अति.जिल्‍हाग्राहकतक्रारनिवारणन्‍याय मंच,जळगाव
तक्रारक्रमांक 1408/2009 तक्रारदाखल तारीखः- 19/09/2009
तक्रारनिकालतारीखः- 24/09/2013
कालावधी 04 वर्ष, 05 दिवस
नि. 21
श्री. रामलालविठठलपाटील, तक्रारदार
उ.व. 42 वर्षे, धंदाःमजुरी, (अॅड. हेमंतअ.भंगाळे)
रा. महाळपुर,ता. पारोळा, जि. जळगांव.
विरुध्‍द
1. जीवन आधार,
मुख्‍य कार्यालय- जीवन भवन, रामनगर,
वर्वेगांव, सातारा सामनेवाला क्र.1,2,4,5
2. जीवन आधार, (एकतर्फा)
विभागीय कार्यालय, सुखहर्ता हॉस्पिटल, सामनेवाला क्र.3
शाहुनगर रोड, बालाजी कॉलनी, (अॅड. मुकेश एस.शिंपी)
पुणे-नगर रोड, केडगांव, अ.नगर,
3. श्री. राहुल सुभाष पिसाळ,(संचालक जीवन आधार)
रा. श्री व सौ. अपार्टमेंट, सदर बाजार, सातारा,
4. जीवन आधार,
पत्‍ता- जनार्दन नगर, प्‍लॉट नं. 100, गट नं. 6,
कुसुंबा, ता.जि.जळगांव
5. श्री. सुशिलकुमार जगन्‍नाथ भदाणे,
रा.मु.पो.बोरकुंड, ता.जि.धुळे.
नि का ल प त्र
(चंद्रकांत एम.येशीराव, सदस्‍य यांनी पारित केले)
प्रस्‍तुत तक्रार तक्रारदार यांनी, सामनेवाला यांनी सदोष सेवा दिल्‍याच्‍या कारणास्‍तव ग्राहक संरक्षण कायदा 1986 (या पुढे संक्षिप्‍तरित्‍या ‘ग्रा.सं.कायदा1986’ ) च्‍या कलम 12 नुसार दाखल केलेली आहे.
2. तक्रारदाराचे म्‍हणणे थोडक्‍यात असे की, तो महाळपुर, ता. पारोळा येथे राहतो. त्‍या गावात सामनेवाला यांच्‍या मार्फत स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्र चालविण्‍याचा त्‍याचा व्‍यवसाय आहे. तो व्‍यवसाय ते स्‍वतः करतात. त्‍या व्‍यवसायावरच त्‍याचा उदरनिर्वाह व चरितार्थ चालतो. सामनेवाला क्र. 1 व 2 हे अनुक्रमे जीवन आधार या व्‍यवसायाचे मुख्‍य व विभागीय कार्यालय आहेत. सामनेवाला क्र. 3 जीवन आधारचे संचालक, क्र. 4 जळगांव कार्यालयाचे व्‍यवस्‍थापक, क्र. 5 तालुका प्रतिनिधी/डेपो चालक आहे.
3. सामनेवाला यांनी नोंव्‍हेंबर 2007 मध्‍ये वृत्‍तपत्रात निविदा दिली. त्‍या अन्‍वये, साखर व इतर जिवनावश्‍यक वस्‍तुचा पुरवठा करण्‍यासाठी ‘जीवन आधार स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्राची नियुक्‍ती करण्‍यासाठी इच्‍छुकांकडुन नोंदणी करण्‍याबाबत आवाहन करण्‍यात आले होते. त्‍यानुसार तक्रारदार यांनी दि. 02/01/2008 रोजी पावती क्र. 805 अन्‍वये, योजने प्रमाणे रु.11,550/- अदा करुन नोंदणी केलेली आहे.
