तक्रारदार                       -     अॅड.. श्री.पोटे व अॅड. श्री. गोगावले 

जाबदार क्र.   5,6,9,11,13 ते17      -     अॅड.श्री. गोसावी

जाबदार क्र.3                     -           स्‍वत:

जाबदार क्र. 5,6,811,15 ते 17      -    अॅड.श्री. चंद्रचूड

जाबदार क्र. 10                  -    अॅड. श्रीमती सपकाळ

जाबदार क्र. 18                  -     अॅड. श्री. शेख/ अॅड. श्री. दुबे.

जाबदार क्र. 1,2,4,7,12            -     एकतर्फा

जाबदार क्र. 9                   -     नो से

********************************************************** 

द्वारा :-मा.सदस्‍या, श्रीमती. सुजाता पाटणकर

//  निकालपत्र  //

(1)         तक्रारदारांनी तक्रार अर्जात नमुद केलेली थोडक्‍यात हकीकत खालीलप्रमाणे :-

     जाबदार ही महाराष्‍ट्र सहकारी संस्‍था कायदया अंतर्गत नोंदणीकृत पतसंस्‍था आहे.  तक्रारदार 1 ते 13 हे सर्व एकत्र कुटुंबातील आहेत.  जाबदार यांनी तक्रारदार यांचेकडून मुदतठेवी स्विकारलेल्‍या आहेत तसेच तक्रारदारांचे जाबदारांकडे रिकरिंग  व बचतखातेही आहे, त्‍याचा तपशिल खालीलप्रमाणे :-

(2)         वर नमुद मुदतठेवी तक्रारदार क्र. 1 ते 13 यांचे नावे असून जाबदार यांचे मंचर शाखेत तक्रारदार यांनी ठेवलेल्‍या आहेत. तसेच तक्रारदार क्र. 1 यांचे खाते क्र.680 या खात्‍यात दि. 22/1/2010 रोजी रक्‍कम रु.18,621/- इतकी शिल्‍लक आहे. सदर मुदतठेवींचा कालावधी संपल्‍यानंतर तक्रारदार यांनी जाबदार यांचेकडे सदर रकमेची वारंवार मागणी केली. परंतु जाबदार यांनी प्रत्‍येक वेळी उडवाउडवीची कारणे सांगून पैसे परत देण्‍यास टाळाटाळ केली.  तक्रारदार क्र. 8 यांचे ऑपरेशनसाठी व त्‍यांना औषध उपचारासाठी पैशांची गरज असताना तक्रारदार यांनी जाबदार यांचेकडे वर नमुद मुदत ठेवीतील सर्व रकमा मिळणेसाठी दि. 12/3/2010 रोजी अर्ज केला होता तरीही जाबदार यांनी पैसे परत दिले नाहीत. त्‍यातच तक्रारदार क्र. 8 यांचे निधन झाले.  जाबदार हे जुन्‍नर तालुक्‍यातील शेतकरी व बिगर शेतकरी ग्राहकाकडून पैसे बचत खाते, चालू खाते मुदत ठेवी या स्‍वरुपात स्विकारुन ग्राहक मागतील त्‍यावेळेस पैसे परत करणे ही जाबदारांची प्राथमिक जबाबदारी आहे. परंतु जाबदार यांनी वेळोवेळी विनंती करुनही तक्रारदार यांना रक्‍कम दिलेली नाही त्‍यामुळे सदर त्रुटी व बेजबाबदारपणा यासाठी तक्रारदार यांनी सदरची तक्रार मे. न्‍यायमंचामध्‍ये दाखल केली आहे. 

(3)         तक्रारदार यांना जाबदार यांचेकडून खालीलप्रमाणे रक्‍कम देय आहे.

1. रु.1,50,000/-     पावती क्र. 013361 वरील  मुळ रक्‍कम.  

2. रु.4,00,000/-     पावती क्र. 011241 ते 011250 वरील मुळ रक्‍कम.

3. रु.80,000/-       पावती क्र.011235 ते 011236 वरील मुळ रक्‍कम.

4. रु.18,621/-       खाते क्र. 680 वरील शिल्‍लक रक्‍कम.         

5. रु.3,42,000/-      मुदत ठेवीवरील मार्च 2011 पर्यंतचे व्‍याज

6. रु. 10,000/-       तक्रार अर्जाचा खर्च

-------------------

   रु.10,00,621/-        एकूण रक्‍कम

रक्‍कम रु.10,00,621/- या रकमेवर तक्रार अर्जाच्‍या दिनांकापासून 11% दरसाल दराने व्‍याजासह वसूल होईपर्यंत तक्रार अर्जदारास द्यावी व खर्च तक्रारदारास द्यावा अशी विनंती केली आहे.  तक्रारदारांनी तक्रार अर्जाच्‍या पृष्‍टयर्थ शपथपत्र आणि मुदत ठेव पावतींच्‍या व्‍हेरीफाईड झेरॉक्‍स प्रती, तक्रारदारांच्‍या खाते क्र. 680 च्‍या पासबुकाची झेरॉक्‍स प्रत व संचालक मंडळाची यादी इ. कागदपत्रे दाखल केली आहेत.

