जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच,धुळे.

मा.अध्‍यक्षा-  सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी 

मा.सदस्‍या – सौ.एस.एस.जैन

मा.सदस्‍य  -  श्री.एस.एस.जोशी

                                  ----------------------------------------                          ग्राहक तक्रार क्रमांक    - १२०/२०११,

                               तक्रार दाखल दिनांक - १७-०६-२०११

                                  तक्रार निकाली दिनांक  - ३०-०७-२०१३

चकोर रतनचंद शाह                   ----- तक्रारदार.  

उ.व.५१ वर्षे,धंदा-व्‍यवसाय,                  

रा.सि.स.नं.३०२६,आग्रा रोड,धुळे.

ता.जि.धुळे.

             विरुध्‍द

(१) डॉ.ए.बी.आर.देसाई                  ----- सामनेवाले.  

सज्ञान,धंदा-वैद्यकीय व्‍यवसाय,

(२) श्री.पी.के.मेहता

दोन्‍ही रा.लाऊद मेंशन, दुसरा मजला,

चर्नी रोड रेल्‍वे स्‍टेशन समोर,

२१,क्विन्‍स मार्ग,मुंबई ४००००४

न्‍यायासन

(मा.अध्‍यक्षाः सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी)

(मा.सदस्‍याः सौ.एस.एस.जैन)

(मा.सदस्‍य: श्री.एस.एस.जोशी)

उपस्थिती

(तक्रारदारा तर्फे – वकील श्री.वैभव पुरोहित)

(सामनेवाले क्र.१ व २ तर्फे – स्‍वत:)

--------------------------------------------------------------------

निकालपत्र

(१)              तक्रारदार यांनी सामनेवाले यांच्‍याकडून कानाचे मशिन बदलून मिळणेकामी सदरचा तक्रार अर्ज दाखल केला आहे. 

(२)       तक्रारदार यांची थोडक्‍यात तक्रार अशी आहे की, तक्रारदार हे धुळे येथील नामांकीत व्‍यापारी असून कायम स्‍वरुपी रहिवाशी आहेत.   तक्रारदार यांना कानाने कमी ऐकू येण्‍याचा त्रास होता व आहे.  त्‍यामुळे सामनेवाले क्र.१ या डॉक्‍टरांकडून त्‍यांनी कानाची तपासणी करुन घेतली व त्‍यांच्‍या सल्‍ल्‍यानुसार सामनेवाले क्र.२ यांच्‍याकडून कानात बसविण्‍याचे मशिन विकत घेतले.  सदर मशिन विकत घेतेवेळी सामनेवाले यांनी हमी दिली की, मशिन चांगल्‍या प्रतीचे असून कमी ऐकू येण्‍याचा त्रास कायमचा बंद होईल.  परंतु कानात मशिन बसविल्‍यानंतर कमी ऐकण्‍याचे त्रासात कोणताही फरक पडला नाही.  त्‍याबाबत सामनेवालेंशी संपर्क साधून विचारणा केली असता प्रत्‍येकवेळी सामनेवाले यांनी खोटी उत्‍तरे देऊन दिशाभूल केली आहे.  वास्‍तवीक सामनेवाले क्र.१ व २ यांनी योग्‍य प्रकारे तपासणी करुन योग्‍य औषधोपचार करणे व योग्‍य मशीन देणे किंवा सदर मशिनमध्‍ये दुरुस्‍ती करुन देणे अथवा बदलून देणे हे सामनेवालेंचे कर्तव्‍य आहे.  या कर्तव्‍यामध्‍ये सामनेवाले यांनी कसूर केला आहे.  या सदोष सेवा व अनुचित व्‍यापारी प्रथेमुळे तक्रारदार यांना मानसिक, आर्थिक, शारीरिक त्रास सहन करावा लागला आहे, त्‍यापोटी रु.५०,०००/- ची मागणी केली आहे व त्‍या बाबत सदरची नोटीस सामनेवाले यांना पाठविली आहे.  परंतु सामनेवाले यांनी त्‍याची पुर्तता न केल्‍याने सदरचा तक्रार अर्ज दाखल केला आहे. 

(३)       तक्रारदारांची विनंती अशी आहे की, कानात बसविण्‍याचे मशिन बदलून द्यावे किंवा रक्‍कम रु.६४,०००/- परत करावेत व मानसिक त्रास, शारीरिक त्रासाची रक्‍कम व्‍याजासह देण्‍याचा सामनेवालेंना आदेश व्‍हावा. 