4. तक्रारदाराचे असेही म्‍हणणे आहे की, जीवन आधार स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्र चालविण्‍याची पध्‍दत अशी होती की, केंद्र चालकास ज्‍या वस्‍तुंची आवश्‍यकता असेल, त्‍याची मागणी करतांना राष्‍ट्रीयकृत बॅंकेत चलनाद्वारे पैसे भरावे व आवश्‍यक असलेल्‍या वस्‍तु मागवाव्‍यात. सामनेवाला क्र. 5 तालुका प्रतिनिधी या नात्‍याने रोख स्‍वरुपात भरणा करुन घेत असे. दि. 08/05/2008 रोजी रु. 46,555/- चे चलन भरुन तक्रारदाराने साखर,चहा,साबन,पावडर,तेल,तांदुळ,शेगदाणे, वै. वस्‍तु मागविल्‍या. त्‍या पैकी सामनेवाल्‍यांनी त्‍यास रु. 2000/- चे शेंगदाणे दिले नाहीत. तसेच, दि. 14/08/2008 रोजी तक्रारदाराने सामनेवाल्‍यांकडे रू.22,205/- चलनाने भरून तसेच दि. 15/10/2008 रोजी रू.27,819/-,अदा करुन आवश्‍यक तो माल मागविला. मात्रसामनेवालायांनीतोपुरविलानाही. सामनेवाल्‍यांनी तक्रारदारांना भेटण्‍यास देखील नकार दिला. सामनेवाल्‍यांनी अशा रितीने तक्रारदारांना सदोष सेवा दिलेली आहे. तसेच, अनुचित व्‍यापारी प्रथेचा अवलंब देखील केलेला आहे. त्‍यामुळे वेळोवेळी अदा केलेले रु. 63,574/- द.सा.द.शे. 18 टक्‍के व्‍याजासह परत मिळावेत, मानसिक त्रासापोटी रक्‍कम रु. 20,000/- नुकसान भरपाई, व तक्रार अर्जाचा खर्च रक्‍कम रु. 15,000/- मिळावेत अशी विनंती तक्रारदारांनी मंचास केलेली आहे.
5. तक्रारदाराने तक्रार अर्जासोबत दस्‍तऐवज यादी, नि. लगत 12 कागदपत्रे दाखल केली आहेत. त्‍यात पावती क्र. 805, अर्जदाराचे मागणी अर्ज क्र.2, रु. 22,205/- चे बॅंक चलन, निविदा सुचना(2), कार्ड वाटप पुर्वीचा नोंदणी फॉर्म, कार्यकारी दंडाधिकारी यांचेकडे दिलेला तक्रारी अर्ज, जिल्‍हा संघटक यांना दिलेला अर्ज, कुरीअर पावत्‍या, सामनेवाला यांना दिलेले निवेदन, कार्ड नमुना, इ. कागदपत्र दाखल केलेले आहेत.
6. तक्रारदाराच्‍या अर्जावर न्‍यायमंचाने सामनेवाल्‍यांना बाजु मांडण्‍यासाठी नोटीसा जारी केल्‍या, सामनेवाला क्र. 1, 2, व 4 यांची कार्यालये बंद आहेत, अशा पोस्‍टल रिमार्क सह त्‍यांची पाकिटे मंचास परत प्राप्‍त झालीत. सामनेवाला क्र. 5 याने नोटीस घेण्‍यास नकार दिला. सामनेवाला क्र. 2 यांच्‍यावर जाहीर समन्‍सची बजावणी झाली. वरील परिस्थिती लक्षात घेता आमच्‍या पुर्वाधिकारी मंचाने दि. 28/03/2011 रोजी, सदर सामनेवाले म्‍हणजेच क्र. 1,2,4,5 यांच्‍या विरुध्‍द प्रस्‍तृत अर्ज एकतर्फा चालविण्‍यात यावा, असा आदेश पारित केला. त्‍याचप्रमाणे, दि. 07/01/2010 रोजी पासून हजर होवुनही सामनेवाला क्र. 3 दि. जबाब दाखल करीत नाही, या कारणास्‍तव आमच्‍या पुर्वाधिकारी मंचाने प्रस्‍तृत तक्रार त्‍यांच्‍या जबाबाविना चालविण्‍यात यावी, असे आदेश पारित केले. त्‍यानंतरही दि. 02/03/2003 रोजी तक्रारदाराच्‍या अर्जावरुन आमच्‍या अन्‍य एका पुर्वाधिकारी मंचाने सामनेवाला क्र. 2 विरुध्‍द एकतर्फा आदेश पारित केल्‍याचे दिसुन येते. एकंदरीत, प्रस्‍तुत तक्रारी अर्ज सामनेवाला क्र. 1,2,4,5 विरुध्‍द एकतर्फा तर सामनेवाला क्र. 3 विरुध्‍द विनाजबाब चालविण्‍यात आला.
