ग्राहक तक्रार क्रमांक : 19/2022.                        तक्रार दाखल दिनांक : 27/01/2022.                                                                                    तक्रार निर्णय दिनांक : 29/12/2022.

प्रधान पिता शिवाजीराव सोनकांबळे, वय 42 वर्षे,

व्यवसाय : वकिली, रा. सिध्दार्थ हाऊसिंग सोसायटी,

नांदेड रोड, लातूर, ता. जि. लातूर.

भ्रमणध्वनी क्र. 9921063555 व 7775098555,

ई-मेल : advsspradhan@gmail.com                                                              तक्रारकर्ता

                        विरुध्द

व्यवस्थापक (दावा विभाग), अदित्य बिर्ला हेल्थ इन्शुरन्स कं.लि.,

सहावा मजला, 6 एबीसी ॲन्ड सी बिल्डींग, एमबीसी पार्क, आयफेल

सिटी मॉलजवळ, घोडबंदर रोड, केसर वडवली, ठाणे (पश्चिम).                              विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

            तक्रारकर्ता : स्वत:

विरुध्द पक्ष यांचेकरिता विधिज्ञ :-  एल.डी. तोष्णीवाल

आदेश 

श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ता यांची ग्राहक तक्रार संक्षिप्त स्वरुपात अशी की, त्यांचे काका विमाधारक  श्री. सुनिल इराप्पा सोनकांबळे (यापुढे 'विमाधारक सुनिल') यांनी विरुध्द पक्ष (यापुढे 'विमा कंपनी') यांच्याकडे रु.50,00,000/- रकमेचा आरोग्य अपघात विमा उतरविलेला होता. विमापत्र क्र. 12-20-0060653-00 आहे आणि त्याचा दावा नोंदणी क्र. 612210003459 आहे. तक्रारकर्ता हे विमापत्राकरिता नामनिर्देशीत व्यक्ती आहेत. दि.10/2/2021 रोजी विमाधारक सुनिल हे व्यवसायिक कामासाठी रेल्वेने लातूर ते पुणे प्रवास करीत होते. दि.11/2/2021 रोजी सकाळी 9 वाजण्याच्या दरम्यान बोरीबेल रेल्वे स्थानकाजवळ विमाधारक सुनिल जखमी अवस्थेत आढळून आले. त्यांना पिरॅमीड हॉस्पिटल, दौंड येथे उपचारास्तव दाखल करण्यात आले. त्यानंतर 1.30 वाजण्याच्या दरम्यान ते मृत्यू पावले. शवचिकित्सा केल्यानंतर अंत्यविधी करण्यात आले.

(2)       तक्रारकर्ता यांचे पुढे कथन असे की, तक्रारकर्ता यांनी विमा कंपनीकडे सर्व कागदपत्रांसह विमा दावा दाखल केला आणि विमा रकमेची मागणी केली. परंतु विमा कंपनीने दि.30/7/2021 रोजीच्या पत्राद्वारे विमा दावा रद्द केल्याचे कळविले. तक्रारकर्ता यांनी दाखल केलेल्या दस्तऐवजाच्या छाननी व पडताळणीमध्ये घटनेबाबत विसंगती व त्रुटी लक्षात घेऊन विमा दावा रद्द केल्याचे कारण दिले. उक्त कथनाच्या अनुषंगाने रु.50,00,000/- दावा रक्कम व्याजासह देण्याचा; मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.2,00,000/- नुकसान भरपाई देण्याचा व तक्रार खर्च रु.50,000/- देण्याचा विमा कंपनीस आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ता यांनी केलेली आहे.

