निकालपत्र
( पारीत दिनांक : 18/07/2013 )
( द्वारा अध्‍यक्ष श्री.मिलींद भि.पवार(हिरुगुडे) )
01. अर्जदार यांनी प्रस्‍तुत तक्रार ग्राहक संरक्षण कायद्याच्‍या कलम 12 अन्‍वये गैरअर्जदार यांच्‍या विरुध्‍द दाखल केली असून, तीद्वारे पुढील प्रमाणे मागण्‍या केलेल्‍या आहेत.
1. गैरअर्जदार यांनी ‘शेतकरी व्‍यक्तिगत अपघात विमा’
योजनेअंतर्गत मिळणारी राशी रु.1,00,000/- ही
18 टक्‍के व्‍याजदराने द्यावी.
2. मानसिक व शारिरीक त्रासाकरीता रु.10,000/- व
प्रकरणाचा खर्च रु.5000/-
अर्जदाराच्‍या तक्रारीचा थोडक्‍यात आशय खालीलप्रमाणे आहे.
अर्जदार हिने सदर तक्रार अर्जामध्‍ये नमुद केले आहे की, अर्जदार हि मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे यांची पत्‍नी आहे. मयत श्री. धुडन धोंडी सिंगणधुपे यांचे नावे मौजा-किन्‍हाळा, ता.सेलु, जि.वर्धा येथे भुमापन क्र. 49 अंतर्गत शेतजमीन आहे. शासनाने अपघातग्रस्‍त शेतक-यांस व त्‍याच्‍या कुटुंबियास लाभ देण्‍याकरीता 10 एप्रिल 2005 ते 9 एप्रिल 2006 या कालावधीकरिता ‘शेतकरी व्‍यक्तिगत अपघात विमा योजना’ काढली होती.
अर्जदार यांनी नमुद केले आहे की, मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे दिनांक 04/08/2005 रोजी सायंकाळी 6 वाजता फिरायला गेले होते व रात्री 9 वाजता घरी परत आल्‍यानंतर पाय धुवायला विहीरीजवळ गेले असता तोल जाऊन विहीरीत पडले व त्‍यातच त्‍यांचा मृत्‍यु झाला. अर्जदार हिने पुढे नमुद केले आहे की, त्‍यानी ‘शेतकरी व्‍यक्तिगत अपघात विमा योजना’ अंतर्गत राशी मिळण्‍याकरीता गैरअर्जदार क्र.2 तर्फे गैरअर्जदार क्र.1 कडे सर्व कागदपत्रे दिले. अर्जदार हिने गैरअर्जदार यांच्‍याकडे वारंवार विमा दाव्‍याच्‍या रकमेविषयी विचारणा केली असता तिला उडवाउडविचे उत्‍तर देण्‍यात आले असे अर्जदार हिचे म्‍हणणे आहे. अर्जदार हिने पुढे नमुद केले आहे की, आजतागायत गैरअर्जदार यांनी अर्जदार हिचा विमा दावा मंजुरही केला किंवा नाही किंवा खारीजही केला नाही. गैरअर्जदार हिने विमा दाव्‍यासंबंधीचे सर्व कागदपत्रे देवुनही गैरअर्जदार यांनी त्‍या विषयी कुठलाही निर्णय घेतलेला नाही. सदर बाब ही गैरअर्जदार यांच्‍या सेवेतील त्रृटी असुन त्‍यांनी अनुचित व्‍यापार प्रणालीचा अवलंब केलेला आहे. त्‍यामुळे अर्जदारांनी गैरअर्जदारांविरुध्‍द प्रस्‍तुत तक्रार मंचामध्‍ये दाखल केली आहे व वरीलप्रमाणे मागणी केली आहे. तसेच सोबत सदर तक्रार दाखल करण्‍यास विलंब झाला आहे व तो विलंब माफ करण्‍यात यावा म्‍हणुन विलंब माफीचा स्‍वतंत्र अर्ज दाखल केला आहे.
