ग्राहक तक्रार क्रमांक : 6/2022.                           तक्रार दाखल दिनांक : 14/01/2022.                                                                           तक्रार निर्णय दिनांक :  14/11/2022.

राजाबाई भ्र. रानबा काजळे, वय 59 वर्षे, व्यवसाय : घरकाम

व शेती, रा. शेडोळ, ता. निलंगा, जि. लातूर.                                                         तक्रारकर्ती

                        विरुध्द

(1) व्यवस्थापक, युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कं. लि.,

    युनीट नं. 103, पहिला मजला, आकृती स्टार, एम.आय.डी.सी.,

     सेंट्रल रोड, अंधेरी (पूर्व), मुंबई - 400 093.

(2) व्यवस्थापक, ऑक्सिलियम इन्शुरन्स ब्रोकरेज प्रा. लि.,

      प्लॉट नं. 61/4, सेक्टर 28, वाशी, नवी मुंबई - 400 703.

(3) तालुका कृषि अधिकारी, कृषि कार्यालय, निलंगा.                                            विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        मा. श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ती यांचेकरिता विधिज्ञ :- ए.एम.के. पटेल

विरुध्द पक्ष क्र.1 यांचेकरिता विधिज्ञ :- एस. व्ही. शास्त्री

विरुध्द पक्ष क्र.2 :  अनुपस्थित / एकतर्फा

विरुध्द पक्ष क्र.3  : स्वत: / प्रतिनिधी

आदेश 

मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार संक्षिप्त स्वरुपात अशी की, महाराष्ट्र शासनाच्या वतीने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत राज्यातील सर्व शेतक-यांचा विरुध्द पक्ष क्र.1 (विरुध्द पक्ष क्र.1 यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे दि.7/4/2021 ते 6/4/2022 कालावधीकरिता विमा उतरविण्यात आलेला होता. विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "ऑक्सिलियम इन्शुरन्स") हे विमा योजना राबविण्यासाठी विमा सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.3 (यापुढे "तालुका कृषि अधिकारी") हे विमा योजनेची अंमलबजावणी करतात.

(2)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन आहे की, त्यांचे पती रानबा सोपान काजळे (यापुढे "मयत रानबा") हे शेतकरी होते आणि त्यांच्या नांवे मौजे शेडोळ, ता. निलंगा, जि. लातूर येथे गट क्र. 414 मध्ये एकूण क्षेत्र 1 हे. 12 आर. शेतजमीन होती. दि. 20/9/2021 रोजी रस्त्याने चालत जात असताना दुचाकीने धडक दिल्यामुळे मयत रानबा गंभीर जखमी झाले आणि वैद्यकीय उपचाराकरिता रुग्णालयामध्ये दाखल केले असता त्यांचा मृत्यू झाला. पोलीस ठाणे, निलंगा येथे गुन्हा क्र. 292/2021 अन्वये घटनेची नोंद करण्यात आली. 

(3)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन आहे की, मयत रानबा हे शेतकरी होते आणि विमा योजनेनुसार ते लाभार्थी होते. तक्रारकर्ती ह्या वारस असल्यामुळे विमा योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे आवश्यक कागदपत्रे सादर केली. त्यानंतर जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याद्वारे विमा दावा प्रस्ताव ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांच्याकडे पाठविण्यात आल्याचे सांगण्यात आले. विमा कंपनी व ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांच्याद्वारे निर्देशीत त्रुटींची पूर्तता करण्यात आली. परंतु त्यांचा विमा प्रस्ताव प्रलंबीत ठेवलेला असून सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केलेली आहे. उपरोक्त वादकथनाच्या अनुषंगाने विमा रक्कम रु.2,00,000/-; शारीरिक व मानसिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्च रु.5,000/- अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 12 टक्के व्याज दराने देण्याचा विमा कंपनी, ऑक्सिलियम इन्शुरन्स व तालुका कृषि अधिकारी यांना आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ती यांनी केलेली आहे.

