ग्राहक तक्रार क्रमांक : 11/2022.                               तक्रार दाखल दिनांक : 19/01/2022.                                                                                       तक्रार निर्णय दिनांक : 17/01/2023.

आशाबाई भ्र. ज्ञानोबा ऊर्फ ज्ञानेश्वर शिंदे, वय 42 वर्षे,

व्यवसाय : घरकाम, रा. गुंजरगा, ता. निलंगा, जि. लातूर.                                        तक्रारकर्ती

                        विरुध्द

(1) व्यवस्थापक, युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कंपनी लि.,

     विभागीय कार्यालय : ऑफीस नं. 202, दुसरा मजला, विनर्स कोर्ट,

     झेड के वरती, लुल्ला नगर, सहाने सुजान पार्क, पुणे - 411 040.

(2) व्यवस्थापक, जायका इन्शुरन्स ब्रोकरेज प्रा. लि., दुसरा मजला,

     जायका बिल्डींग, कमर्शियल रोड, सिव्हील लाईन्स, नागपूर - 440 001.

(3) तालुका कृषि अधिकारी, कृषि कार्यालय, निलंगा, जि. लातूर.                            विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        मा. श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ती यांचेकरिता विधिज्ञ :- श्री. असिफ एम.के. पटेल

विरुध्द पक्ष क्र.1 यांचेकरिता विधिज्ञ :- श्री. श्रीनिवास वि. शास्त्री

विरुध्द पक्ष क्र.2 :- स्वत:

विरुध्द पक्ष क्र.3 :-  स्वत: / प्रतिनिधी

आदेश 

मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ती यांच्या तक्रारीचा आशय असा की, महाराष्ट्र शासनाच्या वतीने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत विरुध्द पक्ष क्र.1 (यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे दि.10/12/2019 ते 9/12/2020 कालावधीकरिता राज्यातील शेतक-यांचा विमा उतरविलेला होता. विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "जायका इन्शुरन्स") हे विमा सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.3 (यापुढे "तालुका कृषि अधिकारी") हे विमा योजनेची अंमलबजावणी करतात.

(2)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन आहे की, त्यांचे पती मयत ज्ञानोबा ऊर्फ ज्ञानेश्वर धोंडीबा शिंदे (यापुढे "मयत ज्ञानोबा") यांच्या नांवे मौजे गुंजरगा, ता. निलंगा, जि. लातूर येथे गट क्र.33/क, 44/अ, 5, 6/ब मध्ये एकूण क्षेत्र 01 हे. 47 आर. शेतजमीन होती. दि.7/2/2020 रोजी मयत ज्ञानोबा जनावरांना पाणी पाजण्यासाठी तेरणा नदीच्या पात्राजवळ गेले असता तोल जाऊन पाण्यात पडले आणि बुडून मृत्यू पावले.  पोलीस ठाणे, औराद शहाजनी येथे आकस्मित मृत्यू क्र. 4/2020 अन्वये घटनेची नोंद करण्यात आली.

(3)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन आहे की, मयत ज्ञानोबा शेतकरी होते आणि विमा योजनेंतर्गत लाभार्थी होते. तक्रारकर्ती त्यांच्या वारस असल्यामुळे विमा योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे विमा दावा प्रपत्रासह आवश्यक कागदपत्रे सादर केले. त्यानंतर विमा दावा प्रस्ताव जायका इन्शुरन्स व विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आला. तक्रारकर्ती यांनी विमा दाव्यासंबंधी त्रुटीची पूर्तता केली. परंतु विमा कंपनीने दि.2/12/2021 रोजी Under Alcohol कारणास्तव विमा दावा रद्द केला. विमा दावा रद्द करुन सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केल्यामुळे उपरोक्त वादकथनाच्या अनुषंगाने विमा रक्कम रु.2,00,000/- व्याजासह देण्याचा; शारीरिक व मानसिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्च रु.7,000/- देण्यासंबंधी विमा कंपनी, जायका इन्शुरन्स व तालुका कृषि अधिकारी यांना आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ती यांनी केलेली आहे.

