ग्राहक तक्रार क्रमांक : 52/2022.                                तक्रार दाखल दिनांक : 21/02/2022.                                                                                      तक्रार निर्णय दिनांक :  06/02/2023.

ज्ञानोबा पि. आनंदा सोळुंके, वय 68 वर्षे, व्यवसाय : शेती,

रा. पिंपळवाडी (जेवरी), ता. निलंगा, जि. लातूर.                                                    तक्रारकर्ता

                        विरुध्द

(1) व्यवस्थापक, युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कं. लि.,

     युनीट नं. 103, पहिला मजला, आकृती स्टार, एम.आय.डी.सी.,

     सेंट्रल रोड, अंधेरी (पूर्व), मुंबई - 400 093.

(2) व्यवस्थापक, ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स ब्रोकींग प्रा. लि.,

     प्लॉट नं. 61/4, सेक्टर 28, वाशी, नवी मुंबई - 400 703.

(3) तालुका कृषि अधिकारी, कृषि कार्यालय, निलंगा.                                            विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        मा. श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ता यांचेकरिता विधिज्ञ :- असिफ एम.के. पटेल

विरुध्द पक्ष क्र.1 यांचेकरिता विधिज्ञ :- एस. व्ही. शास्त्री

विरुध्द पक्ष क्र.2 :- अनुपस्थित / एकतर्फा

विरुध्द पक्ष क्र.3  : स्वत: / प्रतिनिधी

आदेश 

मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ता यांची ग्राहक तक्रार संक्षिप्त स्वरुपात अशी की, महाराष्ट्र शासनाने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत विरुध्द पक्ष क्र.1 (विरुध्द पक्ष क्र.1 यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे राज्यातील सर्व शेतक-यांचा दि.7/4/2021 ते 6/4/2022 कालावधीकरिता विमा उतरविलेला होता. विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स") हे विमा योजना राबविण्यासाठी विमा सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.3 (यापुढे "तालुका कृषि अधिकारी") हे शासन परिपत्रकानुसार विमा योजनेची अंमलबजावणी करतात.

(2)       तक्रारकर्ता यांचे पुढे कथन असे की, त्यांच्या एकत्रित कुटुंबाची मौजे पिंपळवाडी (जेवरी), ता. निलंगा येथे गट क्र. 13/2, 13/3/2, 13/5/2, 3/2/5 मध्ये शेतजमीन आहे. कर्ता नात्याने शेतजमीन तक्रारकर्ता यांच्या नांवे आहे आणि शेतकरी कुटुंबामध्ये त्यांच्या पत्नी भारतबाई ज्ञानोबा सोळुंके (यापुढे "मयत भारतबाई") शेतकरी होत्या.  

(3)       तक्रारकर्ता यांचे पुढे कथन असे की, दि. 27/7/2021 रोजी मयत भारतबाई घराकडे येत असताना रान कुत्र्यांच्या टोळक्याने त्यांच्यावर हल्ला केला आणि पायास चावल्यामुळे त्या गंभीर जखमी झाल्या. प्रथमत: उपजिल्हा रुग्णालय, निलंगा येथे रेबीज उपचार करण्यात आले. त्यानंतर दि.2/8/2021 ते 18/8/2021 कालावधीमध्ये शासकीय रुग्णालय, लातूर येथे दाखल करण्यात आले. परंतु दि.28/9/2021 रोजी मयत भारतबाई यांचा मृत्यू झाला. घटनेसंबंधी तक्रार नसल्यामुळे पोलीस कार्यवाही व शवचिकित्सा करण्यात आली नाही.  

(4)       मयत भारतबाई शेतकरी होत्या आणि शेतकरी कुटुंबाच्या सदस्य असल्यामुळे विमा योजनेकरिता लाभार्थी होत्या. तक्रारकर्ता त्यांचे वारस असल्यामुळे विमा योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे विमा दाव्यासह आवश्यक कागदपत्रे सादर केले. तालुका कृषि अधिकारी यांनी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याकडे व त्यानंतर जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांनी ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स यांच्याकडे विमा दावा प्रस्ताव पाठविला. विमा कंपनी व ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स यांच्याद्वारे काढलेल्या त्रुटींची पूर्तता करण्यात आली. त्यानंतर 21 दिवसाच्या आत विमा दाव्यासंबंधी निर्णय घेणे आवश्यक असताना विमा प्रस्ताव प्रलंबीत ठेवण्यात आला आणि सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केलेली आहे. उपरोक्त वादकथनाच्या अनुषंगाने विमा रक्कम रु.2,00,000/-; शारीरिक व मानसिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्च रु.5,000/- अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 12 टक्के व्याज दराने देण्याचा विमा कंपनी, ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स व तालुका कृषि अधिकारी यांना आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ता यांनी केलेली आहे.