(४)       सामनेवाले क्र.१ व २ हे स्‍वत: तक्रार अर्जात हजर नाहीत.  परंतु त्‍यांनी पोष्‍टामार्फत सदर अर्ज रद्द करणेकामी अर्ज पाठविलेला आहे.  त्‍यांचे असे म्‍हणणे आहे की, सामनेवाले क्र.१ हे मुंबई येथील पत्‍त्‍यावर दवाखाना चालवितात. तक्रारादार हे सामनेवालेंकडे दवाखान्‍यात आले होते व त्‍यांची तपासणी करुन त्‍यांना आवश्‍यक असलेले, कानाला ऐकू येणारे मशिन बसविण्‍याचा सल्‍ला दिला.  सामनेवाले क्र.२ यांनी सामनेवाले क्र.१ यांची कागदपत्रे पाहून व तक्रारदाराला सर्व प्रकारच्‍या मशिनबाबत माहिती देऊन त्‍यांच्‍या मागणी प्रमाणे सदरचे कानाचे मशिन दिले आहे.  त्‍यानंतर तक्रारदार हे त्‍या बाबत तपासणी कामी आले होते.  तक्रारदारांचे समाधान झाल्‍यानंतर तक्रारदार हे तपासणीसाठी पुन्‍हा आलेले नाहीत.

(५)       सामनेवाले यांचे पुढे असे म्‍हणणे आहे की, सदरची तक्रार ही ग्राहक संरक्षण कायदा १९८६ मधील कलम ११ प्रमाणे या मंचाच्‍या कार्यक्षेत्रात येत नाही, त्‍यामुळे ती चालण्‍यास पात्र नाही.   तसेच सामनेवाले क्र.१ व २ हे तक्रार दाखल करतेवेळी अर्जातील नमूद पत्‍त्‍यावर मुंबई येथे कामकाज करीत होते व आहे.  सदर तक्रारीस या कार्यक्षेत्रात कोणतेही कारण घडलेले नसल्‍याने, या कारणाने या मंचास कार्यक्षेत्र नाही.  त्‍यामुळे सदरचा अर्ज खर्चासह रद्द करण्‍याची मागणी केली आहे. 

(६)       याकामी तक्रारदार यांनी अर्ज, शपथपत्र, अर्जाचा खुलासा आणि कागदप‍त्रे दाखल केली आहेत.  सामनेवाले यांनी पोष्‍टामार्फत अर्ज दाखल केला आहे.  सदर प्रकरणी दाखल कागदपत्रे पाहता तसेच तक्रारदारांचा युक्तिवाद ऐकला असता, आमच्‍यासमोर खालील मुद्दा उपस्थित होतो व त्‍याचे उत्‍तर आम्‍ही सकारण खालील प्रमाणे देत आहोत. 

विवेचन

(७)     मुद्दा क्र. ‘‘अ’’ –  सामनेवाले क्र. १ हे कान, नाक घसा तज्‍ज्ञ डॉक्‍टर आहेत.   सामनेवाले क्र.२ हे क्विन्‍स हिअरिंग एड सेंटर या नावाने मशिन विक्रीचा व्‍यवसाय करतात.  तक्रारदार यांना कानाने कमी ऐकायला येत असल्‍याने, त्‍यांनी सामनेवाले क्र.१ याच्‍याकडून तपासणी करुन घेतली आहे.  त्‍याकामी रु.१,०००/- फी दिलेली आहे. सामनेवाले क्र.२ यांच्‍याकडून डॉक्‍टरांच्‍या सल्‍ल्‍याने कानात बसविण्‍याचे मशिन रक्‍कम रु.६३,०००/- एवढया किमतीस विकत घेतलेले आहे.  त्‍या बाबतचे कागदपत्र नि.नं.५/१ व ५/२ वर दाखल केलेले आहेत.   सदर कागदपत्रांचा विचार करता त्‍यावरील सामनेवालेंचा पत्‍ता मुंबई येथील लाऊद मेंशन, दुसरा मजला, चर्नी रोड रेल्‍वे स्‍टेशन समोर, २१, क्विन्‍स मार्ग, मुंबई ४००००४  असा नमूद केलेला आहे.  यावरुन असे लक्षात येते की, सामनेवाले हे मुंबई येथील नमूद पत्‍त्‍यावर दवाखाना व दुकान चालवितात.  तक्रारदार यांनी तपासणी कामी सामनेवाले यांच्‍याकडून मुंबई येथील दवाखान्‍यात जाऊन तपासणी केली व तेथून मशिन खरेदी केले हे स्‍पष्‍ट होत आहे. 

