ग्राहक तक्रार क्रमांक : 358/2022.                              तक्रार दाखल दिनांक : 28/12/2022.                                                                                      तक्रार निर्णय दिनांक :  30/04/2024.

मुक्ताबाई वामन आडे, वय 47 वर्षे, व्यवसाय : शेती,

रा. महाराणा प्रताप नगर, नांदेड रोड, लातूर, ता. जि. लातूर.                      :-         तक्रारकर्ती

                        विरुध्द

(1) व्यवस्थापक, युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कंपनी लि.,

     विभागीय कार्यालय : ऑफीस नं. 202, दुसरा मजला, विनर्स कोर्ट,

     झेड के वरती, लुल्ला नगर, सहाने सुजान पार्क, पुणे - 411 040.

(2) व्यवस्थापक, जायका इन्शुरन्स ब्रोकरेज प्रा. लि., दुसरा मजला,

     जायका बिल्डींग, कमर्शियल रोड, सिव्हील लाईन्स, नागपूर - 440 001.

(3) तालुका कृषि अधिकारी, कृषि कार्यालय,

     आदर्श कॉलनी, लातूर, ता. जि. लातूर.                                                :-         विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          श्री. अमोल बालासाहेब गिराम, अध्‍यक्ष

                        श्रीमती रेखा जाधव, सदस्य

                        श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ती यांचेकरिता विधिज्ञ :- श्री. एल. डी. पवार

विरुध्द पक्ष क्र.1 यांचेकरिता विधिज्ञ :- श्री. श्रीनिवास वि. शास्त्री

विरुध्द पक्ष क्र.2 :- स्वत: / डाकेद्वारे

विरुध्द पक्ष क्र.3 :-  स्वत: / प्रतिनिधी

आदेश 

श्री. अमोल बालासाहेब गिराम, अध्‍यक्ष यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ती यांच्या तक्रारीचा आशय असा की, महाराष्ट्र शासनाच्या वतीने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत विरुध्द पक्ष क्र.1 (यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे दि.10/12/2019 ते 9/12/2020 कालावधीकरिता राज्यातील शेतक-यांचा विमा उतरविलेला होता. शेतक-याचा अपघाती मृत्यू झाल्यास किंवा अपंगत्व आल्यास रु.2,00,000/- देण्याकरिता विमा कंपनीने जोखीम स्वीकारलेली आहे. विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "जायका इन्शुरन्स") हे विमा सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.3 (यापुढे "तालुका कृषि अधिकारी") हे विमा योजनेची शासन स्तरावरुन अंमलबजावणी करतात.

(2)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, त्यांचे पती मयत वामन रामदास आडे (यापुढे "मयत वामन") यांच्या नांवे मौजे महाराणा प्रताप नगर, ता. जि. लातूर येथे गट क्र. 53 मध्ये एकूण क्षेत्र 00 हे. 18 आर. जमीन होती. दि.15/1/2020 रोजी मयत वामन हे त्यांच्या दुचाकी वाहनावरुन लातूर येथे येत असताना गरुड चौकामध्ये पाठीमागून येणा-या ॲटो रिक्षाने धडक दिल्यामुळे झालेल्या अपघातामध्ये गंभीर जखमी झाले. अपघातानंतर मयत वामन यांना शासकीय रुग्णालयामध्ये दाखल केले असता तपासणीअंती त्यांना मृत घोषीत करण्यात आले. पोलीस ठाणे, विवेकानंद चौक येथे प्रथम खबर अहवाल क्र.112/2020 अन्वये घटनेची नोंद करण्यात आली.