(5)       विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले. तक्रारकर्ता हे विमा कंपनीच्या सेवेमध्ये त्रुटी असल्याचे सिध्द करु शकत नसल्यामुळे ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात यावी, असे निवेदन केले. विमा कंपनीचे पुढे कथन असे की, महाराष्ट्र शासनाचे परिपत्रक क्र.शेअवि-2018/प्र.क्र.193/11अे, दि.19 सप्टेंबर, 2019 अन्वये गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना राबविण्यासाठी कार्यपध्दती व मार्गदर्शक सूचना दिलेल्या आहेत. दूर्घटनेनंतर 45 दिवसाच्या कालावधीमध्ये दावा विहीत नमुन्यातील अर्ज व आवश्यक कागदपत्रासह तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे नोंदविणे आवश्यक आहे. त्यानंतर प्रस्ताव ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स यांच्याकडे पाठविण्यात येऊन तो विमा कंपनीकडे सादर करण्यात येतो. प्रस्तुत प्रकरणात विमा कंपनीस केवळ सूचना प्राप्त झालेली आहे. दाव्यासंदर्भात दावा प्रपत्र व आवश्यक कागदपत्रे प्राप्त झालेले नाहीत. त्यामुळे तक्रारकर्ता यांच्या दाव्यासंबंधी निर्णय घेता आलेला नाही. विमा कंपनीचे पुढे कथन असे की,     प्रपत्र-क मधील अ.क्र.10 अन्वये जनवाराच्या हल्ल्यामुळे / चावण्यामुळे जखमी / मृत्यूमधील "ब" जखमी होऊन मृत्यू झाल्यास आवश्यक कागदपत्रे इन्क्वेस्ट पंचनामा, पोस्ट मार्टेम अहवाल आवश्यक आहे आणि ते तक्रारीसोबत दाखल केलेले नाहीत. त्यामुळे सेवेतील त्रुटीकरिता विमा कंपनीस जबाबदार धरता येणार नाही. अंतिमत: ग्राहक तक्रारीमध्ये नमूद कथने अमान्य करुन ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात यावी, अशी विनंती विमा कंपनीने केलेली आहे.

(6)       ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स यांना जिल्हा आयोगाचे सूचनापत्र प्राप्त झाले; परंतु ते जिल्हा आयोगापुढे उपस्थित राहिले नाहीत. त्यामुळे त्यांच्याविरुध्द एकतर्फा चौकशीचे आदेश करण्यात आले.

(7)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले. त्‍यांचे निवेदन असे की, दि.21/12/2021 रोजी तक्रारकर्ता यांनी मयत भारतबाई यांचा प्रस्ताव सादर केला आणि तो जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याकडे पाठविण्यात आला. जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी यांनी प्रस्तावामध्ये असणा-या त्रुटीबाबत पूर्तता करण्यासंबंधी कळविले असता त्रुटीची पूर्तता करण्यात आलेली नाही.  त्यामुळे विमा प्रस्ताव विमा कंपनीकडे प्रलंबीत आहे.