(८)       तक्रारदारांनी खरेदी केलेल्‍या मशिनमध्‍ये दोष निर्माण झाला आहे व तो दोष दुरुस्‍त करण्‍याच्‍या मागणी कामी सदरचा तक्रार अर्ज दाखल केलेला आहे.   तक्रारदाराचे असे म्‍हणणे आहे की, तक्रारदार हे धुळे येथे राहतात व सदर सदोष मशिन हे धुळे येथे वापरत आहे आणि त्‍यामध्‍ये दोष हा धुळे येथे लक्षात आलेला आहे.  त्‍यामुळे धुळे मंचाचे कक्षेत सदरचा तक्रार अर्ज दाखल केलेला आहे.

(९)       परंतु आमच्‍या मते सामनेवाले हे मुंबई येथे राहत असून तेथे व्‍यवसाय करतात.  तसेच तक्रारदार यांनी सदरचे मशिन हे मुंबई येथून खरेदी केलेले आहे.  त्‍यामुळे या कायद्याप्रमाणे तक्रारीस कारण हे प्रथम मुंबई येथे घडलेले आहे.  तसेच पार्ट कॉज आफ अक्‍शन हे देखील सामनेवालेंच्‍या इतर शाखेत घडलेले नाही.  सामनेवाले यांची धुळे शहरात शाखा नाही.  सदर तक्रारीस कारण हे मुंबई येथे घडल्‍याने व सामनेवाले हे मुंबई येथे व्‍यवसाय करीत असल्‍याने सदरचा तक्रार अर्ज हा मुंबई येथील न्‍यायमंचाच्‍या न्‍यायक्षेत्रात येत आहे, असे स्‍पष्‍ट होत आहे.     

(१०)      तक्रारदार हे धुळे येथे राहत असल्‍याने तक्रारीस कारण हे धुळे येथे घडले अथवा पार्ट कॉज आफ अक्‍शन हे धुळे न्‍यायमंचाच्‍या स्‍थळ सिमेत येत असल्‍याने, ही तक्रार दाखल करण्‍याचे न्‍यायक्षेत्र धुळे मंचास येत आहे असे तक्रारदारांनी त्‍यांचे तक्रार अर्जात नमूद केले आहे.  परंतु ग्राहक संरक्षण कायद्याप्रमाणे, या बाबी विचारात घेता येणार नाहीत.  ज्‍या ठिकाणी सामनेवाले राहतात, अथवा त्‍यांची शाखा आहे व त्‍या ठिकाणी त्‍यांचा व्‍यवसाय केला जातो त्‍या ठिकाणच्‍या ग्राहक मंचास कार्यक्षेत्र येत आहे.  या बाबत आपण ग्राहक संरक्षण कायदा कलम ११ चा विचार करणे योग्‍य होईल.

    ग्राहक संरक्षण कायदा कलम ११   :  

(2)     A complainant shall be instituted in a District Forum within the local limits of whose jurisdiction.

(a)      the opposite party or each of the opposite parties, where there are more than one, at the time of the institution of the complaint, actually and voluntarily resides or [carries on business or has a branch office or] personally works for gain, or

(b)     any of the opposite parties, where there are more than one, at the time of the institution of the complaint, actually and voluntarily resides, or [carries on business or has a branch office],or personally works for gain, provided that in such case either the permission of the District Forum is given, or the opposite parties who do not reside, or [carry on business or have      a branch office],or personally work for gain, as the case may be, acquiesce in such institution, or 

(c)     the cause of action, wholly or in part, arises.

(११)      या कलमा प्रमाणे, कोणतेही प्रकरण त्‍याच जिल्‍हा ग्राहक मंचाच्‍या ठिकाणी चालू शकते, ज्‍या ठिकाणी सामनेवाले राहतात व व्‍यवसाय करतात.  किंवा ज्‍या ठिकाणी त्‍यांची शाखा आहे व त्‍या शाखेत कारण घडले असेल त्‍याच ठिकाणी प्रकरण दाखल करता येते.  परंतु ज्‍या ठिकाणी तक्रारदार राहतात किंवा व्‍यवसाय करतात, त्‍या ठिकाणी प्रकरण दाखल करता येत नाही.  सदर प्रकरणात सामनेवाले यांची धुळे येथे शाखा नाही.  तसेच कानाचे मशिन हे धुळे येथून खरेदी केलेले नाही.  सामनेवाले यांचे कार्यालय हे मुंबई येथे आहे व त्‍या ठिकाणाहून कानाचे मशिन खरेदी केलेले आहे.  त्‍यामुळे सदर तक्रार अर्ज हा धुळे मंचाच्‍या कार्यक्षेत्रामध्‍ये दाखल करण्‍यास पात्र नाही.  याचा विचार होता वरील प्रकरण चालविण्‍याचे प्रांतीय अधिकार क्षेत्र “territorial jurisdiction” या मंचास नाही.  या कायदेशीर मुद्यावर, सदर तक्रारदाराने दिलेला अर्ज दाखल करुन घेता येत नाही असे आमचे मत आहे.  जरुर तर तक्रारदार हे योग्‍य त्‍या कार्यक्षेत्र असलेल्‍या मंचात तक्रार दाखल करु शकतात.   म्‍हणून मुद्दा क्र. “अ” चे उत्‍तर आम्‍ही नकारार्थी देत आहोत. 