(4)         सदरहू अर्जाचे कामी सर्व जाबदारांना मे. मंचामार्फत नोटीस काढली असता जाबदार क्र.3 यांनी त्‍यांचे लेखी म्‍हणणे दाखल केलेले आहे.  सदर जाबदार हे संस्‍थेत कामाला असताना व्‍यवस्‍थापक या पदावर काम करीत नव्‍हते.  तर लेखनिक या पदावर काम करीत होते.  सन 2000 ते सन 2007 या कालावधीत मोहम्‍मद जुहुर हुसेन अली सय्यद व सन 2007 पासून इनामदार बशिरखान हाफिजखान यांनी व्‍यवस्‍थापक या पदावर काम केलेले आहे.   सध्‍या संस्‍था आर्थिक अडचणीत आली असून संबंधित संचालक मंडळ व इतर जबाबदार व्‍यक्तिंवर सहकार खात्‍यामार्फत फौजदारी गुन्‍हा नोंदविण्‍यात आला आहे तसेच संस्‍थेचे कामकाजाबाबत प्रशासक मंडळाचीही नेमणूक करण्‍यात आलेली आहे.  सदर तक्रार अर्जामध्‍ये माझे नाव जाणिवपूर्वक टाकलेले आहे.  माझे व्‍यवस्‍थापक पदाबाबतचा कोणताही पुरावा सदरचे तक्रारदारांनी जोडलेला नाही. संस्‍थेचे संबंधित कालावधीचे अहवालातील कर्मचारी यादी व माझे संस्‍थेचे ओळखपत्राची साक्षांकित प्रत पुराव्‍याकामी जोडलेली आहे तरी माझे जबाब अर्जाचा योग्‍य विचार करुन योग्‍य ते न्‍यायाचे हुकुम व्‍हावेत.  जाबदार क्र.3 यांनी लेखी जबाबासोबत त्‍यांचे ओळखपत्र व संस्‍थेची कर्मचारी यादी दाखल केलेली आहे. 

(5)         सदर अर्जाचे कामी जाबदार क्र. 18 तर्फे वकीलपत्र व लेखी जबाब दाखल केलेला आहे. सदर लेखी जबाबाच्‍या पृष्‍टयर्थ शपथपत्र आणि संस्‍थेला राजीनामा कळविल्‍याबाबतचे पत्र दाखल केलेले आहे. सदर जाबदार हे मंचर शाखेत काम करीत होते, जुन्‍नर शाखेचा व त्‍यांचा कोणताही संबंध नाही, तरीही अर्जदार यांनी या अर्जाचे कामी या जाबदार यांना अनावश्‍यक प्रतिवादी म्‍हणून सामील केलेले आहे. सदर जाबदारांनी त्‍यांच्‍या लेखी म्‍हणण्‍यामध्‍ये,   सदरच्‍या तक्रार अर्जाशी या जाबदारांचा काडीमात्र संबंध नसून विनाकारण त्रास व्‍हावा या उद्येशाने मे. कोर्टाची दिशाभूल करुन केलेला आहे. सदरचे जाबदार हे शिवनेर नागरी सहकारी पतसंस्‍थेच्‍या कोणत्‍याही संचालक पदावर अगर हुद्यावर काम करीत नव्‍हते व नाहीत.  सदर जाबदार हे संचालक पदावर असल्‍याबाबत कोणत्‍याही कागदोपत्री रेकॉर्डवर नाव नाही.  सदर जाबदार हे सदर पतसंस्‍थेमध्‍ये नोकरी करीत होते.  त्‍यांचे कामाची वेळ 10.30 ते 5.00 अशी होती.  सदरील संस्‍थेचे काम केल्‍यानंतर हिशेब देऊन सदर जाबदार हे घरी निघून जात असल्‍यामुळे इतर व्‍यवहाराची माहिती अगर जाणिव सदर जाबदार यांना नव्‍हती व नाही.  जाबदार हे मंचर शाखेत काम करीत होते, जुन्‍नर शाखेशी या जाबदारांचा काहीही संबंध नव्‍हता.  ठेवी जमा करण्‍यात जाबदार क्र.18 यांचा कोणताही संबंध नाही.  सदर जाबदार यांनी दि.23/2/2007 रोजी राजीनामा दिलेला आहे म्‍हणजेच मागील चार वर्षांपूर्वी सदर जाबदार हे निवृत्‍त झालेले असल्‍यामुळे संस्‍थेशी त्‍याचा कसलाही व कुठल्‍याही प्रकारचा संबंध नसताना विनाकारण तक्रारदार यांनी संचालक आहेत असे खोटे दाखवून या जाबदारांविरुध्‍द विनाकारण तक्रार दाखल केलेली आहे तरी अर्जदार यांचा अर्ज खर्चासह फेटाळून लावण्‍याचा हुकूम करण्‍यात यावा अशी मागणी त्‍यांनी त्‍यांच्‍या लेखी म्‍हणणे व शपथपत्रामध्‍ये  केली आहे.