(8)       तक्रारकर्ता यांची ग्राहक तक्रार, विमा कंपनी व तालुका कृषि अधिकारी यांचे लेखी निवेदनपत्र, उभय पक्षांनी दाखल केलेली कागदपत्रे इ. चे अवलोकन केले असता; तसेच तक्रारकर्ता व विमा कंपनीतर्फे विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                     उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ता यांना द्यावयाच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी                  होय (विमा कंपनीने)

     केल्‍याचे सिध्‍द होते काय ?                                                   

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने अनुतोष आहे काय ?                                           होय

     असल्‍यास किती ?                                                                          अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                              अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(9)       मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- अभिलेखावर दाखल शासन निर्णय व त्रिस्तरीय संविदालेखाचे अवलोकन केले असता गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेंतर्गत विमा कंपनीने दि.7/4/2021 ते 6/4/2022 कालावधीकरिता महाराष्ट्र राज्‍यातील शेतक-यांना अपघाती विमा संरक्षण दिले, हे स्पष्ट होते. अभिलेखावर दाखल 7/12 उता-यांचे अवलोकन केले असता गाव : पिंपळवाडी जे., ता. निलंगा, जि. लातूर येथील भुमापन क्रमांक व उपविभाग : 13/2, 3/2/5 मध्ये तक्रारकर्ता भोगवाटदार असल्याचे नमूद आहे. संविदालेखाप्रमाणे 7/12 मध्ये शेतजमीन नोंद असणा-या   शेतक-याच्या वडील, आई, पत्नी, पती, मुलगा, अविवाहीत मुलगी इ. करिता विमा संरक्षण दिलेले आहे. अशा स्थितीत, मयत भारतबाई विमा योजनेकरिता पात्र लाभार्थी होत्या, हे स्पष्ट होते.

(10)     उभयतांचा वाद-प्रतिवाद व अभिलेखावर दाखल कागदपत्रे पाहता मयत भारतबाई यांच्‍या मृत्‍यूनंतर तक्रारकर्ता यांनी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे विमा दावा व कागदपत्रे दाखल केले, असे दिसून येते. तालुका कृषि अधिका-यांच्या कथनानुसार विमा कंपनीकडे विमा दावा प्रस्ताव प्रलंबीत आहे. कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांच्याकडे विमा दावा दाखल केला असता त्यांनी त्रुटींची पूर्तता करण्याबाबत पत्र पाठविल्याचे दिसून येते. उलटपक्षी,  विमा कंपनीचे कथन असे की, दाव्यासंदर्भात त्यांना केवळ सूचना प्राप्त झालेली असून दावा प्रपत्र व आवश्यक कागदपत्रे प्राप्त झाले नसल्यामुळे विमा दाव्यासंबंधी निर्णय घेता आलेला नाही.

(11)     विमा कंपनीतर्फे महाराष्ट्र शासनाच्या कृषि, पशुसंवर्धन, दुग्धव्यवसाय विकास व मत्स्यव्यवसाय विभागाचे शासन परिपत्रक क्रमांक : शेअवि-2018/प्र.क्र.193/11अे, दि.19 सप्टेंबर, 2019 परिपत्रकाचा संदर्भ देण्यात आला.  उभय पक्षांमध्ये उक्त शासन निर्णयाबाबत मान्यस्थिती आहे. निर्विवादपणे, विमा दाव्यांच्या त्रुटींची पूर्तता करुन परिपूर्ण प्रस्ताव विमा कंपनीकडे पाठविण्याकरिता ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स ही मध्यस्त यंत्रणा आहे आणि त्याकरिता त्यांना मोबदला / दलाली (Brokerage) मिळते. प्रस्तुत प्रकरणामध्ये विमा सल्लागार असणारे ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍स अनुपस्थित आहेत. त्यामुळे तक्रारकर्ता यांच्या विमा दाव्यासंबंधी ऑक्सिलियम इन्शुरन्स यांच्याकडून करण्यात आलेल्या कार्यवाहीसंबंधी आवश्यक माहिती उपलब्ध नाही.