(3)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, मयत वामन हे शेतकरी होते आणि विमा योजनेनुसार लाभार्थी होते. तक्रारकर्ती ह्या मयत वामन यांच्या वारस असल्यामुळे विमा योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे विमा दावा प्रपत्रासह आवश्यक कागदपत्रे सादर केले. त्यांचा विमा दावा प्रस्ताव जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्यामार्फत जयका इन्शुरन्स व त्यानंतर विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आला. तक्रारकर्ती यांनी विमा दाव्यासंबंधी त्रुटीची पूर्तता केली. परंतु दि.15/2/2021 रोजीच्या पत्राद्वारे मयत वामन यांचा वाहन चालविण्याचा परवान्यासंबंधी त्रुटीची पूर्तता करण्यास सांगण्यात आले. मयत वामन यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना शोध घेऊनही आढळला नाही आणि अपघातस्थळी गहाळ झाल्याची शक्यता आहे. तसेच अपघाताकरिता मयत वामन दोषी नसतानाही विमा दावा प्रलंबीत ठेवलेला आहे. उक्त कथनांच्या अनुषंगाने विमा रक्कम रु.2,00,000/- व्याजासह देण्याचा; शारीरिक व मानसिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व ग्राहक तक्रार खर्च रु.7,000/- देण्यासंबंधी विमा कंपनी, जयका इन्शुरन्स व तालुका कृषि अधिकारी यांना आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ती यांनी केलेली आहे.  

(4)       विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र दाखल न केल्यामुळे त्यांच्यविरुध्द 'विना लेखी निवेदनपत्र' आदेश करण्यात आला.

(5)       जायका इन्शुरन्स यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र दाखल केले. सर्वप्रथम त्यांनी अपघात विमा योजनेखाली प्राप्‍त होणा-या दाव्‍यासंबंधी होणा-या कार्यपध्‍दतीचा तपशील नमूद केला. त्‍यांच्‍या कथनाप्रमाणे दावा मंजूर-नामंजुरीची बाब विमा कंपनीच्‍या अखत्‍यारीत असते आणि जायका इन्‍शुरन्‍स हे केवळ मध्‍यस्त आहेत. त्यांचे पुढे कथन असे की, तक्रारकर्ती यांनी दि.15/1/2020 रोजी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे सादर केलेला दावा दि. 27/2/2021 रोजी त्यांच्याकडे प्राप्त झाला.  प्राप्त दाव्याच्या छाननीनंतर दि.14/9/2021 रोजी दावा विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आला. विमा कंपनीच्या निदर्शनास आलेल्या त्रुटीनुसार तक्रारकर्ती यांच्याकडे वाहन चालविण्याचा परवाना किंवा त्याचे तपशीलपत्र व नामनिर्देशीत व्यक्तीच्या रंगीत ओळखपत्राची मागणी केली; परंतु त्याची पूर्तता केलेली नाही. तक्रारकर्ती यांनी त्याची पूर्तता केल्यास विमा कंपनी त्यांचा दावा मंजूर करु शकते. जायका इन्शुरन्स यांना अनावश्यक पक्षकार केले आहे आणि त्‍यांच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी नाही. शेवटी प्रकरणातून वगळण्यात यावे, अशी त्‍यांनी विनंती केलेली आहे. 

(6)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले. त्यांचे कथन असे की, दि.25/6/2020 रोजी तक्रारकर्ती यांचा दावा प्रस्ताव त्यांच्याकडे प्राप्त झाला आणि त्याच दिवशी तो प्रस्ताव जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याकडे पाठविण्यात आला. विमा कंपनीने वाहन चालविण्याच्या परवान्याची पूर्तता करण्याबद्दल दावाधारकास पत्राद्वारे कळविले आहे.

(7)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार, जयका इन्शुरन्स व तालुका कृषि अधिकारी यांचे लेखी निवेदनपत्र व अभिलेखावर दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता; तसेच विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                      उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्‍या

      सेवेमध्‍ये त्रुटी केल्‍याचे सिध्‍द होते ?                                                    होय (विमा कंपनीने)

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने तक्रारकर्ती अनुतोषास पात्र आहेत काय  ?             होय