02. गैरअर्जदार क्र. 1 यांनी आपला लेखी जवाब दाखल केलेला आहे.त्‍यानुसार गैरअर्जदार क्र.1 यांनी तक्रारीतील विपरित विधाने/ आरोप अमान्‍य करुन पुढे असे नमुद केले की, अर्जदार हिने तिच्‍या मयत प‍तीच्‍या जन्‍माचा दाखल तसेच ईतर कागदपत्रे पुरविले नाही तसेच मा.मंचासमोर दाखलही केलेले नाही त्‍यामुळे तिच्‍या पतीचा मृत्‍युचे वेळी नेवके वय किती होते हे समजता येत नाही. गैरअर्जदार क्र.1 यांनी पुढे नमुद केले आहे की, मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे वेडसर असल्‍यामुळे विमा पॉलिसीच्‍या अटी व शर्ती नुसार तक्रारकर्तीचा विमा दावा मंजुर करता येत नाही, व सदर बाब ही अर्जदार हिने लपवुन ठेवली आहे. गैरअर्जदार क्र.1 यांनी नमुद केले आहे की, तक्रारकर्तीची सदरची तक्रार हि ग्राहक तक्रार कायदा 1986 चे कायदयाला अनुसरुन नसुन खारीज करण्‍यायोग्‍य आहे तसेच, अर्जदार हिने केवळ विमा दाव्‍याची रक्‍कम मिळण्‍याकरीता खोटी तक्रार मंचात दाखल केलेली आहे व खरी माहिती ही मा.मंचासमोर आणलेली नाही. गैरअर्जदार क्र.1 यांनी पुढे नमुद केले आहे की, त्‍यांच्‍याकडुन सेवे मध्‍ये कोणतीही टाळाटाळ किंवा दिरंगाई करण्‍यात आलेली नाही. त्‍यामुळे अर्जदाराची त्‍यांच्‍याविरुध्‍दची तक्रार खारीज करण्‍यात यावी अशी प्रार्थना गैरअर्जदार क्र.1 यांनी त्‍यांच्‍या लेखी उत्‍तरा्द्वारे मा.मंचास केलेली आहे. तसेच विलंबाबाबत अर्जदार हिने तक्रार विलंबाने दाखल केली आहे, विलंबास कोणतेही उचीत कारण दिलेले नाही त्‍यामुळे विलंब माफ होवु नये असेही कथन केलेले आहे.
गैरअर्जदार क्र. 2 यांना प्रस्‍तुत प्रकरणात नोटीस प्राप्‍त होवुनही ते मंचासमक्ष हजर झाले नाही त्‍यामुळे त्‍यांच्‍याविरुध्‍द सदर प्रकरण एकतर्फा चालविण्‍याचा निर्णय मा.मंचाने घेतला आहे.
03. अर्जदाराने प्रस्‍तुत तक्रार प्रतिज्ञापत्रावर दाखल केली असून, सोबत गाव नमुना 8 अ व 6 क , अकस्‍मात मृत्‍यु खबरी, घटनास्‍थळ पंचनामा, ईन्‍क्‍वेस्‍ट पंचनामा, पोस्‍ट मार्टन रिपोर्ट तसेच पोस्‍टाच्‍या पावत्‍या इत्‍यादी एकुण 9 दस्‍तावेंजांच्‍या छायांकीत प्रती ले लेखी युक्तिवाद दाखल केलेला आहे.
गैरअर्जदार क्र.1 यांनी त्‍यांचा लेखी जवाब शपथपत्रावर दाखल केला आहे.
-: कारणे व निष्‍कर्ष :-
04. अर्जदार व गैरअर्जदार यांचे वकीलांनी विलंबमाफी अर्ज व मुळ तक्रार अर्जावर युक्तिवाद ऐकाचवेळी ऐकण्‍यात यावा असे कथन केले त्‍याप्रमाणे उभयंतांच्‍या वकीलांचा विलंब माफी व मुळ तकारअर्जावर युक्तिवाद ऐकण्‍यात आला. प्रस्‍तुत प्रकरणात दोन्‍ही पक्षांतर्फे दाखल करण्‍यात आलेले सर्व दस्‍तावेज व प्रतिज्ञालेख बारकाईने पाहण्‍यात आले.