7. निष्‍कर्षांसाठीचेमुद्देवत्‍यावरीलआमचेनिष्‍कर्षकारणांसहीतखालीलप्रमाणेआहेत.
मुद्दे निष्‍कर्ष
1. तक्रारदारहेसामनेवालायांचेग्राहकआहेतकाय ? -होय.
2. तक्रारदारयांनासामनेवालायांनीसेवादेण्‍यात
कमतरताकेलीआहेकाय ? -होय.
3. आदेशाबाबतकाय ? - अंतीमआदेशाप्रमाणे.
का र ण मि मां सा
मुद्दा क्र. 1 बाबत
8. तक्रारदाराने दि. 02/01/2008 रोजी पावती क्र. 805 अन्‍वये रु. 11,550/- अदा करुन सामनेवाल्‍यां तर्फे संचलित जीवन आधार स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्रासाठी नोंदणी केली, असा दावा केलेला आहे. त्‍या दाव्‍याच्‍या आधारावर ग्रा.सं. कायदा 1986 कलम 2 (1) (ड), अन्‍वये, तो सामनेवाल्‍याचा ग्राहक झाला आहे, असे त्‍याचे म्‍हणणे आहे. ती बाब शाबीत करण्‍यासाठी त्‍यांनी पावती क्र. 508 नि. 03/1 ला दाखल केलेली आहे. सदर पुरावा सामनेवाल्‍यांनी हजर होऊन आव्‍हानीत केलेला नाही. त्‍यामुळे तक्रारदाराने सामनेवाल्‍यांकडे वरील प्रमाणे रक्‍कम अदा केली, ही बाब शाबीत होते.
9. तक्रारदारांनी सामनेवाल्‍यांकडे जीवन आधार स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्र चालविण्‍यासाठी नोंदणी केली व त्‍यापोटी वर प्रमाणे रक्‍कम अदा केली ही बाब, शाबीत झालेली असली तरी, तक्रारदार सामनेवाला यांचे ग्राहक आहे किंवा नाही, ही बाब ग्रा. सं. कायदा 1986 कलम 2 (1) (ड) च्‍या अनुषंगाने तपासुन बघावी लागेल. कारण तक्रारदाराच्‍या कथनात सामनेवाल्‍यांकडुन व्‍यावसायिक/पुर्नविक्री उदेदशासाठी वस्‍तु खरेदी करण्‍याचा व्‍यवसाय ते करीत होते, असे नमूद केलेले आहे. सदर कलम 2 (1) (ड) अन्‍वये, जो कोणी व्‍यक्‍ती पुर्नविक्री वा व्‍यापारी उदेदशाने वस्‍तु किंवा सेवा घेतो तो ग्राहक समजला जात नाही. मात्र सदर कलमास दिलेल्‍या स्‍पष्‍टीकरणात असेही नमुद करण्‍यात आलेले आहे की, तशा रितीने वस्‍तु किंवा सेवा घेणारी व्‍यक्‍ती जर तो व्‍यवसाय स्‍वयंरोजगार म्‍हणुन, संपुर्णपणे स्‍वतः चा चरितार्थ चालविण्‍यासाठी करीत असेल, तर ती व्‍यक्‍ती ग्राहक समजण्‍यात यावी.