   जाबदार क्र. 18 यांनी सी.पी.सी. ऑर्डर I रुल 10 (2) प्रमाणे अनावश्‍यक प्रतिवादीला दाव्‍यातून काढून टाकण्‍याकरिता अर्ज दाखल केलेला आहे. सदर जाबदार यांना सी.पी.सी. ऑर्डर I रुल 10 (2) प्रमाणे सदर तक्रार अर्जातून अनावश्‍यक प्रतिवादीला दाव्‍यातून काढण्‍याचे हुकूम व्‍हावेत.  सदर दाव्‍याचा खर्च सदर जाबदारांना देण्‍याचा हुकूम व्‍हावा असे नमुद केले आहे. सदर अर्जाचे पृष्‍टयर्थ जाबदार यांनी त्‍यांचे प्रतिज्ञापत्र दाखल केलेले आहे.  सदर अर्जास तक्रारदार यांनी त्‍यांचे म्‍हणणे दाखल केलेले आहे व जाबदार क्र. 18 हे महाराष्‍ट्र सहकारी कायदा 1960 चे कलम 2 (20) ऑफीसरच्‍या व्‍याख्‍येखाली त्‍यांचा समावेश होतो.  सदर व्‍याख्‍येअंतर्गत नमुद केल्‍याप्रमाणे जाबदार क्र. 18 हे संस्‍थेच्‍या व्‍यवहाराशी जबाबदार आहेत, त्‍यामुळे त्‍यांना पार्टी करणे कायद्यानेच आवश्‍यक आहे.  त्‍यामुळे सदर अर्जामध्‍ये या जाबदार यांना पार्टी केले नाही तर नॉन जॉईंडर ऑफ नेसेसरी पार्टी या तत्‍वाचा बाध येईल तरी जाबदार यांचा प्रस्‍तुतचा अर्ज खर्चासहित फेटाळण्‍यात यावा असे नमुद केले आहे. 

(6)         जाबदार क्र. 10 यांनी वकीलपत्र दाखल केले तसेच त्‍यांनी त्‍यांच्‍या लेखी कैफियतीत जाबदार क्र. 10 हे जाबदार क्र.1 या संस्‍थेचे माजी संचालक होते  परंतु संस्‍थेच्‍या कोणत्‍याही मासिक अगर वार्षिक सर्वसाधारण बैठकीस हजर नव्‍हते.  तक्रारदारास सदर संस्‍थेत ठेवी ठेवल्‍याची अगर बचत खाते उघडण्‍याची शिफारस जाबदारांनी केलेली नव्‍हती किंवा गळ घातलेली नव्‍हती.  तक्रारदार यांच्‍या अर्जातील कथन केलेल्‍या बचत खात्‍यातील तथाकथित रकमेचा व्‍यवहार जाबदार यांचे संचालक पदाचे कार्यकाळात झालेला नव्‍हता व नाही, त्‍यामुळे तक्रारदार यांच्‍या कोणत्‍याही ठेवीस अगर रकमेस या जाबदारांचा दुरान्‍वयानेही संबंध येत नाही. सदर संस्‍थेवर मागील सुमारे दोन वर्षांपासून नेमणूक झालेली असून संस्‍थेचा संपूर्ण देणेघेणेचा व्‍यवहार प्रशासकांच्‍या हाती सुपूर्त झालेला आहे.  सदर संस्‍था ही प्रशासकांच्‍या ताब्‍यात असल्‍यामुळे कोणत्‍याही ठेवीबाबत अगर कोणत्‍याही खात्‍याबाबत तसेच कर्जवसुलीबाबत निर्णय करण्‍याचा अधिकार सदर प्रशासकांना आहे.  वास्‍तविक सदर संस्‍थेचे देणे कमी व येणे जास्‍त अशी परिस्थिती असताना केवळ प्रशासकाची नेमणूक झालेली असल्‍यामुळे व संस्‍थेचा संपूर्ण व्‍यवहार प्रशासकांना पाहण्‍याचा अधिकार देण्‍यात आलेला असल्‍यामुळे जाबदार यांना सदर अर्जाबाबत अगर तथाकथित ठेवीबाबत कोणतेही निर्णय करण्‍याचा अधिकार राहिलेला नाही.  सदर संस्‍थेवर प्रशासकाची नेमणूक झालेली आहे ही बाब अर्जदारास माहित आहे.  तथापि अर्जदाराने सदर प्रशासकांना अगर अर्जात कथन केल्‍याप्रमाणे जाब देणा-याची एजंट यांना सदर अर्जात जरुरीचे पक्षकार म्‍हणून सामील केलेले नाही.  त्‍यामुळे अर्जास नॉन जॉईंडर ऑफ नेसेसरी पार्टीजचा बाध येत आहे.  अर्जदाराने जाब देणार नं.10 यांना विनाकारण अर्जात सामील करुन त्‍यांना मानसिक व आर्थिक ताण व त्रास दिला आहे.  सबब जाब देणार नं.10 यांना अर्जदाराकडून पिनल कॉस्‍ट रु.5000/- देण्‍याचा हुकूम व्‍हावा येणेप्रमाणे व लेखी कैफियतीत इतर नमूद सविस्‍तर तपशिल यासह अर्जदाराचा अर्ज व मागणी नामंजूर करण्‍यात यावी अशी कैफियत  दाखल केली आहे.  त्‍याचप्रमाणे जाबदारांनी आपल्‍या लेखी कैफियतीसोबत मुखत्‍यारपत्रधारकाचे शपथपत्र  दाखल केले आहे.        

(7)       तक्रारदार यांनी जाबदार यांचेकडून मिळालेल्‍या मुदत ठेवींवरील व्‍याज रकमेबाबतचा तपशिल दर्शविणारे शपथपत्र दि. 28/9/2011 रोजी दाखल केलेले आहे. त्‍याचदिवशी जाबदार यांचेकडून मिळालेल्‍या रकमेचा तपशिल दर्शविणारी पुरशिस दाखल केली आहे. 