(3)       विमा कंपनीने लेखी निवेदनपत्र दाखल केले. त्यांनी ग्राहक तक्रारीतील कथने अमान्य केले आहेत. विमाधारक सुनिल यांना Active Secure - Personal Accident श्रेणीतील रु.50,00,000/- रकमेकरिता विमापत्र क्र. 12-20-0060653-00 निर्गमीत केले आणि विमा कालावधी दि.5/11/2020 ते 4/11/2023 आहे. विमा कंपनीचे निवेदन असे की, विमाधारक सुनिल यांच्या मृत्यूचे कारण संशयास्पद आहे. त्यांचा मृत्यू नैसर्गिक नव्हता, असे शवचिकित्सा अहवालावरुन अंदाज आहे.  विमाधारक सुनिल याचा मृत्यू रेल्वे अपघातामध्ये किंवा आत्महत्या किंवा धावत्या रेल्वेतून ढकलून दिल्यामुळे झालेला होता. विमा कंपनीने विमापत्राच्या अटी व शर्तीनुसार दावा रद्द केला आहे. विमापत्र सुरु झाल्यानंतर अशी तथ्ये लबाडीने लपवली गेल्यास प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले जाऊ शकते. विमा कंपनीने सेवेमध्ये त्रुटी केल्याचे सिध्द करण्यास तक्रारकर्ता अयशस्वी झाले आहेत. अंतिमत: ग्राहक तक्रार रद्द करण्याची विनंती विमा कंपनीने केली आहे.

(4)       तक्रारकर्ता यांची ग्राहक तक्रार, विमा कंपनीचे लेखी निवेदनपत्र, उभय पक्षांनी दाखल केलेली कागदपत्रे इ. चे अवलोकन केले असता; तसेच तक्रारकर्ता यांचा व विमा कंपनीकरिता विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे वाद-मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                          उत्तर

(1) तक्रारकर्ता हे 'ग्राहक' व 'तक्रारकर्ता' आहेत काय ? आणि

     तक्रारकर्ता यांची ग्राहक तक्रार कायदेशीरदृष्टया समर्थनिय आहे काय ?            नाही.   

(2) काय आदेश  ?                                                                               अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(5)       मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- प्रामुख्याने, विमाधारक सुनिल यांना विमा कंपनीने  Active Secure - Personal Accident श्रेणीतील रु.50,00,000/- रकमेचे विमापत्र क्र. 12-20-0060653-00 निर्गमीत केले आणि विमा कालावधी दि.5/11/2020 ते 4/11/2023 आहे, ही मान्यस्थिती आहे. विमापत्रानुसार तक्रारकर्ता यांच्या नांवे नामनिर्देशन आहे, याबद्दल विवाद नाही. दि.11/2/2021 रोजी विमाधारक सुनिल यांचा मृत्यू झाला, याबद्दल विवाद नाही. विमाधारक सुनिल यांच्या मृत्यूनंतर तक्रारकर्ता यांनी विमा कंपनीकडे विमा दावा दाखल केला, हे विवादीत नाही. विमा कंपनीने दि.30/7/2021 रोजीच्या पत्राद्वारे तक्रारकर्ता यांचा विमा दावा रद्द केला, ही मान्यस्थिती आहे.

(6)       तक्रारकर्ता यांनी असा युक्तिवाद केला की, विमा कंपनीने अयोग्य कारण देऊन त्यांचा विमा दावा नामंजूर केला. त्यांनी अपघात झाल्यासंबंधी माहिती व घटनाक्रमानुसार कुठलीही चुक किंवा माहिती लपवून ठेवलेली नाही. विमाधारक सुनिल यांचा अपघात व मृत्यूबाबत नातेवाईक किंवा अन्य व्यक्तींचा आक्षेप नाही. विमा कंपनीचे विमा दावा रद्द करण्याचे कृत्य विमापत्राच्या नियम व अटीचा भंग केल्याच्या तत्वामध्ये येत नाही. उलटपक्षी, विमा कंपनीतर्फे युक्तिवादामध्ये निवेदन करण्यात आले की, विमापत्र निर्गमीत केल्यानंतर चार महिन्याच्या आत विमाधारक सुनिल यांचा मृत्यू झाला आणि विमाधारक सुनिल यांच्या मृत्यूबाबत साशंकता आहे. विमाधारक सुनिल यांनी आरक्षीत आसन घेतले होते आणि धावत्या रेल्वेमध्ये दरवाजाकडे जाण्याचे कारणासंबंधी स्पष्टता दिलेली नाही. त्यांनी आत्महत्या केली किंवा घातपातामध्ये धावत्या रेल्वेतून ढकलून दिले, यासंबंधी साशंकता आहे. कागदपत्रांमध्ये तफावत असून फसवणूक करण्याच्या उद्देशाने दावा सादर केला. त्यामुळे विमा कंपनीने विमापत्राच्या अटी व नियमानुसार विमा दावा नामंजूर केल्याचे नमूद केले.