(4)       विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले आहे. विमा कंपनीचे कथन असे की, महाराष्ट्र शासनाचे परिपत्रक क्र.शेअवि-2018/प्र.क्र.193/11अे, दि.19 सप्टेंबर, 2019 अन्वये गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना राबविण्यासाठी कार्यपध्दती व मार्गदर्शक सूचना दिलेल्या आहेत.  दूर्घटनेनंतर 45 दिवसाच्या कालावधीमध्ये दावा विहीत नमुन्यातील अर्ज व आवश्यक कागदपत्रासह तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे नोंदविणे आवश्यक आहे. त्यानंतर प्रस्ताव ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांच्याकडे पाठविण्यात येऊन तो विमा कंपनीकडे सादर करण्यात येतो. प्रस्तुत प्रकरणात विमा कंपनीस केवळ सूचना प्राप्त झालेली आहे. दाव्यासंदर्भात दावा प्रपत्र व आवश्यक कागदपत्रे प्राप्त झालेले नाहीत. त्यामुळे तक्रारकर्ती यांच्या दाव्यासंबंधी निर्णय घेता आलेला नाही. तक्रारकर्ती यांनी तक्रारीमध्ये नमूद केलेली कथने अमान्य करुन अंतिमत: ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात यावी, अशी विनंती विमा कंपनीने केलेली आहे.

(5)       ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांना सूचनापत्र प्राप्त झाल्यानंतर ते जिल्हा आयोगापुढे उपस्थित राहिले नाहीत आणि लेखी निवेदनपत्र दाखल केले नाही. त्यामुळे त्यांच्याविरुध्द एकतर्फा चौकशीचे आदेश करण्यात आले.

(6)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले आहे. त्‍यांचे असे निवेदन असे की, तक्रारकर्ती यांनी दि.27/10/2021 रोजी मयत रानबा यांचा प्रस्ताव सादर केला आणि पुढे तो दि.28/10/2021 रोजी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याकडे पाठविण्यात आला. त्यानंतर जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांनी त्रुटींची पूर्तता करण्याबाबत कळविल्यानुसार त्याप्रमाणे त्रुटींची पूर्तता केलेली आहे. सध्यस्थितीत प्रस्ताव प्रलंबीत आहे, असे त्यांनी नमूद केले.

(7)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार, विमा कंपनी व तालुका कृषि अधिकारी यांचे लेखी निवेदनपत्र, अभिलेखावर दाखल कागदपत्रे इ. चे अवलोकन केले असता; तसेच तक्रारकर्ती व विमा कंपनीतर्फे विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                    उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी                         होय

      केल्‍याचे सिध्‍द होते ?                                                                     (विमा कंपनीने)

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने अनुतोष आहे काय ?                                          होय

     असल्‍यास किती ?                                                                          अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                             अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(8)       मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- प्रामुख्याने, गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेंतर्गत विमा कंपनीने महाराष्ट्र राज्‍यातील शेतक-यांना अपघाती विमा संरक्षण दिले आहे, ही बाब विवादीत नाही. त्या अनुषंगाने महाराष्ट्र शासनाचे निर्णय व विमा संविदालेख अभिलेखावर दाखल आहे. अभिलेखावर दाखल 7/12 उता-यांचे अवलोकन केले असता गाव : शेडोळ, ता. निलंगा, जि. लातूर येथील भुमापन क्रमांक व उपविभाग : 414 मध्ये मयत रानबा यांचे नांव भोगवाटदार असल्याचे निदर्शनास येते. उक्त बाबींची दखल घेतली असता मयत रानबा हे शेतकरी व विमा योजनेकरिता पात्र लाभार्थी होते, ही बाब स्पष्ट आहे.

(9)       अभिलेखावर पोलीस कागदपत्रे व शवचिकित्सा अहवाल इ. कागदपत्रे दाखल करण्यात आलेले आहेत. प्रथम खबर अहवाल, घटनास्थळ पंचनामा, मरनोत्तर पंचनामा इ. पोलीस कागदपत्रे पाहता रानबा हे रस्त्याने पायी जात असताना दुचाकीने पाठीमागून धडक दिल्यामुळे त्यांच्या डोक्यास मार लागला आणि ते जखमी झाल्याचे दिसून येते. शवचिकित्सा अहवालाचे अवलोकन केले असता मयत रानबा यांच्या डोक्यास इजा झाल्यामुळे मृत्यू झाल्याची नोंद दिसून येते.