05. सदर प्रकरणातील विमा पॉलिसी ही महाराष्‍ट्र शासनाने राज्‍यातील शेतक-यांकरिता " गृप पर्सनल अक्‍सीडेंट पॉलिसी " अंतर्गत अपघाती मृत्‍यू किंवा अपंगत्‍व आल्‍यास शेतकरी व त्‍यांच्‍या वारसास नुकसान भरपाई मिळावी, या हेतुने महाराष्‍ट्र शासनाने विमा पॉलिसी काढली व सदर योजनेनुसार गैरअर्जदार क्र. 1 विमा कंपनीने उपरोक्‍त विमायोजनेनुसार जोखीम स्विकारली, या बद्दल वाद नाही.
अर्जदाराचे निवेदन तथा दाखल दस्‍तावेजांवरुन असे स्‍पष्‍ट दिसून येते की, अर्जदार यांनी, मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे यांचे वारसदार या नात्‍याने, विमाधारक मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपेहे दिनांक 04/08/2005 रोजी सायंकाळी 6 वाजता फिरायला गेले होते व रात्री 9 वाजता घरी परत आल्‍यानंतर पाय धुवायला विहीरीजवळ गेले असता तोल जाऊन विहीरीत पडले व त्‍यातच त्‍यांचा मृत्‍यु झाला व या कारणाने अर्जदार यांनी विमाधारकाचा अपघाती मृत्‍यू झाला या सदरा खाली शेतकरी अपघात विमा योजना अंतर्गत विमा रक्‍कमेची मागणी केलेली आहे. अर्जदारातर्फे दाखल दस्‍तऐवजांवरुन असे दिसून येते की, विमाधारक हे दिनांक 04/08/2005 रोजी सायंकाळी 6 वाजता फिरायला गेले होते व रात्री 9 वाजता घरी परत आल्‍यानंतर पाय धुवायला विहीरीजवळ गेले असता तोल जाऊन विहीरीत पडले व त्‍यातच त्‍यांचा मृत्‍यु झाला.
06. मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे शेतकरी होते या पुष्‍ठर्थ भुमापन क्र.49 मध्‍ये किन्‍हाळा, ता.वर्धा येथील 7/12 उतारा निशानी क्र.2/6 व 2/7 कडे दाखल करण्‍यात आला आहे. यावरुन मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे शेतकरी होते व त्‍यांचा, शासन निर्णया नुसार दिनांक 10 एप्रिल 2005 ते 9 एप्रिल 2006 या कालावधी करीता शेतकरी व्‍यक्तिगत अपघात विमा काढण्‍यात आला होता ही बाब स्‍पष्‍ट दिसुन येते.
07. गैरअर्जदार क्र.1 यांनी आपले म्‍हणणेमध्‍ये अर्जदार यांनी मयतचा जन्‍म तारखेचा दाखला तसेच ईतर कागदपत्रे पुरविले नाही तसेच मा.मंचासमोर दाखलही केलेले नसल्‍याचे कथन केले आहे. याबाबत तक्रारीतील दाखल दस्‍तावेजाचे अवलोकन केले असता, मयताचे निवडणुक ओळखपत्र निशानी क्र.2/5 कडे तसेच धारण जमीनीची नोद वही निशानी क्र.2/6 कडे दाखल आहे. तक्रारकदार हिने कलेक्‍टर व तहसिलदार, सेलु यांचेशी केलेला पत्रव्‍यवहार निशानी क्र.2/8 व 2/9 कडे आहेत. गैरअर्जदार यांनी मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे वेडसर होते असे कथन केले आहे. परंतु मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे वेडसर होते याबाबत फक्‍त पोलीस पेपरवर नमुद आहे, जे काही लोकांनी कथन केले होते. परंतु सदर मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे खरच वेडसर होते याबाबत एकही वैद्दकीय पुरावा याकामी गैरअर्जदार यांनी दाखल केला नाही. तसचे या कारणास्‍तव विमा प्रस्‍ताव नाकारण्‍यात येत आहे हे सुध्‍दा गैरअर्जदार यांनी तक्रारकर्ती हिला कळविले होते किंवा नाही याबाबतचा पत्र व्‍यवहार गैरअर्जदार यांनी पुराव्‍यानिशी दाखल केलेला नाही. त्‍यामुळे, अर्जदार हिने कागदपत्रे दाखल केली नव्‍हती व मयत मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे वेडसर होते हे गैरअर्जदार क्र.1 यांचे कथन तथ्‍यहीन ठरते. पोलीस पेपर तसेच वैद्दकीय दाखला, पोस्‍ट मार्टेन अहवालामध्‍ये मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे पाण्‍यात बुडून मरण पावले असे स्‍पष्‍ट लिहीले आहे. त्‍यामुळे मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे हे बुडून मरण पावले आहे या गोष्‍टीस पुष्‍ठी मिळते व तसे मा.मंचाचे मत आहे.