(8)         जाबदार क्र. 6,9,13,14 यांचेतर्फे म्‍हणणे व शपथपत्रे याकामी दाखल आहेत.  सदर शपथपत्रांमध्‍ये सदर प्रकरणी सध्‍याचे जाबदार हे संचालक नाही व प्रशासक कारभार पाहत होता.  त्‍यानंतर पतसंस्‍थेची निवडणूक होऊन नवीन संचालक निवडून आले असून सदर कामी निवडणूक निर्णय अधिकारी श्री. एस्.डी. खंबायत यांनी दि. 27/6/2011 रोजी निवडणूक निकालपत्र जाहीर केले आहे.  संचालक निवडून आल्‍यानंतर अध्‍यासी अधिकारी श्री. एस्. डी. खंबायत यांनी मा. जिल्‍हा उपनिबंधक, सह. संस्‍था पुणे यांचेकडील जा.क्र.1290/जिउनि/निवडणुक/शिवनेर/पत./अध्‍यक्ष-उपध्‍यक्ष/सन2011, दिनांक 01/07/2011 रोजीच्‍या आदेशाप्रमाणे सदरील पतसंस्‍थेची पहिली सभेचे सुचनापत्र सर्व नवनिर्वाचित सदस्‍यांना दिल्‍या व त्‍यानुसार सभेपुढे विषय ठेऊन संस्‍थेचे कामकाज नियमित झालेले आहे.  ही सर्व वस्‍तुस्थिती तक्रारदार यांनी मुद्दाम कोर्टापुढे दडवून ठेवलेली आहे.  सदर पतसंस्‍थेवर सय्यद अब्‍दुल लतीफ गुलाम रसुल हा व्‍यवस्‍थापक म्‍हणून काम पाहत होता.  तसेच जाबदार बशीर तिरंदाज हा चेअरमन म्‍हणून संस्‍थेचा कामकाज पहात होता.  सदरील पतसंस्‍थेस कर्ज मंजूर करणे वसुल करणे तसेच कर्जाला मंजूरी देणे, असणा-या मुदतठेवी परत करणे किंवा आलेल्‍या ठेवींची व्‍यवस्‍था व ठेव पत्र (एफ्.डी. पावती) या सर्व कागदपत्रांवर दोघांच्‍याच सहया आहेत.  त्‍यामुळे या जाबदारांचा तक्रारदारांनी केलेल्‍या तक्रारीशी कोणताही संबंध नाही अगर कोणत्‍याही प्रकरणात या जाबदारांचा प्रत्‍यक्ष अथवा अप्रत्‍यक्ष सहभाग नाही.  सदर जाबदार यांनी कोणत्‍याही मिटींगला संचालक म्‍हणून कामकाजाचे कागदपत्रांवर सहया केलेल्‍या नाहीत.  सदरील पतसंस्‍थेचे चेअरमन व व्‍यवस्‍थापक यांच्‍या गैरकारभारामुळे स्‍पेशल ऑडीटर ए.पी. शेनगावकर यांनी सदर पतसंस्‍थेच्‍या विरुध्‍द जुन्‍नर पोलीस स्‍टेशनमध्‍ये फौजदारी खटला दाखल केला असून त्‍याचा फौजदारी खटला नं. 4241/10 असा असून तो अद्याप पुणे जिल्‍हा न्‍यायालयात प्रलंबित आहे. संचालकांच्‍या विरुध्‍द सहकारी कायद्यातील कलम 83 व 88 याची चौकशी अद्याप अपूर्ण असून त्‍यामध्‍ये कुठल्‍याही प्रकारचा गैरव्‍यवहार अथवा गैरकारभार झाला आहे व त्‍याची जबाबदारी शाबित केलेली नाही.  त्‍यामुळे अर्जदार यांची सदरची तक्रार कायद्यामुळे चालू शकणार नाही, रद्द होणेस पात्र आहे.  मुळ मॅनेजींग कमिटी ही दि. 30/1/2010 रोजी संपुष्‍टात आलेली आहे.  तेव्‍हापासून म्‍हणजेच दि. 27/6/2011 पर्यंत प्रशासक काम पाहत होते, त्‍यामुळे त्‍यांना आवश्‍यक पक्षकार करणे गरजेचे आहे त्‍याशिवाय तक्रारदारांची तक्रार कायद्याने चालणार नाही. तक्रारदार यांच्‍या तक्रारीस मुदतीच्‍या कायद्याचा बाध येत आहे त्‍यामुळे सदरील तक्रार ही कायद्याने चालणार नाही. तक्रारदारांनी निरनिराळे व वेगवेगळया तारखांचे मुदतबाहय ठेवी मागितल्‍या असल्‍याने सदरील तक्रारीचे दाखल करावयाचे कारण निरनिराळे असल्‍याने सदरील तक्रार एकत्रित दाखल करता येत नाहीत.  सबब रद्दबातल होणेस पात्र आहे. वरील सर्व कारणांचा विचार होऊन तक्रारदारांचा अर्ज खर्चासह रद्द करण्‍यात यावा अशी जाबदारांनी त्‍यांच्‍या शपथपत्रामध्‍ये विनंती केली आहे.     

