ग्राहक तक्रार क्रमांक : 110/2020.                      तक्रार दाखल दिनांक : 27/08/2020.                                                                           तक्रार निर्णय दिनांक : 27/07/2022.

श्रीमती शिल्पा ज्योतीराम भोसले, वय 28 वर्षे,

व्यवसाय : घरकाम, रा. बोंबळी (खु.), ता. देवणी, जि. लातूर.                                  तक्रारकर्ती

                        विरुध्द

(1) विभागीय व्यवस्थापक, दी ओरिएन्टल इन्शुरन्स कं. लि.,

     विभागीय कार्यालय, मेफेअर टॉवर, पहिला मजला, पुणे-मुंबई रोड,

     वाकडेवाडी, शिवाजी नगर, पुणे, जि. पुणे -411 005.

(2) व्यवस्थापक, जायका इन्शुरन्स ब्रोकरेज प्रा. लि., दुसरा मजला,

     जयका बिल्डींग, कमर्शिअल रोड, सिव्हील लाईन्स, नागपूर - 440 001.

(3) व्यवस्थापक, दी ओरिएन्टल इन्शुरन्स कंपनी लि., लोखंडे कॉम्प्लेक्स,

     पहिला मजला, सिंध टॉकीजसमोर, सुभाष चौक, लातूर.

(4) तालुका कृषि अधिकारी, तालुका कृषि अधिकारी कार्यालय,

     देवणी, ता. देवणी, जि. लातूर.                                                                         विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        मा. श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ती यांचेकरिता विधिज्ञ :- ए.एम.के. पटेल

विरुध्द पक्ष क्र.1 व 3 यांचेकरिता विधिज्ञ :- एस.जी. डोईजोडे

विरुध्द पक्ष क्र.2 यांचेकरिता विधिज्ञ :- दिपक एम. परांजपे

विरुध्द पक्ष क्र.4 स्वत: / प्रतिनिधी

आदेश 

मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ती यांच्या तक्रारीचा आशय असा आहे की, महाराष्ट्र शासनाच्या वतीने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत विरुध्द पक्ष क्र.1 व 3 (विरुध्द पक्ष क्र.1 व 3 यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे दि.8/12/2018 ते 7/12/2019 कालावधीकरिता राज्यातील शेतक-यांचा विमा उतरविलेला होता. विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "जयका इन्शुरन्स") हे विमा सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.4 (यापुढे "तालुका कृषि अधिकारी") हे विमा योजनेची अंमलबजावणी करतात.

(2)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन आहे की, त्यांचे पती मयत ज्योतीराम बाजीराव भोसले (यापुढे "मयत ज्योतीराम") यांच्या नांवे मौजे बोंबळी (खु.), ता. देवणी, जि. लातूर येथे गट क्र.1/1, क्षेत्र 01 हे. 01 आर. शेतजमीन होती. दि.13/2/2019 रोजी मयत ज्‍योतीराम हे पुणे येथे हरिस ब्रीजजवळ नदी पात्रातील पाण्यामध्ये बुडून मृत्यू पावले. पोलीस ठाणे, खडकी, ता. जि. पुणे येथे आकस्मित मृत्यू क्र. 4/2019 अन्वये घटनेची नोंद करण्यात आली.

(3)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन आहे की, मयत ज्‍योतीराम शेतकरी होते आणि विमा योजनेंतर्गत लाभार्थी होते. तक्रारकर्ती त्यांचे वारस असल्यामुळे विमा योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे विमा दावा प्रपत्रासह आवश्यक कागदपत्रे सादर केली. त्यानंतर विमा दावा प्रस्ताव जयका इन्शुरन्स व विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आला. त्यांनी विमा दाव्यासंबंधी त्रुटीची पूर्तता केली. परंतु त्यांचा विमा प्रस्ताव प्रलंबीत ठेवला आणि सेवेमध्ये त्रुटी केलेली आहे. उपरोक्त वादकथनाच्या अनुषंगाने विमा कंपनी, जयका इन्शुरन्स व तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडून विमा रक्कम रु.2,00,000/- अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 15 टक्के व्याज दराने देण्याचा; शारीरिक व मानसिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्च रु.7,000/- आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ती यांनी केलेली आहे.