8. प्रस्‍तुत प्रकरणात अर्जदार यांनी उशीरा क्‍लेम व तक्रार दाखल केली आहे, असे गैरअर्जदार क्र. 1 चे कथन आहे. मात्र महाराष्‍ट्र शासनाने मुलतः चालू केलेल्‍या प्रस्‍तुतच्‍या शेतकरी विमा योजनेमध्‍ये जरी नव्‍वद दिवसात विमा प्रस्‍ताव दाखल करावयाचा, असे नमुद असले तरी काही समर्थनीय कारणास्‍तव नव्‍वद दिवसानंतरही विमा प्रस्‍ताव विमा कंपनीने घेणे बंधनकारक आहे, असे स्‍पष्‍ट नमुद आहे. प्रस्‍तुत प्रकरणचा विचार करता, सर्वसामान्‍यतः खेडोपाडी राहणारा शेतकरी यांना शासनाच्‍या सर्व योजनांची वस्‍तुनिष्‍ठ माहिती असतेच, असे नाही. मात्र सदर कुटूंबातील कर्त्‍या पुरुष शेतक-याचा अपघाती मृत्‍यू झाल्‍यानंतर त्‍याचे संपुर्ण कुटूंब उघड्यावर पडते. म्‍हणूनच महाराष्‍ट्र शासनाने सदर विमा योजना चालू केली आहे. कर्त्‍या पुरुषाचा मृत्‍यू झाल्‍यानंतर हताश मानसिकतेत असलेल्‍या त्‍याच्‍या कुटूंबीयांना शासनाच्‍या योजनांची पुर्ण माहिती असतेच, अशी अपेक्षा करणे अवास्‍तवपणा वाटतो. त्‍यामुळे सदर मृत व्‍यक्‍तीच्‍या कुटूंबीयांना सदर योजनांची माहिती मिळाल्‍यानंतर आवश्‍यक कागदपत्रांची पुर्तता करण्‍याकरिता धावपळ करावी लागते आणि ती प्राप्‍त होताच ते आपला विमा प्रस्‍ताव शासनाकडे देतात. त्‍यामुळे काहीअंशी झालेल्‍या विलंबामुळे तसेच प्रस्‍ताव नाकारल्‍यानंतरही तक्रार दाख्‍ल करण्‍यासाठी काही कायदेशीर मार्ग असतात. यापासुनही सदर कुटूंब अनभिज्ञतेमुळे आपल्‍या कायदेशीर हक्‍कापासून वंचित राहतात. त्‍यामुळे झालेला विलंब माफ होवून शासन निर्देशानुसार पिडित शेतक-यांच्‍या कुटूंबास आर्थिक लाभ मिळाल्‍यास कुटूंबावर झालेल्‍या आघातापासून काही अंशी का होईना दिलासा मिळतो, ही बाब लोक कल्‍याणकारी शासन व्‍यवस्‍थेच्‍या कार्यकुशलतेचे समर्थनीय योगदान वाटते. परंतु जर अशा प्रसंगी केवळ असमर्थनीय अशा विलंबाच्‍या कारणास्‍तव तक्रार नाकारल्‍यास सदर पिडीत कुटूंबास विमा रक्‍कम न मिळाल्‍याने संपुर्ण कुटूंबाची वैफल्‍यग्रस्‍तता आत्‍यंतिक टोकावर पोहचून अशा कुटूंबाची अवहेलना तर होईलच किबहूना सामाजिक सुधारणांच्‍या धोरणांना सुध्‍दा त्‍यामुळे खीळ बसेल. त्‍यामुळे प्रस्‍तुत तक्रारीस झालेला विलंब नैसर्गिक न्‍यायतत्‍वाचा विचार करता माफ करणे वि. मंचास न्यायोचित वाटते. अर्जदार हिने गैरअर्जदार क्र.2 यांच्‍याकडे दाखल केलेला प्रस्‍ताव गैरअर्जदार1 यांच्‍याकडे पाठविलेला आहे. त्‍यामुळे गैरअर्जदार2 यांच्‍याकडे प्रस्‍ताव दिल्‍यानंतर तो मंजूर किंवा ना-मंजूर हे अर्जदाराला समजेपर्यंत तक्रार दाखल करणेस सतत कारण घडते आहे.याबाबत मा. राष्‍ट्रीय आयोगाने पारित केलेल्‍या आदेशाचा खालीलप्रमाणे आधार घेण्‍यात येत आहे
