ग्राहक तक्रार क्रमांक : 282/2021.                            तक्रार दाखल दिनांक : 15/12/2021.                                                                             तक्रार निर्णय दिनांक : 19/05/2023.

भाग्यश्री माधव गवरे, वय 40 वर्षे, व्यवसाय : घरकाम,

रा. शिवनखेड, ता. चाकूर, जि. लातूर.                                                                  तक्रारकर्ती

                        विरुध्द

(1) महाव्यवस्थापक, दी युनिवर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कंपनी लि.,

     युनीट नं. 601 व 602, सहावा मजला, रिलायबल टेक पार्क, क्लाऊड

     सिटी कॅम्पस, गट नं. 31, ठाणे-बेलापूर रोड, ऐरोली, नवी मुंबई - 400 708.

(2) विभागीय कार्यालय, जायका इन्शुरन्स ब्रोकरेज प्रा. लि., दुसरा मजला,

     जायका बिल्डींग, कमर्शियल रोड, सिव्हील लाईन, नागपूर - 440 001.

(3) तालुका कृषि अधिकारी, कृषि कार्यालय, चाकूर, ता. चाकूर, जि. लातूर.

(4) जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर.                                                        विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)

                        श्री. रविंद्र शे. राठोडकर, सदस्य

तक्रारकर्ती यांचेकरिता विधिज्ञ :-  के. एस. किटेकर

विरुध्द पक्ष क्र.1 यांचेकरिता विधिज्ञ :-  एस. व्ही. शास्त्री

विरुध्द पक्ष क्र.2 व 3 :-  स्वत:

विरुध्द पक्ष क्र.4  :-  अनुपस्थित / एकतर्फा

आदेश 

श्रीमती रेखा जाधव, अध्‍यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार) यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ती यांच्या तक्रारीचा आशय असा की, महाराष्ट्र शासनाने गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत राज्यातील शेतक-यांना विरुध्द पक्ष क्र.1 (यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे विमा संरक्षण दिलेले होते. विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "जायका इन्शुरन्स") हे विमा सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.3 व 4 (यापुढे अनुक्रमे "तालुका कृषि अधिकारी व जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी") हे शासन स्तरावर विमा योजनेची अंमलबजावणी करतात.

(2)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, त्यांचे पती माधव बाबुराव गवरे (यापुढे "मयत माधव") शेतकरी होते आणि त्यांच्या नांवे मौजे शिवनखेड, ता. चाकूर, जि. लातूर येथे गट क्र. 193, 195 व 197 मध्ये शेतजमीन होती.

(3)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, दि.15/12/2019 रोजी मयत माधव हे दुचाकी वाहनावरुन घराकडे जात असताना विरुध्द दिशेने येणा-या दुचाकी वाहनाने धडक दिल्यामुळे गंभीर जखमी झाले. अपघातानंतर मयत माधव यांना सह्याद्री हॉस्पिटल येथे दाखल करण्यात आले. परंतु वैद्यकीय उपचारादरम्यान दि.17/12/2019 रोजी त्यांचा मृत्यू झाला. पोलीस ठाणे, विवेकानंद चौक, लातूर येथे अपघाती घटनेसंबंधी गुन्हा नोंद क्र. 515/2019 करण्यात आला.

(4)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, मयत माधव हे शेतकरी होते आणि विमा योजनेनुसार लाभार्थी होते. तक्रारकर्ती त्यांच्या वारस आहेत आणि विमा योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे आवश्यक कागदपत्रे सादर केले. जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी यांच्यामार्फत त्यांचा विमा दावा प्रस्ताव जायका इन्शुरन्स यांच्याकडे पाठविण्यात आला. त्यानंतर मयत माधव यांचा वाहन चालविण्याचा परवान्याची पूर्तता करण्यासाठी सांगण्यात आले; परंतु शोध घेऊनही परवाना मिळून आला नाही. त्यांचा विमा दावा प्रलंबीत ठेवण्यात आल्यामुळे उक्त वादकथनांच्या अनुषंगाने विमा रक्कम रु.2,00,000/- अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 18 टक्के व्याज दराने देण्याचा; शारीरिक व मानसिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्च रु.7,000/- देण्याचा विमा कंपनी, जायका इन्शुरन्स, तालुका कृषि अधिकारी व जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी यांना आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती तक्रारकर्ती यांनी केलेली आहे.