10. प्रस्‍तृत केस मध्‍ये तक्रारदाराने त्‍याच्‍या तक्रार अर्जात स्‍पष्‍टपणे नमुद केलेले आहेत की, स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्र चालविण्‍याचा व्‍यवसाय तो स्‍वतः करतो. म्‍हणजेच त्‍याने तो व्‍यवसाय चालविण्‍यासाठी नोकर लावलेले नाहीत वा अन्‍य व्‍यक्‍ती मार्फत ते तो व्‍यवसाय चालवित नाहीत. तसेच, त्‍या व्‍यवसायावरच त्‍यांचा उदरनिर्वाह व चरितार्थ चालतो. तक्रारदारांच्‍या या कथनास सामनेवाल्‍यांनी हजर होवून आव्‍हान दिलेले नाही. आमच्‍या मते तक्रारदाराने ग्रा.स. कायदा 1986 कलम 2 (1)(ड) च्‍या स्‍पष्‍टीकरणा अन्‍वये, तो जीवन आधार स्‍वस्‍त धान्‍य केंद्र स्‍वयंरोजगार म्‍हणुन उदरनिर्वाह व चरितार्थ चालविण्‍यासाठी करतो, ही बाब समाधानकारक रित्‍या शाबीत केलेली आहे. त्‍यामुळे तो सामनेवाल्‍यांचे ग्राहक आहे ही बाब स्‍पष्‍ट होते. या संदर्भात आम्‍ही खालील नमूद वरिष्‍ठ कोर्टांच्‍या न्‍यायनिर्णयांचा आधार घेत आहोत.
1. Laxmi Engineering Works Vs. P.S.G. Industrial Institute (1995) 3 S.C.C, 583
2. Shree M.B.Industries Vs. Sushil Bhatar III (2013) C.P.J. 379 (N.C.)
यास्‍तव मुदा क्र. 1 चा निष्‍कर्ष आम्‍ही होकारार्थी देत आहोत.
मुद्दा क्र. 2 बाबत
11. तक्रारदारांनी असा दावा केलेला आहे की, सामनेवाला यांच्‍या कडे वस्‍तुंची मागणी करावयाची झाल्‍यास अगोदर चलनाद्वारे बॅंकेत वस्‍तुंच्‍या दराप्रमाणे एकुण रक्‍कम अदा करावी व त्‍यानंतर सामनेवाले यांनी मागणी केलेल्‍या वस्‍तुंचा पुरवठा करीत असे. त्‍यानुसार दि. 08/05/2008 रोजी तक्रारदाराने सामनेवाल्‍यांना रू. 46,555/-, अदा करुन, साखर, चहा, साबण, पावडर, तेल, तांदुळ शेंगदाणे वैगरे जीवनावश्‍यक वस्‍तु मागविल्‍या. मात्र त्‍यापैकी रू.2000/- किंमतीचे शेंगदाणे सामनेवाला यांनी तक्रारदारास पुरविले नाहीत. तक्रारदाराने रु. 46,555/- अदा केल्‍या बाबत चलन दाखल केलेले नाही. तसेच, दि. 08/05/2008 रोजीचा मागणी अर्ज त्‍याने दाखल केलेला नाही. म्‍हणजेच, वरील बाबतीत तोंडी पुराव्‍या खेरीज अन्‍य पुरावा तक्रारदाराने सादर केलेला नाही. मात्र त्‍याने शपथेवर केलेले वरील तोंडी विधान व दावा की, त्‍या मागणी पोटी रु. 2,000/- सामनेवाल्‍यांकडुन येणे आहे, ते सामनेवाल्‍यांनी हजर होवून आव्‍हानीत केलेले नाही. त्‍यामुळे ते स्विकारावे लागेल.
