍य वेळेत मिळालेली नाही.  विमा क्‍लेमची रक्‍कम मिळावी म्‍हणून अर्जदार यांना सामनेवालेकडून या मंचात दाद  मागावी लागलेली आहे. वरील कारणांमुळे निश्चितपणे अर्जदारास मानसिक त्रास सहन करावा लागला आहे व तक्रार अर्ज दाखल करण्‍यास खर्चही करावा लागलेला आहे. याचा विचार होता अर्जदार हे सामनेवाले क्र.1 कडून मानसिक त्रासापोटी रक्‍कम रु.5,000/- व अर्जाचे खर्चापोटी रु.1,000/- मिळण्‍यास पात्र आहेत असे या मंचाचे मत आहे.

         याकामी मंचाचेवतीने पुढीलप्रमाणे वरिष्‍ठ कोर्टाचे निकालपत्रांचा आधार घेणेत आलेला आहेः

     1. मा. उच्‍च न्‍यायालय, मुंबई, शकुंतला धोंडीराम मुंडे वि. स्‍टेट ऑफ    

        महाराष्‍ट्र व इतर (2010(2)Mh.L.J.)

 2. 2008(2) सीपीआर महाराष्‍ट्र आयोग पान 203 आय.सी.आय.सी.आय 

    लोंबार्ड  वि. सिंधुताई खैरनार

3. 2(2008) ए.सी.सी. मुंबई  उच्‍च न्‍यायालय पान 888 निर्मलाबाई विरुध्‍द 

   महाराष्‍ट्र सरकार.

           अर्जदाराचा अर्ज, प्रतिज्ञापत्र, त्‍यांनी दाखल केलेली सर्व कागदपत्रे, वकीलांचा युक्‍तीवाद तसेच सामनेवाले यांचे लेखी म्‍हणणे, दाखल केलेली कागदपत्रे, वकीलांचा युक्‍तीवाद, वर उल्‍लेख केलेली व आधार घेतलेली वरिष्‍ठ कोर्टाची निकालपत्रे व वरील सर्व विवेचन यांचा विचार होऊन पुढीलप्रमाणे आदेश करण्‍यात येत आहेः

                                                  आ दे श

1)     अर्जदार यांचा तक्रार अर्ज सामनेवाले क्र.2 विरुध्‍द नामंजूर करण्‍यात येत आहे.

2)     अर्जदार यांचा तक्रार अर्ज सामनेवाले क्र.1 यांचेविरुध्‍द अंशतः मंजूर करण्‍यात येत आहे.   

3)     आजपासून 30 दिवसांचे आंत सामनेवाले क्र.1 यांनी अर्जदारास खालीलप्रमाणे रकमा दयाव्‍यातः

अ.          विमा क्‍लेमपोटी रक्‍कम रु.1,00,000/-व या रकमेवर 15/4/2011

    पासून द.सा.द.शे. 12% दराने संपूर्ण रक्‍कम फिटेपर्यंत व्‍याज दयावे.

ब.  मानसिक त्रासापोटी रु.5,000/- दयावेत.

क.  अर्जाचे खर्चापोटी रु.1,000/- दयावेत.