ग्राहक तक्रार क्रमांक :  194/2022.                             आदेश दिनांक : 06/07/2022.

नागेश पिता हरिभाऊ गंगणे, वय 35 वर्षे, व्यवसाय : व्यापार,

रा. बी-98, एम.आय.डी.सी., हरंगुळ (बु.), ता. जि. लातूर.                          तक्रारकर्ता

                        विरुध्द

(1) मुख्य अभियंता, महावितरण कंपनी,

     साळे गल्ली, लातूर, ता. जि. लातूर.

(2) उप-अभियंता, महावितरण कंपनी,

     ग्रामीण सब विभाग, लातूर, ता. जि. लातूर.                                           विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        मा. श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ता यांचेकरिता विधिज्ञ :- श्री. ए.सी. गिड्डे

आदेश 

मा. श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       ग्राहक तक्रार व कागदपत्रांचे अवलोकन करण्यात आले. तक्रारकर्ता यांच्या विद्वान विधिज्ञांचा प्रकरण दाखलपूर्व युक्तिवाद ऐकला.

(2)       तक्रारकर्ता यांच्या कथनांनुसार त्यांनी विरुध्द पक्ष यांच्याकडून सन 2008 मध्ये औद्योगिक प्रवर्गामध्ये विद्युत पुरवठा घेतलेला आहे आणि त्यांचा ग्राहक क्रमांक 611210009425 आहे. तक्रारकर्ता हे सुरुवातीस 'न्यू बालाजी स्टील फॅब्रीकेटर्स' नांवे व्यवसाय करीत होते. त्यानंतर दि.31/5/2018 रोजी त्या व्यवसायामध्ये बदल करुन 'बी.एल.जे. पॉलिमर्स' नांवे पाईप उत्पादन करीत आहेत. त्यांनी विरुध्द पक्ष यांच्या विद्युत देयकांचा नियमीत भरणा केलेला आहे. त्यांचे देयक थकीत नसतानाही जुन 2022 मध्ये रु.13,22,800/- चे अवास्तव व अवाजवी देयक देण्यात आले. त्याबाबत चौकशी केली असता समाधानकारक उत्तरे देण्यात आले नाही. लेखी अर्ज देऊनही विद्युत देयक दुरुस्त करण्यात आलेले नाही आणि देयकाचा भरणा न केल्यास विद्युत पुरवठा खंडीत केला जाईल, असे कळविण्यात आले. त्यांचा उदरनिर्वाह त्या व्यवसायावर चालतो आणि त्यांच्या कारखान्यामध्ये 8 ते 10 मजूर काम करतात. कारखाना बंद झाल्यास त्यांच्यासह मजुरांची उपासमार होणार आहे. अशाप्रकारे वादकथित देयक रद्द करुन नियमीत वीज वापराप्रमाणे देयक देण्याचा व मानसिक त्रासाकरिता नुकसान भरपाई देण्याचा विरुध्द पक्ष यांना आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती केली आहे.

(3)       ग्राहक तक्रारीमध्ये नमूद वादकथने व विधिज्ञांचा युक्तिवाद ऐकल्यानंतर तक्रारकर्ता हे विरुध्द पक्ष यांचे 'ग्राहक' आहेत काय ? हा प्राथमिक मुद्दा उपस्थित होतो.

(4)       तक्रारकर्ता यांचेकरिता विधिज्ञांनी वादविषयाच्या अनुषंगाने युक्तिवाद करताना नमूद केले की, विद्युत पुरवठा घेतलेला कारखाना त्यांच्या उदरनिर्वाहासाठी साधन आहे आणि कारखाना बंद झाल्यास त्यांच्यासह 8 ते 10 कामगारांवर उपासमारीचे वेळ येणार आहे. त्यामुळे ते 'ग्राहक' संज्ञेत येतात, असे त्यांचे निवेदन आहे.

(5)       ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 2019 चे कलम 2 (7) मध्ये 'ग्राहक' शब्दाची संज्ञा नमूद आहे. ती अशी की,

            (7) "consumer" means any person who—

            (i) buys any goods for a consideration which has been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any user of such goods other than the person who buys such goods for consideration paid or promised or partly paid or partly promised, or under any system of deferred payment, when such use is made with the approval of such person, but does not include a person who obtains such goods for resale or for any commercial purpose; or

            (ii) hires or avails of any service for a consideration which has been paid or promised or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment and includes any beneficiary of such service other than the person who hires or avails of the services for consideration paid or promised, or partly paid and partly promised, or under any system of deferred payment, when such services are availed of with the approval of the first mentioned person, but does not include a person who avails of such service for any commercial purpose.

            Explanation.—For the purposes of this clause,—

            (a) the expression "commercial purpose" does not include use by a person of goods bought and used by him exclusively for the purpose of earning his livelihood, by means of self-employment;

            (b) the expressions "buys any goods" and "hires or avails any services" includes offline or online transactions through electronic means or by teleshopping or direct selling or multi-level marketing;