12. तक्रारदाराने असाही दावा केलेला आहे की, दि. 14/08/2008 रोजी त्‍याने चलनाने रु. 22,205/- अदा करुन वस्‍तु मागविल्‍या. मात्र, सामनेवाल्‍यांनी त्‍या पुरविलेल्‍या नाहीत. मागणी अर्ज क्र. नि. 03/2 स्‍पष्‍ट करतो की, रु. 22,205/- इतक्‍या किंमतीच्‍या वस्‍तु तक्रारदाराने चलन नि. 03/3 अन्‍वये, पैसे अदा करुन मागविल्‍या. सामनेवाल्‍यांनी त्‍या वस्‍तु दिल्‍या नाहीत, हे तक्रारदाराचे शपथेवरील विधान सामनेवाल्‍यांनी नाकारलेले नाहीत. त्‍यामुळे रु. 22,205/- च्‍या वस्‍तु त्‍या मागणी अर्जाच्‍या संदर्भात सामनेवाल्‍यांनी त्‍यास दिल्‍या नाहीत, ही बाब शाबीत होते.
13. तक्रारदाराने असाही दावा केलेला आहे की, दि. 15/10/2008 रोजी त्‍याने मागणी अर्ज क्र. 2 भरुन रु. 27,819/- इतक्‍या किंमतीच्‍या वस्‍तु मागविल्‍या. मात्र त्‍या पैकी ही कोणतीही वस्‍तु त्‍यास मिळालेली नाही. मागणी अर्ज क्र. 2 नि. 03/4 स्‍पष्‍ट करतो की, तक्रारदाराने रु. 27,819/- इतक्‍या किंमतीच्‍या वस्‍तुंची मागणी केलेली आहे. मात्र त्‍याचे चलन तक्रारदाराने सादर केलेले नाही. कारण त्‍या मागणी अर्जाच्‍या पोटी अदा करावी लागणारी रक्‍कम रु. 27,819/- ही त्‍याचे सामनेवाल्‍यांकडुन ऑगस्‍ट महिन्‍याच्‍या व्‍यवहाराच्‍या अनुंषगाने येणे असणारी रक्‍कम होती. सामनेवाल्‍यांनी हा देखील पुरावा आव्‍हानीत केलेला नाही. रु. 27,819/- ही रक्‍कम मागणी अर्ज, क्र. नि. 03/4 मध्‍ये ऑगस्‍ट महिन्‍यांची थकबाकी म्‍हणुन दर्शविण्‍यात आल्‍याचे सादर पुराव्‍यात दिसुन येते. परिणामी मागणी अर्ज क्र. 02 संदर्भात सामनेवाल्‍यांनी तक्रारदारास रु. 27,819/- च्‍या वस्‍तु पुरविल्‍या नाहीत, ही बाब शाबीत होते.
14. वरीलपरिच्‍छेदात केलेलेविवेचनस्‍पष्‍ट करतेकी, तक्रारदारानेदि. 08/05/2008 रोजी च्‍या मागणी मागणी संदर्भात सामनेवाल्‍यांनी रू. 2,000/- इतक्‍या किंमतीच्‍या वस्‍तु तक्रारदारास दिलेल्‍या नाहीत. दि. 14/08/2008 रोजीच्‍या मागणी अर्ज क्र. 1 नि. 03/2 मधील रु. 22,205/- व दि. 15/10/2008 रोजीच्‍या मागणी अर्ज क्र. 2 नि. 03/4 मधील रफ. 27,815/- इतक्‍या किंमतीच्‍या वस्‍तु सामनेवाल्‍यांनी तक्रारदारास दिलेल्‍या नाहीत. म्‍हणजेच, एकुण रु. 2,000/- + रु. 22,205 + रु. 27,819/- = रु. 52,024/- इतक्‍या किंमतीच्‍या वस्‍तु सामनेवाल्‍यांनी तक्रारदारास दिलेल्‍या नाहीत. आमच्‍या मतेसदरबाबसेवेतीलकमतरताचठरते. यास्‍तव मुदाक्र. 2 चानिष्‍कर्ष आम्‍ही होकारार्थीदेतआहोत.