(12)     मयत भारतबाई यांना कुत्र्याने चावल्यामुळे वैद्यकीय उपचार केल्यासंबंधी उपचाराची कागदपत्रे अभिलेखावर दाखल आहेत. कुत्र्याने चावल्याचा कागदपत्रांमध्ये स्पष्ट उल्लेख आढळतो. त्रिस्तरीय संविदालेखामध्ये "अपघात" शब्दाची संज्ञा नमूद करण्यात आलेली आहे. त्यानुसार (A) Accident : An accident is any event which is wholly unexpected not intended or designed and is caused by external violent and visible means. नमूद आहे. त्यानंतर Bodily Injury शब्दाची व्याख्या The use of this term excludes death or disease from natural causes, but disease proximately caused by accident is bodily injury Disalement caused by electric shock is also bodily injury. नमूद आहे. वाद-तथ्ये व कागदपत्रे पाहता मयत भारतबाई यांचा मृत्यू नैसर्गिक नव्हता आणि त्यांना कुत्रे चावल्यानंतर वैद्यकीय उपचार करुनही त्यांचा मृत्यू झाला, अशी स्थिती आहे. असे दिसते की, मयत भारतबाई यांच्या मृत्यूकरिता गुन्हा किंवा गुन्हासदृश्य स्थिती कारणीभूत नव्हती. आमच्या मते, मयत भारतबाई यांच्या मृत्यूनंतर पोलीस कार्यवाही किंवा शवचिकित्सा न केल्यामुळे त्यांचा कुत्र्याच्या चावण्यामुळे मृत्यू झाला नाही, असे म्हणणे चुकीचे ठरेल.  आमच्या मते, अभिलेखावर दाखल कागदपत्रे हे मयत भारतबाई यांचा मृत्यू अपघाती असल्याचे सिध्द करण्यासाठी पुरेसे आहेत. त्यामुळे इन्क्वेस्ट पंचनामा, पोस्ट मार्टेम अहवाल आवश्यक असल्यासंबंधी विमा कंपनीचा प्रतिवाद मान्य करता येणार नाही.

(13)     मयत भारतबाई यांच्या मृत्यूपश्चात तक्रारकर्ता यांनी विमा दावा सादर केला होता, हे कागदोपत्री निदर्शनास येते. ऑक्सिलियम इन्‍शुरन्‍सने तक्रारकर्ता यांच्या विमा दाव्यासंबंधी काय कार्यवाही केली, हे स्पष्‍ट होत नसले तरी तक्रारकर्ता यांचा विमा दावा प्राप्‍त झाला नाही, या सिध्दतेसाठी विमा कंपनीने त्यांच्याकडे प्राप्त होणा-या विमा दाव्यासंबंधी आवक नोंदवही किंवा अन्य आवश्यक अभिलेख दाखल नाही. प्रस्तुत ग्राहक तक्रारीसोबत विमा दाव्यासंबंधी विमा कंपनीस कागदपत्रे प्राप्त झालेले आहेत. विमा योजनेचा सामाजिक व परोपकारी उद्देश व हेतुचा विचार केला असता ग्राहक तक्रारीसोबत प्राप्त कागदपत्रांच्या आधारे मयत भारतबाई यांच्या विमा दाव्यासंबंधी विचार करणे आवश्यक होते. तक्रारकर्ता हे विमा रक्कम मिळण्याकरिता पात्र असताना विमा कंपनीने त्यांच्या विमा दाव्यासंबंधी अनुचित दृष्टीकोन ठेवल्याचे दिसून येते आणि विमा कंपनीचे ते कृत्य सेवेमध्ये त्रुटी ठरते. त्यामुळे तक्रारकर्ता हे रु.2,00,000/- विमा रक्कम मिळण्याकरिता पात्र आहेत. तक्रारकर्ता यांना विमा रक्कम न दिल्‍यामुळे जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले आणि त्यांना त्रासास सामोरे जावे लागले. त्यामुळे मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता नुकसान भरपाई रु.5,000/- व तक्रार खर्च रु.3,000/- मिळण्याकरिता तक्रारकर्ता पात्र ठरतात. उक्त विवेचनाअंती मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देण्यात येऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) ग्राहक तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ता यांना रु.2,00,000/- विमा रक्कम द्यावी.

(3) उक्त रक्कम प्रस्तुत आदेश तारखेपासून 45 दिवसाच्या आत अदा न केल्यास आदेश तारखेपासून संपूर्ण विमा रक्कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 6 टक्के दराने व्याज देय राहील.

(4) विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ता यांना मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चाकरिता रु.3,000/- द्यावेत.

(5) विरुध्‍द पक्ष क्र. 1 विमा कंपनीने प्रस्तुत आदेशाची अंमलबजावणी आदेश प्राप्तीपासून 45 दिवसाच्या आत करावी.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                           (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                            अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-