(6)       वादकथित देयकाचे अवलोकन केले असता Consumer Name : B L J Polymer Nagesh Haribhau Gangane नमूद आहे. तक्रारकर्ता यांचा वादविषय हा 'बी.एल.जे. पॉलिमर्स' उद्योगाकरिता दिलेल्या विद्युत देयकासंबंधी आहे. तक्रारकर्ता यांनी पाईप उद्योगाकरिता विरुध्द पक्ष यांच्या विद्युत सेवेचा लाभ घेतलेला आहे. विरुध्द पक्ष हे विद्युत सेवा पुरवठादार असले तरी ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 2019 मध्ये नमूद 'ग्राहक' परिभाषेनुसार तक्रारकर्ता 'ग्राहक' संज्ञेत येतात काय, हे पाहणे आवश्यक आहे.  कारण तक्रारकर्ता यांचा पाईप उत्पादन करण्याचा उद्योग असून साहजिकच पाईप निर्मितीनंतर त्याची विक्री करण्यात येते आणि अशा उद्योगाकरिता त्यांनी विद्युत पुरवठा घेतलेला आहे. निश्चितच, त्यांच्या पाईप उद्योगाकरिता यंत्रसामुग्री, अनुषंगिक मालमत्‍ता, कामगार इ. गुंतवणूक आवश्यक आहे आणि प्रस्तुत उद्योग स्‍वंयरोजगार असल्याचे तक्रारकर्ता यांचे  कथन नाही. तक्रारकर्ता यांनी वादकथने व युक्तिवादापृष्ठयर्थ मा. राष्ट्रीय आयोगाचा 'जयपूर विद्युत वितरण निगम लि. /विरुध्द/ मे. ओसवाल पेपर्स प्रा.लि.', प्रथम अपिल नं. 1005/2014, निर्णय दि. 19/8/2019 दाखल केलेला आहे. उक्त प्रकरणामध्ये विद्युत देयकासंबंधी विवाद होता. परंतु, त्यामध्ये तक्रारकर्ता 'ग्राहक' ठरतात काय ? या मुद्दयाबाबत विवेचन आढळून येत नाही. तसेच मा. राष्ट्रीय आयोगाचा 'उत्तर हरियाणा विद्युत वितरण निगम लि. /विरुध्द/ मे. सदा राम सोमनाथ राईस मिल्स', रिव्हीजन पिटीशन नं. 36/2008, निर्णय दि. 26/8/2020 दाखल केलेला आहे. या प्रकरणामध्येही विद्युत देयकासंबंधी विवाद आढळून येतो. त्यामध्ये तक्रारकर्ता 'ग्राहक' ठरतात काय ? हा मुद्दा विवेचनाकरिता उपस्थित झालेला आहे. परंतु वादकारण सन 2000 मध्ये घडले आणि ग्राहक संरक्षण अधिनियम, 1986 मध्ये सन 2003 ची सुधारणा होण्यापूर्वी म्हणजेच ग्राहक तक्रार सन 2001 मध्ये दाखल झालेली आहे. त्यामुळे सेवा उपभोगण्यासंबंधी व्यवसायिक हेतूची संकल्पना लागू होणार नाही, असे विषद करुन तक्रारकर्ता हे 'ग्राहक' संज्ञेत येतात, असे मत मा. राष्ट्रीय आयोगाने व्यक्त केलेले आहे. मा. राष्ट्रीय आयोगाच्या न्यायनिर्णयातील न्यायिक प्रमाण प्रस्तुत प्रकरणातील वस्तुस्थितीशी व कायदेशीर प्रश्नांशी लागू होत नसल्यामुळे त्या न्यायनिर्णयांचा अत्युच्च आदर ठेवून ते निवाडे हातातील प्रकरणामध्ये लागू पडत नाहीत, या निष्कर्षाप्रत आम्ही येत आहोत.

(7)       तक्रारकर्ता यांची कथने, दस्‍त, पुरावे स्‍पष्‍ट करतात की, त्यांचा उद्योग हा दैनंदीन जीवनावश्‍यक गरजा भागविणेकरिता उत्‍पन्‍नाचे साधन नसून तो व्‍यापारी उद्योग आहे. तक्रारकर्ता यांना उद्योगासाठी 55.00 कि.वॅ. विद्युत भार मंजूर करण्यात आलेला आहे. त्यांच्या कारखान्यामध्ये 8 ते 10 कामगार काम करतात, असेही तक्रारकर्ता यांचे कथन आहे. प्रामुख्याने, व्‍यापारी स्वरुपाचा उद्योग नफा प्राप्‍तीसाठी असतो. ज्‍यामध्ये गुंतवणुकीवर लाभ मिळविणे, हे प्रमुख ध्‍येय असते. अशा उद्योगामध्ये स्वत:च्या श्रम किंवा कौशल्यापेक्षा भांडवल, गुंतवणूक, कामगार, उत्‍पादन, वितरण व लाभ या बाबींकडे लक्ष ठेवलेले असते. तक्रारकर्ता यांनी आपले स्‍वत:चेच मुनष्‍यबळ होते, असे म्‍हटलेले नाही. कच्‍चा माल, त्‍यावरील प्रक्रिया, उत्‍पादन व त्याद्वारे मिळणारे उत्‍पन्‍न हे उदनिर्वाहाकरिता कसे मर्यादीत आहेत, हे त्यांनी स्‍पष्‍ट केलेले नाही. याद्वारे व्‍यापारी तत्‍वाने नफा मिळविणे, हाच त्‍यांचा दृष्‍टीकोन दिसतो. व्‍यापारामध्ये नफा मिळविणेचा हेतू असतो आणि रोजगारामध्ये श्रमाचे मुल्‍य मिळविणे हा हेतू असतो. नफा मिळविण्यासाठी केलेले कार्य किंवा मोबदला मिळविण्यासाठी केलेल्या कार्यामध्ये, त्याच्या स्वरुपामध्ये व हेतुमध्ये मोठे अंतर आढळते.  

(8)       उक्त विवेचनाअंती तक्रारकर्ता हे विरुध्द पक्ष यांचे 'ग्राहक' होऊ शकत नाहीत आणि त्या अनुषंगाने ग्राहक तक्रार प्राथमिक स्तरावर रद्द करणे क्रमप्राप्त आहे आणि खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

                   (1) तक्रारकर्ता यांची ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात येते.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                        (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                           अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-