     असल्‍यास किती ?                                                                         अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                             अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(8)       मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- प्रामुख्याने, महाराष्ट्र राज्‍यातील शेतक-यांना विमा कंपनीने अपघाती विमा संरक्षण दिले, ही मान्यस्थिती आहे. 7/12 उता-याचे अवलोकन केले असता मौजे हाणमंतवाडी, ता. जि. लातूर येथील गट क्रमांक व उपविभाग : 53 मध्ये क्षेत्र 00 हे. 18 आर. क्षेत्राकरिता मयत वामन यांचे नांव भोगवाटदार असल्याचे निदर्शनास येते. त्या आधारे मयत वामन हे शेतकरी होते आणि गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेनुसार विमा लाभार्थी होते, हे स्पष्ट होते. अभिलेखावर प्रथम खबर अहवाल, घटनास्‍थळ पंचनामा, मरनोत्‍तर पंचनामा, शवचिकित्‍सा अहवाल, दोषारोप / अंतिम अहवाल इ. कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता मयत वामन हे दुचाकी चालवत असताना त्यांच्या दुचाकीस पाठीमागून रिक्षाने धडक दिल्यामुळे झालेल्या अपघातामध्ये मयत वामन गंभीर जखमी झाले आणि अपघातामुळे त्यांचा मृत्‍यू झाल्‍याचे निदर्शनास येते.

(9)       मयत वामन यांच्‍या मृत्‍यूनंतर तालुका कृषि अधिकारी व जायका इन्शुरन्स यांच्यामार्फत विमा कंपनीकडे विमा दावा दाखल केला, याबद्दल वाद नाही.  तक्रारकर्ती यांच्या कथनानुसार  मयत वामन वाहन चालविण्याच्या परवाना आढळून आला नाही आणि अपघातामध्ये तो गहाळ झाला असण्याची शक्यता आहे. अपघाती घटनेस रिक्षाचालक जबाबदार असताना त्यांचा विमा दावा प्रलंबीत ठेवल्याचे नमूद केले. जायका इन्शुरन्सच्या कथनानुसार प्राप्त दाव्याच्या छाननी करुन दि.14/9/2021 रोजी दावा विमा कंपनीकडे पाठविला असता विमा कंपनीच्या त्रुटीनुसार तक्रारकर्ती यांनी मयत वामन यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना किंवा त्याचे तपशीलपत्र व नामनिर्देशीत व्यक्तीच्या रंगीत ओळखपत्राची पूर्तता केलेली नाही.

(10)     वाद-तथ्ये, कागदपत्रे व उभयतांचा वाद-प्रतिवाद पाहता मयत वामन यांचा दुचाकी वाहन अपघातामध्ये जखमी होऊन मृत्यू झाल्याचे सिध्द होते. तक्रारकर्ती यांच्यातर्फे विधिज्ञांनी युक्तिवादामध्ये नमूद केले की, मयत वामन यांच्या दुचाकीस रिक्षाने पाठीमागून धडक दिलेली आहे आणि झालेल्या अपघातामध्ये मयत वामन दोषी नसल्यामुळे विमा कंपनीस दावा प्रलंबीत ठेवता येत नाही.

(11)     अभिलेखावर दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता अपघातसमयी मयत वामन यांच्या दुचाकीस पाठीमागून रिक्षाने धडक दिल्याचे निदर्शनास येते. अपघातसमयी मयत वामन दुचाकी चालवत असले तरी कथित अपघातासाठी ते दोषी असल्याचे आढळत नाही. तक्रारकर्ती यांनी मयत वामन यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना दाखल केला नसला तरी त्याबद्दल त्यांचे कथन असे की, मयत वामन यांच्या अपघातसमयी वाहन चालविण्याचा परवाना गहाळ झाला असण्याची शक्यता आहे.

(12)     तक्रारकर्ती यांच्‍यातर्फे विधिज्ञांनी महाराष्ट्र राज्य आयोगाच्या औरंगाबाद खंडपिठाने "दी न्यू इंडिया अश्युरन्स कंपनी लि. /विरुध्द/ किसन बाबुराव काकडे", प्रथम अपिल क्र. 345/2018, निर्णय दि.17/12/2021 व "ओरिएंटल इन्शुरन्स कंपनी लि. /विरुध्द/ श्रीमती गयाबाई अप्पासाहेब जाधव", प्रथम अपिल क्र. 158/2020, निर्णय दि.24/11/2021 या न्यायनिर्णयांचा संदर्भ सादर केलेला आहे. उक्त न्यायनिर्णयामध्ये आरोपी वाहनाच्या चालकाचा दोष असल्यास दावाधारकाकडून वैध व परिणामकारक वाहन चालविण्याच्या परवान्याची अपेक्षा करण्यात येऊ नये, असे तत्व आढळते.