 (4)      विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले. ग्राहक तक्रारीतील बहुतांश मजकूर त्यांनी अमान्य केला. विमा कंपनीचे कथन असे की, आयुक्त (कृषि), कृषि आयुक्तालय, महाराष्ट्र राज्य यांच्या दि.30/7/2019 रोजीच्या परिपत्रकानुसार अंमली पदार्थाच्या अंमलाखाली असताना अपघात झाल्यास तो विमा जोखीमेमध्ये समाविष्ट नसल्याचे नमूद केले आहे. तसेच महाराष्ट्र शासन, विमा कंपनी व जायका इन्शुरन्स यांच्यातील त्रिसदस्यीय कराराच्या कलम 3 मधील उपकलम 11 अन्वये अंमली पदार्थाच्या अंमलाखाली असताना अपघात झाल्यास तो विमा संरक्षणामध्ये समाविष्ट नाही. विमा प्रस्ताव व कागदपत्रे प्राप्त झाल्यानंतर अतिमद्याच्या सेवनामुळे मयत ज्ञानोबा हे नदीकडे जाऊन बुडून मृत्यू पावल्याचे सिध्द होते. त्यांचा मृत्यू अंमली पदार्थाच्या अंमलाखाली असताना झाला आणि त्यामुळे दि.2/12/2021 रोजी विमा दावा नामंजूर करण्यात आला. त्यांनी सेवेमध्ये त्रुटी केलेली नाही आणि विमा रक्कम देण्याकरिता जबाबदार नाहीत. अंतिमत: ग्राहक तक्रार खर्चासह रद्द करण्यात यावी, अशी विनंती केलेली आहे.

(5)       जायका इन्शुरन्स यांनी लेखी निवेदनपत्र दाखल केले. सर्वप्रथम त्यांनी अपघात विमा योजनेखाली प्राप्‍त होणा-या दाव्‍यासंबंधी होणा-या कार्यपध्‍दतीचा तपशील नमूद केला. त्‍यांच्‍या कथनाप्रमाणे दावा मंजूर-नामंजुरीची बाब विमा कंपनीच्‍या अखत्‍यारीत असते आणि जायका इन्‍शुरन्‍स हे केवळ मध्‍यस्त आहेत. त्यांचे पुढे कथन आहे की, दि.3/4/2021 रोजी मयत ज्ञानोबा यांचा विमा दावा छाननी करुन दि.22/10/2021 रोजी विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आला. दि.2/12/2021 रोजी विमा कंपनीने विमाधारक हे दारुच्या नशेमध्ये नदीच्या पाण्यात पडून मृत्यू झाले, असे कारण देऊन विमा दावा नामंजूर केला. विमा रक्कम देण्याची सर्वस्वी जबाबदारी विमा कंपनीवर येते. जायका इन्‍शुरन्‍सने त्‍यांची जबाबदारी त्‍वरीत व व्‍यवस्थित पार पाडली आहे आणि त्‍यांच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी नाही. अंतिमत: तक्रारकर्ती यांची तक्रार रद्द करण्‍यात यावी, अशी विनंती केलेली आहे. 

(6)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले. त्यांचे कथन असे की, तक्रारकर्ती यांचा प्रस्ताव दि.25/3/2021 रोजी प्राप्त झाला आणि त्याच दिवशी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्या कार्यालयाकडे पाठविण्यात आला. परंतु दि.2/12/2021 रोजी विमा कंपनीने अपघातग्रस्त हे दारु पिल्याचे कारण देऊन प्रस्ताव नामंजूर केला.

(7)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार, विरुध्द पक्ष यांचे लेखी निवेदनपत्र, उभय पक्षांनी दाखल केलेली कागदपत्रे इ. चे अवलोकन केले असता; तसेच तक्रारकर्ती व विमा कंपनीतर्फे विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                    उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी

      केल्‍याचे सिध्‍द होते ?                                                                        होय (विमा कंपनीने)

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने तक्रारकर्ती अनुतोषास पात्र आहेत काय  ?                 होय

     असल्‍यास किती ?                                                                         अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                             अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(8)       मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- मुद्दा क्र. 1 ते 3 एकमेकांशी पुरक व संलग्न असल्यामुळे एकत्र विवेचन करण्यात येते. प्रामुख्याने, गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना, विमा कालावधी, विमा योजनेंतर्गत देय लाभ, मयत ज्ञानोबा शेतकरी असल्यासंबंधी व मयत ज्ञानोबा यांचा मृत्यू झाल्यासंबंधी उभय पक्षांमध्ये वाद नाही.