(7)       प्रामुख्याने, विमा कंपनीतर्फे असाही युक्तिवाद करण्यात आला की, विमाधारक सुनिल यांचे कायदेशीर वारस आवश्यक पक्षकार आहेत आणि त्यांना प्रकरणामध्ये समाविष्ठ करण्यात आलेले नाही. तक्रारकर्ता यांनी असा युक्तिवाद केला की, विमापत्राकरिता ते नामनिर्देशीत व्यक्ती आहेत आणि नामनिर्देशीत व्यक्तीस विमापत्राचे लाभ देय आहेत.

(8)       वाद-तथ्ये व कागदपत्रे पाहता विमाधारक सुनिल यांना विमा कंपनीने विमापत्र निर्गमीत केले आणि विमाधारक सुनिल यांनी विमा कंपनीकडून विमा सेवा घेतली असल्यामुळे ते विमा कंपनीचे 'ग्राहक' ठरतात. निर्विवादपणे, विमापत्रामध्ये तक्रारकर्ता यांना नामनिर्देशीत व्यक्ती दर्शविलेले आहे. तक्रारकर्ता यांचे कथन असे की, विमाधारक सुनिल त्यांचे काका होते. दि. 11/2/2021 रोजी विमाधारक सुनिल यांचा मृत्यू झाला. वाद-तथ्यानुसार विमाधारक सुनिल यांच्या विमापत्राकरिता तक्रारकर्ता नामनिर्देशीत व्यक्ती असले तरी विमा लाभ मिळण्याकरिता ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 2019 मधील तरतुदीनुसार तक्रारकर्ता पात्र व हक्कदार ठरतात काय ?  हा प्रश्न निर्माण होतो.

(9)       या ठिकाणी आम्ही ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 2019 मधील काही तरतुदी उध्दृत करीत आहोत.

            "ग्राहक" शब्दाची संज्ञा अशी की,

            (2)(7) "consumer" means any person who—

            (i) buys any goods for a consideration which has been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any user of such goods other than the person who buys such goods for consideration paid or promised or partly paid or partly promised, or under any system of deferred payment, when such use is made with the approval of such person, but does not include a person who obtains such goods for resale or for any commercial purpose; or

            (ii) hires or avails of any service for a consideration which has been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any beneficiary of such service other than the person who hires or avails of the services for consideration paid or promised, or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment, when such services are availed of with the approval of the first mentioned person, but does not include a person who avails of such service for any commercial purpose.

            Explanation.—For the purposes of this clause,—

            (a) the expression "commercial purpose" does not include use by a person of goods bought and used by him exclusively for the purpose of earning his livelihood, by means of self-employment;

            (b) the expressions "buys any goods" and "hires or avails any services" includes offline or online transactions through electronic means or by teleshopping or direct selling or multi-level marketing;

            "तक्रारकर्ता" शब्दाची संज्ञा अशी की,

            (2)(5) "complainant" means—

            (i) a consumer; or

            (ii) any voluntary consumer association registered under any law for the time being in force; or

            (iii) the Central Government or any State Government; or (iv) the Central Authority; or

            (v) one or more consumers, where there are numerous consumers having the same interest; or

            (vi) in case of death of a consumer, his legal heir or legal representative; or

            (vii) in case of a consumer being a minor, his parent or legal guardian;

(10)     तसेच, ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 2019 चे कलम (2) 42 अनुसार 'सेवा' संज्ञेमध्ये विमा सेवेचा अंतर्भाव होतो.