(4)       विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले आहे. त्यांनी ग्राहक तक्रारीतील बहुतांश मजकूर अमान्य केला आहे आणि तो पुराव्याने सिध्द करण्यात यावा, असे कथन केले.  विमा कंपनीचे पुढे कथन असे की, तक्रारकर्ती यांनी विमा कंपनीकडे विमा प्रस्ताव पाठविल्यासंबंधी पुरावा सादर केलेला नाही. तक्रारीसोबत दाखल केलेल्या शवचिकित्सा अहवालानुसार viscera राखून ठेवण्यात येऊन तो रासायनिक विश्लेषक यांच्याकडे तपासणीसाठी पाठविला आहे. शवचिकित्सा अहवालामध्ये अनोळखी पुरुषाचा देह असा उल्लेख असल्यामुळे तो मयत ज्योतीराम यांचा असल्याचे सिध्द होत नाही. तक्रारकर्ता यांनी खोटी तक्रार दाखल केलेली आहे. अंतिमत: ग्राहक तक्रार खर्चासह रद्द करण्यात यावी, अशी विनंती विमा कंपनीतर्फे करण्यात आलेली आहे.

(5)       जयका इन्शुरन्स यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र दाखल केले आहे. लेखी निवेदनपत्रामध्ये सर्वप्रथम त्यांनी अपघात विमा योजनेखाली प्राप्‍त होणा-या दाव्‍यासंबंधी   होणा-या कार्यपध्‍दतीचा तपशील नमूद केला. त्‍यांच्‍या कथनाप्रमाणे दावा मंजूर-नामंजुरीची बाब विमा कंपनीच्‍या अखत्‍यारीत असते आणि जयका इन्‍शुरन्‍स हे केवळ मध्‍यस्त आहेत. त्यांचे पुढे कथन आहे की, तक्रारकर्ती यांच्या पतीचे अपघाती निधन झाले. तक्रारकर्ती यांनी योजनेंतर्गत तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे दि.31/1/2020 रोजी अर्ज सादर केला. अधीक्षक कृषि अधिकारी यांच्यामार्फत तो अर्ज जिल्हा दि.19/3/2020 रोजी प्राप्त झाल्यानंतर दाव्यासोबत जोडलेल्या कागदपत्रांमध्ये त्रुटी असल्याचे निदर्शनास आले आणि तक्रारकर्ती यांच्याकडे त्याबाबत मागणी करण्यात आली. प्रामुख्याने घटनास्थळ पंचनामा, मरणोत्तर पंचनामा व शवचिकित्सा अहवालामध्ये अनोळखी व्यक्ती असा उल्लेख असल्यामुळे मयत व्यक्ती तोच असल्याचे स्पष्टीकरण, फेरफार 6-क व इतर कागदपत्रे आहेत. विमा दावा व अपूर्ण कागदपत्रे  दि.7/5/2020 रोजी विमा कंपनीकडे पाठविण्यात आले. तक्रारकर्ती यांनी पूर्तता न केल्यामुळे विमा कंपनीस दावा निर्णयीत करता आलेला नाही. जयका इन्‍शुरन्‍सने त्‍यांची जबाबदारी त्‍वरीत व व्‍यवस्थित पार पाडली आहे आणि त्‍यांच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी नाही. शेवटी तक्रारकर्ती यांची तक्रार रद्द करण्‍यात यावी, अशी त्‍यांनी विनंती केलेली आहे. 

(6)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले आहे. त्यांचे कथन आहे की, तक्रारकर्ती यांनी दि.30/1/2020 रोजी त्यांच्याकडे विमा प्रस्ताव सादर केला.  त्रुटीच्या पूर्ततेनंतर तो जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी यांच्या कार्यालयाकडे पाठविण्यात आला.

(7)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार, विरुध्द पक्ष यांचे लेखी निवेदनपत्र, उभय पक्षांनी दाखल केलेली कागदपत्रे इ. चे अवलोकन केले असता; तसेच तक्रारकर्ती व विमा कंपनीतर्फे विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                    उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी

      केल्‍याचे सिध्‍द होते ?                                                                        होय (विमा कंपनीने)

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने तक्रारकर्ती अनुतोषास पात्र आहेत काय  ?                 होय