(9)       हे सत्य आहे की, मयत ज्ञानोबा यांच्या मृत्यूपश्चात तक्रारकर्ती यांनी दाखल केलेला विमा दावा विमा कंपनीने नामंजूर केला. विमा दावा नामंजूर करणारे दि.2/12/2021 रोजीचे पत्र अभिलेखावर दाखल आहे. असे दिसते की, विमा दावा अपात्र ठरविण्यासाठी विमा कंपनीने "सुपूर्द केलेल्या अंतिम पोलीस अहवाल, घटनास्थळ पंचनामानुसार विमाधारक हे दारुच्या नशेत नदीच्या पाण्यात पडून मृत्यू झाले आहे.", असे कारण नमूद केले आहे. विमा कंपनीने विमा दावा नामंजूर करण्याच्या कृत्याचे समर्थन करुन सेवेमध्ये त्रुटी नसल्याचे कथन केले आहे.

(10)     वाद-तथ्याच्या अनुषंगाने दखल घेतली असता अंतिम पोलीस अहवाल व घटनास्थळ पंचनाम्याचा आधार घेऊन मयत ज्ञानोबा हे मद्याच्या अंमलाखाली असल्यामुळे नदीच्या पाण्यामध्ये पडले आणि त्यांचा बुडून मृत्यू झाला, असे विमा कंपनीने अनुमान काढलेले आहे. पोलीस कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता मयत ज्ञानोबा हे नेहमी दारु पीत असल्यामुळे दारुच्या नशेमध्ये नदीकडे जाऊन नदीच्या पाण्यामध्ये पडल्यामुळे बुडून मृत्यू पावल्यासंबंधी उल्लेख आढळतो. सर्वप्रथम, हे स्पष्ट करणे आवश्यक वाटते की, विमा कंपनीने विमापत्र किंवा विमा संविदेमध्ये असणारे अपवर्जन कलम किंवा अपवर्जन कलमामध्ये मद्य प्राशन केल्यामुळे विमा लाभ देय नाहीत,  असा उचित पुरावा सादर केलेला नाही. काहीही असले तरी, मयत ज्ञानोबा यांची शवचिकित्सा करण्यात आली, ही मान्यस्थिती आहे. शवचिकित्सा अहवालाच्या कलम 21 मध्ये मयत ज्ञानोबा यांच्या पोटामध्ये आढळून आलेल्या घटकांचा उल्लेख दिसतो. त्यानुसार मयत ज्ञानोबा यांच्या पोटामध्ये मद्य किंवा तत्सम द्रवपदार्थ आढळल्याचा उल्लेख नाही. शवचिकित्सा अहवालामध्ये Opinion as to the probable cause of death : According to PM finding probable casue of death in my opinion is asphyxia due to drowning. असे नमूद आहे. आमच्या मते, मृतक व्यक्तीच्या मृत्यूचे कारण शोधण्यासाठी शवचिकित्सा अहवाल महत्वपूर्ण दस्‍त असल्यामुळे विमा कंपनी सोईनुसार त्याकडे दुर्लक्ष करु शकत नाही.  शवचिकित्सा अहवालामध्ये नमूद नोंदीनुसार मयत ज्ञानोबा यांनी मद्य प्राशन केलेले होते, असे सिध्द होत नाही.

(11)     असे दिसते की, अंतिम पोलीस अहवाल व घटनास्थळ पंचनाम्याचा आधार घेऊन मयत ज्ञानोबा हे मद्याच्या अंमलाखाली असल्यामुळे नदीच्या पाण्यामध्ये पडले आणि त्यांचा बुडून मृत्यू झाला, असे अनुमान विमा कंपनीने काढलेले आहे.  पोलीस कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता दि.7/2/2020 रोजी मयत ज्ञानोबा यांचे प्रेत आढळून आले असले तरी मागील 3 - 4 दिवसापासून बेपत्ता होते.  अशा स्थितीत, मयत ज्ञानोबा यांच्यासंबंधी जीवित दुर्घटना निश्चित कोणत्या तारखेस व कोणत्या वेळी घडली, याबद्दल स्पष्टता नाही.  मयत ज्ञानोबा जीवित असताना शेवटी कोणी पाहिले ? ते कोठे दिसले ? त्यांनी मद्य प्राशन केले होते का ? साधारणत: कधी, कोठे व किती प्रमाणात मद्य प्राशन केले किंवा करीत असत ? त्यांना सर्वात शेवटी पाहिलेल्या व्यक्तीस त्यांचे कसे वर्तण दिसून आले ? त्यांना नदीकडे जात असताना त्यांना कोणी पाहिले का ? त्यांना पोहता येत होते का ? इ. बाबीकरिता पोलीस कागदपत्रांवरुन प्रकाश पडत नाही. त्यामुळे मयत ज्ञानोबा यांच्या नातेवाईकांनी कथन केलेल्या माहितीच्या आधारे पोलीस कागदपत्रांमध्ये मजकूर नमूद केलेला असावा, असे जिल्हा आयोगाचे मत आहे. अशा स्थितीत, पोलीस कागदपत्रांमध्ये नमूद मजकूर किंवा विधाने सत्य असल्यासंबंधी अन्य पुरक पुरावा उपलब्ध नाही. मयत ज्ञानोबा यांनी मद्य प्राशन केले होते आणि मद्याच्या अंमलाखाली असताना नदीच्या पाण्यामध्ये पडले, असे ग्राह्य धरण्यासाठी आवश्यक व पुरेसा पुरावा उपलब्‍ध नाही. उलटपक्षी, शवचिकित्सा अहवाल निर्णायक पुरावा असून त्यानुसार मयत ज्ञानोबा यांनी  मृत्यूपूर्वी मद्य किंवा तत्सम व प्रतिबंधीत द्रव प्राशन केले नव्हते, हे सिध्‍द होते.