I (2010) CPJ 22 NC
United India Insurance Vs. R.Piyarelall Import & Export Ltd.
(ii) Limitation – Time-barred—Insurance claim—Cause of action arised form date of repudiation of claim—Complainant’s claim neither rejected nor accepted- Cause of action continuous one – Complaint not time-barred- Maintainable.
यामध्‍ये विमा प्रस्‍ताव मंजूर झाला किंवा नाही हे जो पर्यंत अर्जदाराला समजत नाही तो पर्यंत तक्रारीस सतत कारण घडते असे राष्‍ट्रीय आयोगाने स्‍पष्‍ट केले आहे तसेच.
I (2013) CPJ 115-
BHAGABAI.....V/s ICICI LOMBARD GENERAL
INSURANCE CO.LTD & ANR.
(i) Consumer Protection Act, 1986 – Sections 24 A, 15- Limitation Condonation of delay – Continuous cause of action – Insurance claim --/complainant’s husband died on 13.3.2006 due to snake bite – Complainant submitted claim proposal to nodal Officer- Copy of letter dated 5.9.2006 produced by complainant- Cause of Action is continuous as claim proposal was submitted by complainant to nodal officer within time as said claim remained undecided – Complaint not time-barred.
या केसमध्‍ये मा.राज्‍य ग्राहक आयोग, मुंबई यांनी विमा प्रस्‍ताव नोडल अधिकारी यांच्‍याकडे दिल्‍यानंतर तेथुन तक्रारीस कारण हे सतत घडत असते आणि तशी तक्रार मुदतबाहय होवू शकत नाही असे स्‍पष्‍ट नमुद केले आहे. त्‍यामुळे प्रस्‍तुत प्रकरणात कागदपत्राचे अवलोकन केले असता विमा प्रस्‍ताव मुदतीत गैरअर्जदार क्र.1 यांच्‍याकडे पाठविल्‍याचे दिसते. त्‍यामुळे तेथुन पूढे तक्रारीस सतत कारण घडत आहे. सबब, सदर तक्रार मुदतबाहय होत नाही असे न्‍यायमंचाचे मत आहे.
9. प्रस्‍तुत प्रकरणातील हकीकत व परिस्थितीवरुन असे दिसुन येते की, मयत श्री धुडन धोंडी सिंगणधुपे यांचा अपघाती मृत्‍यु झालेला आहे. या शिवाय गैरअर्जदार क्र.1 यांच्‍याकडे अर्जदाराचा विमा प्रस्‍ताव योग्‍य मार्गाने गैरअर्जदार क्र.2 मार्फत पोहचविण्‍यात आला तरीही गैरअर्जदार क्र.1 यांनी त्‍याबाबत काहीही कार्यवाही केली नाही किंवा तसे अर्जदार किंवा गैरअर्जदार क्र.2 यांना कळविले नाही.त्‍यामुळे अर्जदार यांना विमा लाभ मिळाला नाही. म्‍हणुन अश्‍या परिस्थितीत, अर्जदारास विमा योजनेतील लाभापासुन वंचित ठेवणे हे न्यायोचित होणार नाही.