     असल्‍यास किती ?                                                                         अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                             अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(8)       मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- मुद्दा क्र. 1 ते 3 हे एकमेकांशी पुरक व संलग्नीत असल्यामुळे एकत्र विवेचन करण्यात येते. विमा कंपनीतर्फे अभिलेखावर विमापत्र अनुसुची दाखल केलेली आहे. ज्यामध्ये विमापत्र क्र.163500/47/2017/65 नमूद आहे. तसेच कृषि आयुक्‍त, पुणे; विमा कंपनी व जयका इन्‍शुरन्‍स यांच्‍यामध्ये गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेसंबंधी दि.2 डिसेंबर, 2016 रोजी अस्तित्वात आलेला त्रिपक्षीय संविदालेख दाखल केलेला आहे. उक्त कागदपत्रांवरुन विमा जोखीम कालावधी दि.1/12/2016 ते 30/11/2017 असल्याचे दिसून येते. तक्रारकर्ती यांच्यातर्फे महाराष्ट्र शासनाच्या कृषि, पशु संवर्धन, दुग्ध व्यवसाय विकास व मत्स्य व्यवसाय विभागाचा दि.1/12/2018 रोजीचा शासन निर्णय दाखल करण्यात आलेला आहे. ज्यामध्ये दि.8/12/2018 ते 7/12/2019 या कालावधीमध्ये गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना राबविण्यात येत असल्याचा व विमा कंपनीकडे शेतक-यांना अपघाती विमा संरक्षण दिल्याचा उल्लेख आहे. मयत ज्योतीराम यांचा मृत्यू दि.13/2/2019 रोजी झालेला आहे. अशा स्थितीमध्ये विमा कंपनीने दाखल केलेले विमापत्र अनुसूची व संविदालेख प्रस्तुत प्रकरणामध्ये लागू पडत नाही आणि त्याची दखल घेता येणार नाही.  

(9)       उभयतांचा वाद-प्रतिवाद व दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता विमा कंपनीने राज्‍यातील शेतक-यांना अपघाती विमा संरक्षण दिलेले होते, हे स्पष्ट आहे. 7/12 उता-याचे अवलोकन केले असता गाव : बोंबळी (खु.), ता. देवणी येथे भूमापन क्रमांक व उपविभाग : 1/1 मध्ये 1.01 हेक्टर क्षेत्राकरिता मयत ज्योतीराम हे भोगवटादार असल्याचे निदर्शनास येते. निर्विवादपणे, मयत ज्‍योतीराम हे शेतकरी होते आणि गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेकरिता लाभार्थी असल्याचे स्‍पष्‍ट होते. तक्रारकर्ती यांनी रितसर मार्गाने विमा कंपनीकडे विमा दावा दाखल केला, याविषयी विवाद नाही. परंतु विमा दाव्यासंबंधी त्रुटींची पूर्तता करुनही विमा दावा प्रलंबीत ठेवण्यात आला, असे तक्रारकर्ती यांचे वादकथन आहे. उलटपक्षी, विमा कंपनीच्या प्रतिवादानुसार शवचिकित्सा अहवालानुसार viscera राखून ठेवण्यात येऊन तो रासायनिक विश्लेषक यांच्याकडे तपासणीसाठी पाठविलेला आहे आणि शवचिकित्सा अहवालामध्ये अनोळखी पुरुषाचा देह असा उल्लेख असल्यामुळे तो मयत ज्योतीराम यांचा असल्याचे सिध्द होत नाही. उभय पक्षांचा वाद-प्रतिवादाच्या अनुषंगाने अभिलेखावर दाखल पोलीस कागदपत्रे व शवचिकित्‍सा अहवाल इ. कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता मृतकासंबंधी अनोळखी पुरुष असा उल्लेख आढळतो.  परंतु, पोलीस उपनिरीक्षक, खडकी पोलीस ठाणे यांनी दि.14/2/2019 रोजी ससून हॉस्पिटल यांना दिलेल्या पत्रामध्ये मयताच्या नातेवाईकांचा तपास केला असता ते मिळून आल्याचे व शिल्पा ज्योतीराम भोसले ह्या मयताच्या पत्नी असल्याचे नमूद करुन मयत व्यक्तीचे नांव ज्योतीराम बाजीराव भोसले अशी नोंद करण्याबाबत विनंती केल्याचे दिसून येते. असेही दिसते की, तालुका कृषि            अधिका-यांमार्फत तक्रारकर्ती यांनी त्रुटींची पूर्तता केलेली आहे. असे दिसते की, विमा कंपनीने दि.7/4/2021 रोजी तक्रारकर्ती यांना पत्र पाठविले असून त्याद्वारे मृत्यू दाखला, मरणोत्तर पंचनामा, नांव नमूद असणारा शवचिकित्सा अहवाल, Viscera अहवाल या कागदपत्रांची मागणी केलेली आहे. वास्तविक पाहता, विमा कंपनीचे ते पत्र तक्रारकर्ती यांना प्राप्त झाले, यासंबंधी पुरावा नाही. असे असले तरी अनोळखी मयत व्यक्ती हे तक्रारकर्ती यांचे पती ज्योतीराम असल्याचे स्पष्ट होते. हे स्पष्ट होते की, पाण्यामध्ये बुडून मृत पावलेली व्यक्ती ज्योतीराम होती आणि ते शेतकरी असल्यामुळे त्यांच्या मृत्यूनंतर विमा दावा दाखल केलेला आहे. पोलीस कागदपत्रांमध्ये व शवचिकित्सा अहवालामध्ये त्या-त्यावेळी परिस्थितीनुरुप मृत व्यक्ती अनोळखी असण्याकरिता नोंदी झालेल्या आहेत. मृतकाची ओळख पटल्यानंतर पूर्वी तयार केलेल्या कागदपत्रांमध्ये दुरुस्ती न झाल्यामुळे त्याकरिता विमा लाभार्थी दोषी ठरणार नाही. तसेच उपलब्ध कागदपत्रांअभावी विमा दावा निर्णयीत करण्यास का असमर्थ आहे, यासंबंधी विमा कंपनीद्वारे योग्य स्पष्टीकरण दिलेले नाही. आमच्या मते, अनोळखी मृत व्यक्ती हे मयत ज्योतीराम असल्याचे स्पष्ट होत असताना अनावश्यक व अयोग्य कारणास्तव विमा दावा निर्णयाधीन ठेवणे अनुचित आहे. त्या अनुषंगाने तक्रारकर्ती यांना विमा लाभापासून वंचित ठेवण्याचे विमा कंपनीचे कृत्य सेवेतील त्रुटी ठरते.