(9)         जाबदार क्र.5,6,8,11, 15 ते 17 यांचेतर्फे  अॅड.श्री. चंद्रचुड यांनी वकीलपत्र दाखल करुन त्‍यांचा जबाब दाखल केला आहे.  सदरील जाबदार यांनी जाबदार क्र. 1 या सहकारी संस्‍थेच्‍या मॅने‍जिंग कमिटीमध्‍ये सभासद होणेसाठी कधीही कोणताही अर्ज केलेला नाही अथवा निवडणूक होऊन ते सभासद झालेले नाहीत.  सदरचे जाबदार हे जाबदार क्र. 1 या पतसंस्‍थेचे संचालक होते हे तक्रारदारांनी विशेषकरुन शाबीत करावे. सदरचे जाबदार हे कधीही संचालक नव्‍हते.  मॅनेजिंग कमिटीची मुदत ही दि. 30/1/2010 रोजी संपलेली आहे.  त्‍यानंतर नवीन मॅनेजिंग कमिटी अस्तित्‍वात आली. तथापि त्‍याचा कोणताही नामनिर्देश तक्रारदारांनी केलेला नाही, त्‍यामुळे मिस जॉईंडर ऑफ नेसेसरी पार्टी या तत्‍वानुसार रद्दबातल होणेस पात्र आहे. जाबदार हे कधीही जाबदार क्र. 1 या संस्‍थेचे संचालक नव्‍हते व नाहीत अथवा त्‍यांनी कोणतेही बंदपत्र लिहून न दिल्‍याने त्‍यांचेविरुध्‍द कोणतीही दाद मागता येणार नाही. या कारणाकरिता अर्जदार यांचा अर्ज रद्दबातल होणेस पात्र आहे.  तसेच जाबदार बशीर शेख व सहकारी पतसंस्‍थेचे व्‍यवस्‍थापक हेच फक्‍त काम बघत होते व पतसंस्‍थेचा सर्व कारभार ते संपूर्णपणे बघत होते.  सभासदाकडून किंवा इतरांकडून प‍तसंस्‍थेकरिता ठेवी घेणे, पतसंस्‍थेची खाती चालविणे, पासबुक भरुन देणे, ठेवीच्‍या पावत्‍या देणे, कर्ज मंजूर करणे कर्ज वसुल करणे व त्‍याअनुषंगाने सर्व कागदोपत्री व्‍यवहार हे त्‍यांनीच केले असून   सर्व कागदपत्रांवर व्‍यवस्‍थापक व चेअरमन यांच्‍या सहया आहेत. जाबदार क्र. 1 या पतसंस्‍थेत गैरव्‍यवहार केल्‍याने सहकारी कायद्यातील तरतुदीनुसार जॉईंट रजिस्‍ट्रार, सहकारी सोसायटी यांचेकडे तक्रार करण्‍यात आली. त्‍यावरुन चौकशी होऊन सरकारी खात्‍यामार्फत चौकशी अधिकारी व ऑडीटर यांची नेमणूक करण्‍यात आली व संस्‍थेच्‍या कारभारात गैरप्रकार आढळल्‍याने त्‍यांचेतर्फे पोलीसांकडे तक्रार करण्‍यात येऊन संबंधित व्‍यक्तिंवर कायद्यातील तरतूदीनुसार फौजदारी खटलाही दाखल करण्‍यात आला आहे.  संस्‍थेचे चेअरमन व व्‍यवस्‍थापक यांनी पतसंस्‍थेची कागदपत्रे गायब केल्‍याने त्‍याबाबत संपूर्ण चौकशी अद्यापही झालेली नसताना नवीन संचालक मंडळ स्‍थापण्‍यात आले असून त्‍यांचेतर्फे संस्‍थेचा कारभार पुनश्‍च चालू झालेला आहे. तरी या जाबदारांचा तथाकथित गैरव्‍यवहारात कधीही व कोणताही संबंध नव्‍हता, त्‍यामुळे रक्‍कम परत करण्‍याची अथवा नुकसानभरपाई देण्‍याची कोणतीही जबाबदारी या जाबदारांची नव्‍हती व नाही.  महाराष्‍ट्र राज्‍य सहकारी कायदयातील कलम 88 अन्‍वये व त्‍यामध्‍ये तरतुद केल्‍याप्रमाणे कोणत्‍याही सहकारी संस्‍थेत कोणत्‍याही प्रकारचा गैरकारभार झाल्‍यास त्‍याबाबत चौकशी होवून रकमा देण्‍यास कोण जबाबदार आहे हे ठरविण्‍याची तरतूद आहे त्‍याप्रमाणे चौकशी झालेली नसून त्‍याचा अहवाल प्राप्‍त झालेला नाही अथवा संबंधित व्‍यक्तिची जबाबदारी निश्चित करुन कलम 98 अन्‍वये वसुली दाखला  देण्‍यात आलेला नाही.  त्‍यामुळे सदरचे जाबदार हे कोणत्‍याही रितीने रक्‍कम परतफेड करण्‍यास जबाबदार नाहीत.  त्‍यामुळे तक्रारदार यांचा प्रस्‍तूतचा अर्ज प्रीमॅच्‍यूअर असून रद्दबातल होणेस पात्र आहे.  नामदार हायकोर्ट मुंबई बेंच औरंगाबाद खंडपीठाने (1) रिट पिटीशन नं. 4223/2003 कोरम मे. आर.एम्. बोर्डे यांनी दि. 22/12/2010 रोजी निकाल देऊन त्‍यामध्‍ये सहकारी कायद्यातील सर्व तरतूदींची शहानिशा केलेली आहे व त्‍यामध्‍ये कायद्यातील तरतुदीनुसार चौकशी होऊन परतफेडीची जबाबदारी (सहकार कायदा कलम 88 अन्‍वये) निश्चित केल्‍याशिवाय संचालकाचे विरुध्‍द रक्‍कम परतफेडीची जबाबदारी टाकता येणार नाही असे नमुद केलेले आहे.  सदर प्रकरणी जाबदार क्र. 1 संस्‍थेचे गैरकारभाराविषयी सहकार कायदा कलम 88 अन्‍वये अद्यापही कोणतीही चौकशी पूर्ण झालेली नाही अथवा त्‍याअनुषंगाने जबाबदारी या जाबदारांच्‍या विरुध्‍द निश्चित केलेली नाही.  सबब कायद्यातील तरतूदीनुसार या जाबदारांविरुध्‍द केलेला तक्रार अर्ज फेटाळण्‍यास पात्र आहे.  तरी तक्रारदार यांचेकडून विशेष खर्च म्‍हणून प्रत्‍येकी रु.5,000/- देवविण्‍यात येऊन अर्जदाराचा अर्ज रद्द करण्‍यात यावा.  सदर म्‍हणण्‍याचे पृष्‍टयर्थ जाबदार क्र.10 श्री. मकबुल अहमद शेख यांचे शपथपत्र दाखल केलेले आहे.        