(12)     उक्त विवेचनाअंती, मयत ज्ञानोबा यांचा मृत्यू नदीमध्ये पडल्यामुळे बुडून झाला आणि तो अपघात ठरतो. विमा कंपनीने अत्‍यंत तांत्रिक कारणास्तव तक्रारकर्ती यांचा विमा दावा नामंजूर केला आणि त्यांचे कृत्य सेवेमध्‍ये त्रुटी ठरते. त्या अनुषंगाने तक्रारकर्ती अनुतोषास पात्र आहेत.

(13)     विमा योजनेनुसार तक्रारकर्ती रु.2,00,000/- विमा रक्कम मिळण्यास पात्र आहेत. अपघात तारखेपासून विमा रक्कम द.सा.द.शे. 12 टक्के व्याज दराने मिळावी, अशी तक्रारकर्ती यांची विनंती आहे. प्रकरणाची वस्तुस्थिती विचारात घेतली असता विमा दावा नामंजूर केल्याच्या तारखेपासून म्हणजेच दि. 2/12/2021 पासून द.सा.द.शे. 6 टक्‍के दराने विमा रकमेवर व्‍याज मिळण्‍यास तक्रारकर्ती पात्र आहेत.

(14)     तक्रारकर्ती यांनी मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्चाकरिता रु.7,000/- रकमेची मागणी केलेली आहे. नुकसान भरपाईची रक्‍कम निश्चित करताना त्या–त्‍या परिस्थितीवर गृहीतक आधारीत असतात. असे दिसते की, विमा कंपनीने विमा दावा नामंजूर केल्यामुळे विमा रक्कम मिळविण्‍याकरिता तक्रारकर्ती यांना पाठपुरावा करावा लागलेला आहे. शिवाय, तक्रारकर्ती यांना जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले. अशा कायदेशीर कार्यवाहीकरिता विधिज्ञांचा सल्‍ला व सहायता, प्रकरण शुल्‍क इ. खर्चाच्‍या बाबी आहेत. तसेच ग्राहक तक्रार न्‍यायप्रविष्‍ठ असताना आर्थिक खर्च व वेळेचा अपव्यय होतो. त्यामुळे तक्रारकर्ती यांना मानसिक व शारीरिक त्रास होणे नैसर्गिक व स्‍वाभाविक आहे. योग्‍य विचाराअंती मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- व तक्रार खर्चाकरिता एकत्रिरित्या रु.3,000/- मिळण्‍यास तक्रारकर्ती पात्र आहेत, या निष्कर्षाप्रत येत आहोत.

(15)     जायका इन्शुरन्स हे विमा सल्लागार व तालुका कृषि अधिकारी हे शासकीय यंत्रणेचा भाग आहेत. वाद-तथ्ये व पुराव्यानुसार त्यांच्या सेवेमध्ये त्रुटी असल्याचे सिध्द होत नाही. उक्त विवेचनाअंती मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देण्यात येऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) तक्रारकर्ती यांची तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

ग्राहक तक्रार क्र. 11/2022.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- (रुपये दोन लक्ष फक्‍त) विमा रक्‍कम द्यावी.

तसेच, उक्त विमा रकमेवर दि. 2/12/2021 पासून संपूर्ण विमा रक्‍कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 6 टक्‍के दराने व्‍याज द्यावे.

(3) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना मा‍नसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चापोटी रु.3,000/- द्यावेत.

(4) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने आदेश प्राप्‍तीपासून 45 दिवसाचे आत उपरोक्‍त आदेशांची अंमलबजावणी करावी.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                              (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                                अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-