(10)     उक्त विवेचनाअंती तक्रारकर्ती ह्या विमा रक्‍कम रु.2,00,000/- मिळण्यास पात्र आहेत. तक्रारकर्ती यांनी विमा रकमेची अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 15 टक्के व्याज दराने मागणी केलेली आहे. प्रकरणाच्या वस्तुस्थितीनुसार व प्रचलित दरानुसार व्याज दर निश्चित होत असतो. प्रकरणाची वस्तुस्थिती विचारात घेऊन प्रस्तुत ग्राहक तक्रार दाखल तारखेपासून रक्कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 6 टक्‍के दराने व्‍याज मिळण्‍यास तक्रारकर्ती पात्र ठरतात.

(11)     तक्रारकर्ती यांनी मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्चाकरिता रु.7,000/- रकमेची मागणी केलेली आहे. नुकसान भरपाईची रक्‍कम निश्चित करताना त्या–त्‍या परिस्थितीवर गृहीतक आधारीत असतात. असे दिसते की, तक्रारकर्ती यांना त्यांच्या पतीच्या अपघाती व अकाली मृत्यूपश्चात विमा रक्कम परत मिळविण्‍याकरिता पाठपुरावा करावा लागलेला आहे. विमा रक्कम न दिल्यामुळे तक्रारकर्ती यांना मानसिक व शारीरिक त्रास होणे नैसर्गिक व स्‍वाभाविक आहे.  तसेच विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना विमा रक्कम न दिल्‍यामुळे जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले, हे स्पष्ट आहे. अशा कायदेशीर कार्यवाहीकरिता विधिज्ञांचा सल्‍ला व सहायता, प्रकरण शुल्‍क इ. खर्चाच्‍या बाबी आहेत. तसेच ग्राहक तक्रार न्‍यायप्रविष्‍ठ असताना आर्थिक खर्च व वेळेचा अपव्यय होतो. योग्‍य विचाराअंती मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- व तक्रार खर्चाकरिता एकत्रिरित्या रु.3,000/- मिळण्‍यास तक्रारकर्ता पात्र आहेत, या निष्कर्षाप्रत जिल्हा आयोग येत आहोत.

(12)     जयका इन्शुरन्स हे विमा सल्लागार व तालुका कृषि अधिकारी हे शासकीय यंत्रणेचा भाग आहेत आणि प्रस्तुत प्रकरणाच्या अनुषंगाने त्यांच्या सेवेमध्ये त्रुटी असल्याचे सिध्द होत नाही.

(13)     उक्त विवेचनाअंती मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देण्यात येऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) तक्रारकर्ती यांची तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 3 विमा कंपनीने तक्रारकर्ता यांना रु.2,00,000/- (रुपये दोन लक्ष फक्‍त) विमा रक्‍कम द्यावी.

तसेच, उक्त विमा रकमेवर दि. 27/8/2020 पासून संपूर्ण विमा रक्‍कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 6 टक्‍के दराने व्‍याज द्यावे.

(3) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 3 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना मा‍नसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चापोटी रु.3,000/- द्यावेत.

(4) उपरोक्‍त आदेशांची अंमलबजावणी विरुध्‍द पक्ष क्र.1 व 3 विमा कंपनीने आदेश प्राप्‍तीपासून 45 दिवसाचे आत करावी.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                   (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                     अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-