(11)     उक्त तरतुदी पाहता कलम 2 (7)(ii) अनुसार प्रतिफल अदा करुन सेवा उपभोगणारी किंवा लाभ घेणारी व्यक्ती 'ग्राहक' ठरते. कलम 2 (5) अनुसार "तक्रारकर्ता" म्हणजे ग्राहक; नोंदणीकृत स्वयंसेवी ग्राहक संघटना; केंद्र सरकार किंवा कोणतेही राज्य सरकार; केंद्रीय प्राधिकरण; समान हितसंबंध असलेले असंख्य ग्राहक; ग्राहकाचा मृत्यू झाल्यास त्याचे कायदेशीर वारस किंवा कायदेशीर प्रतिनिधी; ग्राहक अल्पवयीन असल्यास त्याचे पालक किंवा कायदेशीर पालक यांना 'तक्रारकर्ता' संबोधले आहे.

(12)     उक्त वस्तुस्थिती पाहता, तक्रारकर्ता यांनी विमा कंपनीकडून विमापत्र क्र. 12-20-0060653-00 घेतलेले नव्हते व नाही आणि ते विमा कंपनीचे ते ग्राहक नाहीत किंवा 'ग्राहक' संज्ञेत येत नाहीत. हे सत्य आहे की, तक्रारकर्ता हे विमापत्र क्र. 12-20-0060653-00 करिता नामनिर्देशीत व्यक्ती आहेत आणि त्यांच्या नामनिर्देशनाची दखल घेतली असता कलम 2 (5) अनुसार नामनिर्देशीत व्यक्तीस 'ग्राहक' व्यक्तीकरिता किंवा ग्राहकाच्या मृत्यूनंतर 'तक्रार' दाखल करण्याचा अधिकार नाही. विमाधारक सुनिल यांचे मृत्यूसमयी 50 वर्षे वय दिसून येते. कलम 2 (5) अनुसार विमाधारक सुनिल यांच्या कायदेशीर वारसांना ग्राहक तक्रार दाखल करण्याचा अधिकार आहे. विमाधारक सुनिल यांचे अन्य कोणी कायदेशीर वारस आहेत काय ? हा प्रश्न अनुत्तरीत आहे. तसेच विमाधारक सुनिल यांचे तक्रारकर्ता हेच एकमेव कायदेशीर वारस आहेत, यासंबंधी उत्तराधिकार प्रमाणपत्र अभिलेखावर दाखल नाही.

(13)     विमापत्रातील संज्ञा क्र. 54 अनुसार विमाधारक व्यक्ती मृत होऊन त्याचे लाभ देय होत असल्यास विमापत्राच्या अटी व शर्तींनुसार विमाधारक व्यक्तीच्या संबंधात लाभ प्राप्त करण्यासाठी विमापत्र अनुसूचीमधील नामनिर्देशन केलेली व्‍यक्‍ती म्हणजे नामनिर्देशीत व्यक्ती आहे.

(14)     आमच्या मते, विमाधारकाच्या मृत्यूनंतर जीवन विम्याच्या दाव्याची रक्कम कायदेशीर वारसांना किंवा नामनिर्देशीत लाभार्थी व्यक्तींना दिली जाऊ शकते. आमच्या मते, लाभार्थी नामनिर्देशीत व्यक्ती म्हणजे मृत विमापत्रधारकाचा पालक किंवा पती किंवा पत्नी किंवा त्याची मुले असतील.  कायदेशीर वारस किंवा लाभार्थी नामनिर्देशीत व्यक्तीशिवाय अन्य नामनिर्देशीत व्यक्ती असणारा व्यक्ती कायदेशीर वारसांसाठी केवळ काळजीवाहू विश्वस्त राहील.

(15)     वाद-तथ्ये व कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता तक्रारकर्ता हे विमाधारक सुनिल यांचे कायदेशीर वारस किंवा लाभार्थी नामनिर्देशीत व्यक्ती असल्याचे सिध्द होत नाही. ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 2019 मधील तरतुदीनुसार ते 'ग्राहक' व 'तक्रारकर्ता' संज्ञेत येत नाही. त्यामुळे तक्रारकर्ता यांचे ग्राहक तक्रार कायदेशीरदृष्टया समर्थनिय ठरत नाही. उक्त विवेचनाअंती ग्राहक तक्रार रद्द करणे क्रमप्राप्त ठरते. मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर नकारार्थी देऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

                        (1) ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात येते.       

                        (2) खर्चासंबंधी आदेश नाहीत.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                          (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                           अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-