(13)     विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र दाखल केले नाही. त्यांच्याकडून तक्रारकर्ती यांच्या कथनांना व दाखल कागदपत्रांचे खंडन होऊ शकले नाही आणि त्याबद्दल विरोधी पुरावा नाही.

(14)     प्रकरणाची वस्तुस्थिती व न्यायिक तत्वे पाहता मयत वामन यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना दाखल करण्याचा विमा कंपनीचा आग्रह अनुचित ठरतो. आमच्या मते, विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांचा विमा दावा प्रलंबीत ठेवून सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केलेली आहे आणि तक्रारकर्ती रु.2,00,000/- विमा रक्‍कम मिळण्यास पात्र आहेत. तक्रारकर्ती यांनी विमा रकमेची अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 15 टक्के व्याज दराने मागणी केलेली आहे. आमच्या मते, प्रचलित बँक दरानुसार व्याज दर निश्चित होणे आवश्यक ठरेल. प्रकरणाची वस्तुस्थिती विचारात घेतली असता ग्राहक तक्रार दाखल दि.4/1/2023 पासून द.सा.द.शे. 9 टक्‍के दराने व्‍याजासह विमा रक्कम मिळण्‍यास तक्रारकर्ती पात्र आहेत, या निष्कर्षाप्रत आम्ही येत आहोत.

(15)     तक्रारकर्ती यांनी मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्चाकरिता रु.7,000/- रकमेची मागणी केलेली आहे. नुकसान भरपाईची रक्‍कम निश्चित करताना त्या–त्‍या परिस्थितीनुरुप गृहीतक महत्वपूर्ण ठरतात. असे दिसते की, तक्रारकर्ती यांना मयत वामन यांच्या अपघाती मृत्यूपश्चात विमा रक्कम मिळविण्‍याकरिता पाठपुरावा करावा लागलेला आहे. विमा कंपनीने दावा प्रलंबीत ठेवल्यामुळे तक्रारकर्ती यांना जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले. अशा कायदेशीर कार्यवाहीकरिता विधिज्ञांचा सल्‍ला व सहायता, प्रकरण शुल्‍क इ. खर्चाच्‍या बाबी आहेत. तसेच ग्राहक तक्रार न्‍यायप्रविष्‍ठ असताना आर्थिक खर्च व वेळेचा अपव्यय होतो. अशा बाबीमुळे तक्रारकर्ती यांना मानसिक व शारीरिक त्रास होणे स्‍वाभाविक आहे.  योग्‍य विचाराअंती मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- व तक्रार खर्चाकरिता रु.3,000/- मंजूर करणे योग्य राहील.

(16)     जयका इन्शुरन्स हे विमा सल्लागार असून तालुका कृषि अधिकारी हे शासकीय यंत्रणेचा भाग आहेत. तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्या विमा रकमेसंबंधी त्यांनी सेवेमध्ये त्रुटी केल्याचे सिध्द होत नाही.

(17)     उक्त विवेचनाअंती मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) ग्राहक तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- (रुपये दोन लक्ष फक्‍त) विमा रक्‍कम द्यावी.

तसेच, विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- रकमेवर दि.4/1/2023 पासून संपूर्ण विमा रक्‍कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 9 टक्‍के दराने व्‍याज द्यावे.

ग्राहक तक्रार क्र. 358/2022.

(3) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना मा‍नसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चापोटी रु.3,000/- द्यावेत.

(4) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने उक्त आदेशाची अंमलबजावणी आदेश प्राप्‍तीपासून 45 दिवसाचे आत करावी.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)             (श्रीमती रेखा  जाधव)                 (श्री. अमोल बा. गिराम)

             सदस्‍य                                         सदस्‍य                                            अध्यक्ष

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

                                                                                          -०-