(10)        जाबदार क्र. 1,2,4,7,12  यांना मंचाची नोटीस मिळूनही ते मंचासमोर हजर राहिले नाहीत अथवा त्‍यांची लेखी कैफियत दाखल केली नाही. सबब त्‍यांचेविरुध्‍द एकतर्फा आदेश निशाणी 1 वर पारीत करण्‍यात आलेले आहेत.  जाबदार क्र. 9 वकीलांमार्फत हजर राहिलेले आहेत परंतु त्‍यांनी त्‍यांचे  लेखी म्‍हणणे याका    मी दाखल केलेले नाही सबब त्‍यांचेविरुध्‍द निशाणी 1 वर नो से आदेश करण्‍यात आले.

(11)         प्रस्‍तूत   प्रकरणातील तक्रार अर्ज,  म्‍हणणे व दाखल कागदपत्रे यांचा एकत्रित विचार करता खालील मुद्ये (points for consideration) मंचाच्‍या विचारार्थ उपस्थित होतात.  मंचाचे मुद्ये व त्‍यांची उत्‍तरे पुढीलप्रमाणे :-

मुद्दा क्र. 1 :-  जाबदारांनी तक्रारदारांना सेवा देण्‍यामध्‍ये

        कमतरता केली आहे का ?                 ... होय.  

मुद्दा क्र. 2 :- काय आदेश ?             ... अंतिम आदेशाप्रमाणे.

(12)   तक्रारदार यांनी जाबदार संस्‍थेमध्‍ये वेगवेगळया तारखांना मुदतठेवी अंतर्गत रक्‍कम गुंतविली आहे. सदर मुदत ठेवीच्‍या व्‍हेरीफाईड झेरॉक्‍स प्रती, खाते क्र.680 च्‍या खात्‍याचे पासबुक सदर अर्जाचे कामी दाखल केलेल्‍या आहेत.  सदरची बाब जाबदार यांनी त्‍यांच्‍या लेखी म्‍हणण्‍यात नाकारलेली नाही.  तक्रारदारांचा तक्रार अर्ज, शपथपत्र व त्‍यांनी दाखल केलेल्‍या मुदत ठेवींच्‍या पावत्‍या यांचा विचार करता तक्रारदार हे जाबदार यांचे ग्राहक आहेत ही बाब निर्विवाद आहे. 

(13)        मुद्दा क्र. 1:-  जाबदार संस्‍थेमध्‍ये ठेवलेल्‍या मुदत ठेव पावत्‍यांची मुदत संपल्‍यानंतर तक्रारदार क्र. 8 यांचे ऑपरेशनसाठी व त्‍यांच्‍या औषधोपचारासाठी पैशाची गर असताना मुदत ठेवीतील सर्व रकमा मिळणेसाठी दि. 12/3/2010 रोजी अर्ज केलेला होता.  तरीही जाबदार यांनी पैसे दिलेले नाहीत. त्‍यातच तक्रारदार क्र. 8 यांचे निधन झालेले आहे. वास्‍तविक पाहता तक्रारदार यांच्‍या मुदत ठेव पावत्‍यांची मुदत संपल्‍यानंतर तक्रारदार यांना सदरची रक्‍कम त्‍यांच्‍या आवश्‍यकतेनुसार अदा करणे आवश्‍यक होते. तसेच खाते क्र.680 वरील जमा रु.18,621/- ही रक्‍कमही अदा करणे आवश्‍यक होते.  परंतु जाबदार यांनी कोणतेही योग्‍य व संयुक्तिक कारण नसताना व तक्रारदार यांना सदर रकमेची आवश्‍यकता असताना  रक्‍कम  देण्‍याची टाळाटाळ केली आहे याचा विचार होता, जाबदार यांनी तक्रारदार यांना सेवा देण्‍यामध्‍ये कमतरता केली आहे, असे या मंचाचे मत आहे. 