मुद्दाक्र. 3 बाबत
15. मुदाक्र. 1 व 2 चेनिष्‍कर्ष होकारार्थीदिलेलेआहेत, हीबाबस्‍पष्‍ट करतेकी, तक्रारदारसामनेवाल्‍यांचे ग्राहकआहेत. तक्रारदारानेवेळोवेळीमागणीअर्जभरुनवमागणीकेलेल्‍या वस्‍तुंपोटी रक्‍कमा अदा करुनही, सामनेवाल्‍यांनी रु. 52,024/- किंमतींच्‍या वस्‍तुंचा पुरवठा केलेला नाही. सदर बाब सेवेतील कमतरता ठरते. त्‍यामुळे ग्रा.सं. कायदा, 1986, कलम 14 (1) (सी) अन्‍वये, तक्रारदार वरील रक्‍कमेच्‍या परताव्‍यास पात्र ठरतो. त्‍याचप्रमाणे त्‍यांनी नोंदणी साठी अदा केलेले रु. 11,550/-, या रक्‍कमेच्‍या परताव्‍यास देखील तक्रारदार पात्र आहे, असे आमचे मत आहे. त्‍यामुळे सामनेवाल्‍यांनी रु. 52,,024/- + रु. 11,550/- = 63,524/- तक्रारदारांना वैयक्‍तीक व संयुक्‍तीक रित्‍या परत करण्‍याचा आदेश न्‍यायोचित ठरतो. ग्रा.सं.कायदा, 1986 कलम 14 (1) (डी) अनुसार तक्रारदार मानसिक व शारीरीक त्रासापोटी नुकसान भरपाई मिळण्‍यास ही पात्र आहे, असे देखील आमचे मत आहे. शारीरीक व मानसिक त्रासापोटी रु. 20,000/- इतकी नुकसान भरपाई मिळावी, अशी तक्रारदारांची मागणी आहे. मात्र प्रस्‍तृत केसच्‍या फॅक्‍टस व व्‍यवहाराचा विचार करता, आमच्‍या मते, त्‍यापोटी रक्‍कम रु. 10,000/- मंजुर करणे न्‍यायोचित ठरेल. त्‍याच कारणास्‍तव तक्रारदारास अर्ज खर्चापोटी रक्‍कम रु. 7,000/- मंजुर करणे अवाजवी ठरत नाही. यास्‍तव मुदा क्र. 3 च्‍या निष्‍कर्षा पोटी आम्‍ही खालील आदेश देत आहोत.
आदेश
1. सामनेवाल्‍यांना आदेशीत करण्‍यात येते की, त्‍यांनी वैयक्‍तीक व संयुक्‍तीक रित्‍या तक्रारदारांना एकुण रक्‍कम रु. 63,524/- दि. 15.10.2008 पासुन ते प्रत्‍यक्ष रक्‍कम हाती मिळे पावेतो द.सा.द.शे. 10 टक्‍के व्‍याजाने अदा करावी.
2. सामनेवाल्‍यांनाआदेशितकरण्‍यातयेतेकी, त्‍यांनीतक्रारदारास वैयक्‍तीक व संयुक्‍तीक रित्‍या शारीरीक व मानसिकत्रासापोटीपोटी रक्‍कम रू. 10,000/- वअर्जखर्चापोटी रक्‍कमरू. 7,000/- अदाकरावेत.
3. निकालपत्राच्‍याप्रतीउभयपक्षांसविनामुल्‍यदेण्‍यातयाव्‍यात.
(श्री.मिलींद सा सोनवणे) (श्री. सी.एम.येशीराव )
अध्‍यक्ष सदस्‍य