(१२)       या कामी मंचामार्फत खालील न्‍यायनिवाडयांचा आधार घेण्‍यात आला आहे.

·        Civil Appeal No.1560 of 2004 Order Dated Oct.20,2009 (S.C.)

                             Sonic Surgical Vs National Insurance Company Ltd.

·        AIR 2000 Supreme Court 579

H.V.Jayaram Vs Industrial Credit and Investment Corporation of India Ltd. & Anr.

·        I (2012) CPJ 81

          Saluja Ford  Vs  Hira Lal Thakur & Ors.

·        II (2011) CPJ 88 (NC)

                    Neha Singhal  Vs  Unitech Limited.   And

          Abhishek Singhal  Vs  Unitech Limited

·        II (2004) CPJ 36 (NC)

Arup Kumar Bhattacharya Vs Kundu Tirtha Special & Anr.

·        1997 (1) Bom. C.R. (Cons.) 1 (N.C.D.R.C. New Delhi)

          Rajaram Com Producers Punjab Ltd Vs Suryakant Nitin Kumar      

               Gupta.

या न्‍यायनिवाडयामध्‍ये खालील मार्गदर्शक तत्‍व नमूद केले आहे. 

The State Commission has held that part of cause of action had arisen at Rajanand Gaon as the various complainants were entitled to receive the share certificate at that place.  Thus according to the State Commission the matter falls under Clause (c ) of the above referred sub-section.  The learned counsel for the respondents has been unable to satisfy us that how receipt or non receipt of share certificate at a certain place gives cause of action to the applicant.  When a Company goes public and various applicants from different places apply for shares it does not mean that the cause of action will accrue to the applicants at the places they reside or are expected to receive the share certificates.  The applications for the shares will be deemed to have been accepted at the place where the Company has its registered office or from where the shares are to be dispatched.  Post Office will be deemed to be acting as agent for share holders for delivery of shares to them.   As noticed above, the petitioner Company has its registered office at Chandigarh while its place of work is at Mandsaur (M.P.).   It has  no branch office at Rajanand Gaon.

     The District Forum has assumed jurisdiction mainly on the ground that complainants were residing at Rajanand Gaon.  Section 11 does not lay down that the complainant can file a complaint at the place where he is residing.

(१३)     वर उल्‍लेख केलेल्‍या न्‍यायनिर्णयात “तक्रारदार हे राजनांदगावचे होते व त्‍या ठिकाणी त्‍यांना शेअर्सचे प्रमाणपत्र मिळणार होते.  कंपनीचे रजिष्‍टर्ड ऑफीस हे चंदीगड येथे होते व कामकाजाचे क्षेत्र हे मंदसौर (एम.पी.) येथे होते.  कंपनीची शाखा ही राजनांदगावला नव्‍हती.  या राष्‍ट्रीय आयोगाच्‍या निकालानुसार सदर प्रकरण चालविण्‍याचे कार्यक्षेत्र राजनांदगाव होऊ शकत नाही.”  प्रस्‍तुत प्रकरणात सामनेवाले हे मुंबई येथे व्‍यवसाय करणारे आहेत व त्‍यांची   धुळे येथे शाखा नसून धुळे येथून कानाचे मशिन दिलेली नाही.   त्‍यामुळे धुळे मंचास हे प्रकरण चालविण्‍याचे प्रांतीय अधिकार नाही.   

(१४) मुद्दा क्र. ‘‘ब’’ –वरील सर्व कारणांचा विचार होता खालील प्रमाणे आदेश पारित करण्‍यात येत आहे.

आदेश

(अ) तक्रारदारांचा तक्रार अर्ज खारीज करण्‍यात येत आहे.

(ब) तक्रार अर्जाचे खर्चाबाबत कोणताही आदेश नाही.

धुळे.

दिनांकः ३०/०७/२०१३

          (श्री.एस.एस.जोशी)  (सौ.एस.एस.जैन)   (सौ.व्‍ही.व्‍ही.दाणी)

              सदस्‍य         सदस्‍या           अध्‍यक्षा

           जिल्‍हा ग्राहक तक्रार निवारण मंच, धुळे. (महाराष्‍ट्र राज्‍य)