(14)         तक्रारदार यांच्‍या मुदत ठेवीची मुदत पूर्ण झालेनंतर तक्रारदार यांना त्‍यांच्‍या मुदतठेवीच्‍या पैशाची गरज असल्‍यामुळे तक्रारदार यांनी सदर रकमांची मागणी जाबदार यांचेकडे  केलेली आहे.  परंतु कोणतेही संयुक्तिक कारण नसताना जाबदार यांनी तक्रारदार यांची मुदत ठेवीची रक्‍कम  तक्रारदारांना परत  न करता आजअखेर स्‍वत:कडेच गुंतून ठेवलेली आहे. त्‍यामुळे तक्रारदार हे जाबदार यांचेकडून सदर रकमेवर मुदत ठेवीमध्‍ये नमुद केल्‍याप्रमाणे मुदत संपेपर्यंत व्‍याजासह होणारी रक्‍कम जाबदार यांचेकडून  वसुल होऊन मिळणेस पात्र आहेत.  मुदत ठेवीची मुदत संपल्‍यानंतर प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे. 9%  व्‍याजासह होणारी रक्‍कम प्रत्‍यक्ष पदरी पडेपर्यंत  जाबदार यांचेकडून वसुल होऊन मिळणेस तक्रारदार पात्र आहेत.  सदरची रक्‍कम मिळणेसाठी तक्रारदार यांना या मंचामध्‍ये अर्ज करावा लागला आहे आणि त्‍या अनुषंगाने खर्चही करावा लागला आहे याचा विचार होता तक्रारदार हे जाबदार यांचेकडून तक्रार अर्जाचे खर्चापोटी रक्‍कम रु.3,000/- वसुल होऊन मिळणेस पात्र आहेत असे या मंचाचे मत आहे.    

(15)         तक्रारदार यांनी सदरचे प्रकरण सुनावणीसाठी नेमले असताना तक्रारदार यांच्‍या मुळ ठेवपावत्‍या व त्‍यावरील व्‍याज याबाबतचा तपशिल दर्शविणारे शपथपत्र या अर्जाचे कामी दाखल केलेले आहे.  त्‍याप्रमाणे तक्रारदार यांना काही रक्‍कम व्‍याजापोटी जाबदार यांचेकडून मिळाल्‍याचे स्‍पष्‍ट होत आहे.  त्‍यामुळे अंतिम आदेशामध्‍ये सदरच्‍या शपथपत्रामध्‍ये नमुद केलेली रक्‍कम वजा जाता उर्वरित व्‍याजाची रक्‍कम तक्रारदार हे जाबदार यांचेकडून वसुल करणेस पात्र आहेत असे या मंचाचे मत आहे.

(16)         जाबदार क्र. 18 सय्यद मोहम्‍मद जहुर हुसेन अली यांचे नाव तक्रारदार यांनी दाखल केलेल्‍या संस्‍थेच्‍या संचालक मंडळामध्‍ये नमुद असल्‍याचे दिसून येत नाही.  तसेच सदरचे जाबदार यांनी त्‍यांच्‍या लेखी म्‍हणण्‍यामध्‍ये नमुद केल्‍याप्रमाणे ते मंचर शाखेत काम करीत होते. सदरची तक्रार ही जाबदार संस्‍थेच्‍या जुन्‍नर शाखेशी संबधित असल्‍याचे दाखल कागदपत्रांवरुन स्‍पष्‍ट होत आहे, याचा विचार होता जाबदार क्र. 18 यांना या अर्जाचे कामी विनाकारण पार्टी केल्‍याचे स्‍पष्‍ट होत आहे.  त्‍यामुळे सदर जाबदार हे तक्रारदार यांचेकडून दंडात्‍मक रक्‍कम रु.1,000/- वसुल करुन मिळणेस पात्र आहेत असे या मंचाचे मत आहे. 

(17)        सदर अर्जाचे कामी मे. न्‍यायमंचाने मा. राष्‍ट्रीय आयोगाने दिलेल्‍या निवाडयामधील निष्‍कर्षाचा आधार घेतलेला आहे.  “रिझर्व्‍ह बँक ऑफ इंडिया विरुध्‍द ईश्‍वरप्‍पा आणि इतर रिव्‍हीजन पिटीशन नं.2528 (N.C.)”  In our view, considering the delay in litigating from one for a to the other for a and suffering by small investors it is apparent that the observation made by the Apex Court in the case of Lucknow Development Authority vs M.K. Gupta (1994) 1 SCC 243 would aptly apply to the present case.  The Court, inter alia, observed : “ An ordinary citizen or a common man is hardly equipped to match the might of the State or its instrumentalities”.  The Court further observed,” In fact, to meet the long felt necessity of protecting the common man from such wrongs for which the remedy under ordinary law for various reasons had become illusory; the importance of the Act lies in promoting the welfare of the society which enable the consumer to participate directly in the market economy”.

                        In our view, we would add that the dream of enabling the consumer to participate directly in the market economy can be fulfilled only if there is awareness on the part of the persons who are discharging their statutory powers.

                        Considering the aforesaid situation, there is no alternative but to direct the Liquidator to abide by the final order passed by the Consumer For a, namely, the District Forum or the State Commission and to make payment of the amount which is crystallized by the said For a, within a period of six weeks from today.  