10. उपरोक्‍त सर्व दस्‍ताऐवज, पुरावे व प्रतिज्ञालेखावरील पुरावे ग्राहय धरुन आम्‍ही या निर्णयास आलो आहोत की, अर्जदार महाराष्‍ट्र शासनामार्फत राबविण्‍यात येणा-या वैयक्तिक शेतकरी अपघात विमा योजने अंतर्गत मिळणारे लाभ रु.1,00,000/- (रुपये एक लाख) मिळण्‍यास पात्र आहे, असे मंचास वाटते.
11. गैरअर्जदार क्र.1 यांनी आपल्‍या कर्तव्‍यात निष्‍काळजीपणा व हलगर्जीपणा केला, म्‍हणुन अर्जदारास विमा योजनेतील लाभांपासुन वंचित राहावे लागले, तसेच सदर प्रकरण दाखल करावे लागले ही बाब ग्राहय धरुन आम्‍ही या निर्णयास आलो आहोत की, अर्जदार, गैरअर्जदार क्र.1 कडुन मानसिक व शारीरीक त्रासापोटी रुपये 1500/- व तक्रारीचा खर्च रुपये 1000/- मिळण्‍यास पात्र आहे.
उपरोक्‍त सर्व विवेचनांवरुन आम्‍ही खालीलप्रमाणे आदेश पारित करीत आहोत.
// आदेश //
1) अर्जदार यांची तक्रार अंशतः मंजुर करण्‍यात येते.
2) गैरअर्जदार क्र.1 विमा कंपनी यांनी अर्जदार हिला
विमा रक्‍कम रुपयेः 1,00,000/- ( रुपये एक लाख फक्‍त )
सदर निकालाची प्रत प्राप्‍त झाल्‍यापासुन 30 दिवसांच्‍या आंत
द्यावे, तसेच या रक्‍कमेवर दिनांक 02/02/2012 (तक्रार
दाखल दिनांक) पासून ते पुर्ण रक्‍कम अदा करे पर्यंत
दरसाल दरशेकडा 12 टक्‍के दराने होणा-या व्‍याजाची रक्‍कम
अर्जदार यांना देण्‍यात यावी.
3) वरील आदेशाचे पालन आदेशाची प्रत प्राप्‍त झालेल्‍या
दिनांकापासुन 30 दिवसांच्‍या आंत करावे. मुदतीत आदेशाचे
पालन न केल्‍यास, मुदतीनंतर उपरोक्‍त रुपये 1,00,000/-
व या रक्‍कमेवर दिनांक 02/02/2012 (तक्रार दाखल
दिनांक) पासून ते पुर्ण रक्‍कम प्राप्‍त होईपर्यंत दरसाल
दरशेकडा 18 टक्‍के दराने दंडणीय व्‍याजासह रक्‍कम देण्‍यास
गैरअर्जदार क्र.2 जवाबदार राहतील.
4) अर्जदार यांना झालेल्‍या शारीरिक व मानसिक त्रासाबद्दल
गैरअर्जदार क्र. 1 यांनी अर्जदारास रुपये 1500/- ( रुपये
एक हजार पाचशे फक्‍त) व तक्रारीचा खर्च रुपयेः 1000/-
(रुपये एक हजार फक्‍त) सदर निकाल प्राप्‍ती पासून तीस
दिवसांचे आंत द्यावे.
5) मा.सदस्‍यांसाठीच्‍या ‘ब’ व ‘क’ फाईल्‍स संबंधीतांनी परत
घेवुन जाव्‍यात.
6) निकालपत्राच्‍या प्रति सर्व संबंधीत पक्षांना माहितीस्‍तव व
उचित कार्यवाहीकरीता पाठविण्‍यात याव्‍यात.
7) गैरअर्जदार क्र.2 विरुध्‍द आदेश नाही.