(10)     उभयतांचा वाद-प्रतिवाद व अभिलेखावर दाखल कागदपत्रे पाहता मयत रानबा यांच्‍या मृत्‍यूनंतर तक्रारकर्ती यांनी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे विमा दावा व कागदपत्रे दाखल केले, हे विवादीत नाही. तसेच तालुका कृषि अधिका-यांनी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याकडे विमा दावा प्रस्ताव सादर केला, ही बाब विवादीत नाही. त्यानंतर ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांनी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांना त्रुटीयुक्त कागदपत्रे सादर करण्यासंबंधी कळविलेले दिसून येते. त्या अनुषंगाने प्रस्तावासंबंधी असणा-या त्रुटींची पूर्तता करण्यात आल्याचे दिसून येते. परंतु विमा कंपनीचे कथन असे की, प्रस्तुत प्रकरणात विमा कंपनीस केवळ सूचना प्राप्त झालेली असून दाव्यासंदर्भात दावा प्रपत्र व आवश्यक कागदपत्रे प्राप्त झाले नसल्यामुळे विमा दाव्यासंबंधी निर्णय घेता आलेला नाही.

(11)     सकृतदर्शनी, मयत रानबा यांचा रस्ता अपघातामध्ये मृत्यू झाल्याचे सिध्द होते. मयत रानबा यांच्या मृत्यूपश्चात तक्रारकर्ती यांनी विमा दावा सादर केलेला आहे. ऑक्सिलियम इन्शुरन्स हे जिल्हा आयोगापुढे अनुपस्थित आहेत आणि त्यांनी लेखी निवेदनपत्र सादर केलेले नाही. विमा कंपनीने त्यांना विमा दाव्यासंबंधी कागदपत्रे अप्राप्त असल्याचे नमूद केले असले तरी विमा योजनेंतर्गत त्यांच्याकडे प्राप्त होणा-या विमा दाव्याची आवक नोंदवही किंवा अन्य समर्पक पुरावा दाखल केलेला नाही. अशा स्थितीत, ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांनी काढलेल्या त्रुटींची पूर्तता करण्यात आलेली असल्यामुळे तक्रारकर्ती यांचा विमा दावा विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आलेला असावा, असे अनुमान काढणे न्यायोचित वाटते.  तसेच, प्रस्तुत ग्राहक तक्रारीसोबत सर्व संबंधीत कागदपत्रे विमा कंपनीस प्राप्त झालेले दिसून येतात. विमा योजनेचा उद्देश, त्‍यामागील सामाजिक व परोपकारी हेतुचा विचार केला असता विमा कंपनीने प्रस्तुत ग्राहक तक्रारीसोबत प्राप्त झालेल्या कागदपत्रांच्या आधारे मयत रानबा यांच्या विमा दाव्यासंबंधी विचार करणे आवश्यक होते.

(12)     उक्त विवेचनाअंती, मयत रानबा यांच्या अपघाती मृत्यूपश्चात तक्रारकर्ती ह्या विमा रक्कम मिळण्याकरिता पात्र असतानाही विमा कंपनीने विमा दाव्यासंबंधी अनुचित दृष्टीकोन ठेवल्याचे दिसून येते. निश्चितच विमा कंपनीचे प्रस्तुत कृत्य सेवेमध्ये त्रुटी आहे. त्यामुळे तक्रारकर्ती रु.2,00,000/- विमा रक्कम मिळण्याकरिता पात्र आहेत. तक्रारकर्ती यांना विमा रक्कम न दिल्‍यामुळे जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले आहे. त्यामुळे मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता नुकसान भरपाई रु.5,000/- व तक्रार खर्च रु.3,000/- मिळण्याकरिता तक्रारकर्ती पात्र ठरतात. उक्त विवेचनाअंती मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देण्यात येऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) तक्रारकर्ती यांची तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- विमा रक्कम द्यावी.

तसेच, संपूर्ण विमा रक्कम अदा करेपर्यंत ग्राहक तक्रार दाखल दि.14/1/2022 पासून द.सा.द.शे. 6 टक्के दराने व्याज द्यावे.

ग्राहक तक्रार क्र. 6/2022.

(3) विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चाकरिता रु.3,000/- द्यावेत.

(4) विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विमा कंपनीने प्रस्तुत आदेशाची अंमलबजावणी आदेश प्राप्तीपासून 45 दिवसाच्या आत करावी.

 (श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                   (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                     अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-