(18)            प्रस्‍तुत प्रकरणातील तक्रारदारांनी या प्रकरणामध्‍ये पतसंस्‍थेच्‍या सर्व संचालकांना जाबदार म्‍हणून सामिल करुन घेतलेले असून रक्‍कम देण्‍यासाठी त्‍यांना जबाबदार धरण्‍यात यावे अशी मागणी केली आहे.  जाबदारांतर्फे अॅड.श्री. चंद्रचूड यांनी तक्रार अर्ज क्रमांक एपीडीएफ/52/2011 मध्‍ये दाखल केलेले सन्‍मा. उच्‍च न्‍यायालय मुंबई (औरंगाबाद खंडपीठ) रिट पिटीशन क्र. 5223/09 सौ. वर्षा रविंद्र इसाई विरुध्‍द राजश्री राजकुमार चौधरी व इतर मध्‍ये  दि. 22/12/2010 रोजी दिलेल्‍या न्‍यायनिर्णयाचे अवलोकन केले असता, सदर न्‍यायनिर्णयातील निष्‍कर्षांप्रमाणे ठेवीदारांची रक्‍कम देण्‍यासाठी संचालक मंडळाला जबाबदार न धरता फक्‍त पतसंस्‍थेविरुध्‍द आदेश करणे आवश्‍यक ठरेल असा सन्‍मा. उच्‍च न्‍यायालयाने निष्‍कर्ष काढलेला आढळतो. सबब वर नमुद न्‍यायनिर्णयाच्‍या आधारे फक्‍त पतसंस्‍थेविरुध्‍द आदेश करणे योग्‍य व उचित असे आहे असे या न्‍यायमंचाचे मत आहे.  सबब तक्रारदारांचा तक्रार अर्ज मंजूर करण्‍यात येत आहे.   तक्रारदारांनी या कामी संपूर्ण संचालक मंडळाला जरी जाबदार म्‍हणून सामिल केले असले तरीही सन्‍मा.  उच्‍च न्‍यायालय, औरंगाबाद खंडपीठ, यांच्‍या वर नमुद न्‍यायनिर्णयाच्‍या आधारे अंतिम आदेश संचालकां विरुध्‍द  न करता फक्‍त पतसंस्‍थे विरुध्‍द करण्‍यात येत आहे.

(19)        वर नमुद सर्व विवेचनाचा व मा. उच्‍च न्‍यायालयाच्‍या निष्‍कर्षाचा विचार होता खालीलप्रमाणे आदेश करण्‍यात येत आहेत.

// आदेश  //

(I) तक्रार अर्ज अंशत: मंजूर करण्‍यात येत आहे.

(II) यातील पतसंस्‍था यांनी तक्रारदारांना खालीलप्रमाणे रक्‍कम दयावी.

(1) पावती क्र. 013361 वरील मुळ रक्‍कम रु. 1,50,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि.17/4/2007 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.18/4/2007   पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(2) पावती क्र.011249 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि.01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि. 02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(3)      पावती क्र.011248 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि.01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि. 02/08/2008  पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(4) पावती क्र.011235 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि.01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि. 02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(5) पावती क्र.011247 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि.01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि. 02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे. 9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(6)  पावती क्र.011242 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि.01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि. 02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(7) पावती क्र. 011243  वरील मुळ रक्‍कम रु.40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि. 02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(8) पावती क्र. 001241 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(9) पावती क्र. 011244 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(10) पावती क्र. 011236  वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे. 9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(11)  पावती क्र. 011250  वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(12)  पावती क्र. 011245 वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(13)  पावती क्र. 011246  वरील मुळ रक्‍कम रु. 40,000/- ही मुदतठेव पावतीवर नमुद केलेल्‍या व्‍याजदराप्रमाणे दि. 01/08/2008 पर्यंत होणारी व्‍याजासह रक्‍कम आणि दि.02/08/2008 पासून प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे.9% व्‍याजासह होणारी एकूण रक्‍कम दयावी.

(14) तक्रारदार क्र. 1 यांचे  खाते क्र.680 या खात्‍यावरील दि.22/1/2010 अखेर शिल्‍लक रक्‍कम रु.18,621/- दयावी व सदर रकमेवर दि. 23/1/2010 पासून  प्रत्‍यक्ष रक्‍कम पदरी पडेपर्यंत द.सा.द.शे. 4% दराने व्‍याजासह जाबदार पतसंस्‍थेने अदा करावी.

(III)  जाबदार यांनी तक्रारदार यांना व्‍याजापोटी दिलेली रक्‍कम एकूण रकमेतून वजा करुन उर्वरित रक्‍कम दयावी.

(IV) यातील जाबदार पतसंस्‍था यांनी  तक्रारदारांना रक्‍कम रु.3,000/- तक्रार अर्जाच्‍या खर्चापोटी अदा करावेत.

(V)  यातील तक्रारदारांनी जाबदार क्र. 18 यांना रक्‍कम रु.1,000/- मात्र निकालपत्राची प्रत मिळालेपासून तिस दिवसांचे आत अदा करावेत.

(VI)  वर नमूद आदेशांची अंमलबजावणी जाबदारांनी निकालपत्राची प्रत मिळालेपासून तिस दिवसांचे आत करावी.

(VII) निकालपत्राच्‍या प्रती दोन्‍ही पक्षकारांना नि:शुल्‍क पाठविण्‍यात याव्‍यात.