(5)       विमा कंपनीने अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले. तक्रारकर्ती ह्या विमा कंपनीच्या सेवेमध्ये त्रुटी असल्याचे सिध्द करु शकत नसल्यामुळे ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात यावी, असे नमूद केले. विमा कंपनीचे पुढे कथन असे की, महाराष्ट्र शासनाचे परिपत्रक क्र.शेअवि-2018/प्र.क्र.193/11अे, दि.19 सप्टेंबर, 2019 अन्वये गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना राबविण्यासाठी कार्यपध्दती व मार्गदर्शक सूचना दिलेल्या आहेत. दूर्घटनेनंतर 45 दिवसाच्या कालावधीमध्ये दावा विहीत नमुन्यातील अर्ज व आवश्यक कागदपत्रासह तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे नोंदविणे आवश्यक आहे. त्यानंतर प्रस्ताव जयका इन्‍शुरन्‍स यांच्याकडे पाठविण्यात येऊन त्यानंतर विमा कंपनीकडे सादर करण्याचे बंधन आहे. प्रस्तुत प्रकरणात विमा कंपनीस सूचना व काही कागदपत्रे प्राप्त झालेले आहे. दावा निर्णयीत करण्यासाठी आवश्यक वाहन चालविण्याचा परवाना व उपचारासंबंधी कागदपत्रे अप्राप्त आहेत. त्यामुळे तक्रारकर्ता यांच्या दाव्यासंबंधी निर्णय घेतलेला नाही.  विमा कंपनीचे पुढे कथन असे की, दि.7/3/2022 रोजीच्या पत्राद्वारे वाहन चालविण्याचा परवाना किंवा त्याचे तपशील पत्र व उपचारासंबंधी कागदपत्रे दाखल करण्यासाठी तक्रारकर्ती यांना कळविण्यात आले. परंतु तक्रारकर्ती यांच्याकडून ते कागदपत्र अप्राप्त आहेत. शासन निर्णयानुसार वाहन चालविताना अपघात झाल्यास वाहन चालविण्याचा परवाना आवश्यक आहे. अंतिमत: ग्राहक तक्रारीमध्ये नमूद कथने अमान्य करुन ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात यावी, अशी विनंती विमा कंपनीने केलेली आहे.

(6)       जायका इन्शुरन्स यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र दाखल केले आहे. सर्वप्रथम त्यांनी अपघात विमा योजनेखाली प्राप्‍त होणा-या दाव्‍यासंबंधी होणा-या कार्यपध्‍दतीचा तपशील नमूद केला. त्‍यांच्‍या कथनाप्रमाणे ते केवळ मध्‍यस्त आहेत आणि दावा मंजूर-नामंजुरीची बाब विमा कंपनीच्‍या अखत्‍यारीत असते. त्यांचे पुढे कथन असे की, तक्रारकर्ती यांच्या दाव्याची छाननी करुन दि.14/9/2021 रोजी विमा कंपनीकडे सादर करण्यात आला. विमा कंपनीच्या निर्देशानुसार तक्रारकर्ती यांच्याकडे वाहन चालविण्याच्या परवान्याची मागणी केली असता त्यासंबंधी पूर्तता करण्यात आली नाही. जायका इन्‍शुरन्‍सने त्‍यांची जबाबदारी त्‍वरीत व व्‍यवस्थित पार पाडली आहे आणि त्‍यांच्‍या सेवेमध्‍ये त्रुटी नाही. शेवटी ग्राहक तक्रारीमधून त्यांचा वगळण्यात यावे, अशी विनंती केलेली आहे. 

(7)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र सादर केले आहे. त्यांचे कथन असे की, दि.15/12/2019 रोजी तक्रारकर्ती यांचा दावा प्रस्ताव त्यांच्याकडे प्राप्त झाला आणि तो जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी यांच्याकडून पाठविण्यात आला. तक्रारकर्ती यांना वाहन चालविण्याचा परवाना दाखल करण्यासंबंधी कळविले; परंतु तो सादर करण्यात आला नाही.

(8)       जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी हे जिल्हा आयोगापुढे अनुपस्थित राहिले आणि त्यांच्याविरुध्द एकतर्फा चौकशीचे आदेश करण्यात आले.

(9)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार, विमा कंपनी, जायका इन्शुरन्स व तालुका कृषि अधिकारी यांचे लेखी निवेदनपत्र व अभिलेखावर दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता; तसेच विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                    उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्‍या

      सेवेमध्‍ये त्रुटी केल्‍याचे सिध्‍द होते ?                                                    होय (विमा कंपनीने)

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने तक्रारकर्ती अनुतोषास पात्र आहेत काय  ?             होय

     असल्‍यास किती ?                                                                         अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                             अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(10)     मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- प्रामुख्याने, महाराष्ट्र राज्‍यातील शेतक-यांना विमा कंपनीने अपघाती विमा संरक्षण दिले, ही मान्यस्थिती आहे. अभिलेखावर दाखल 7/12 उतारा पाहता गाव : शिवनखेड (बु.) ता. चाकूर, जि. लातूर येथील भुमापन क्रमांक व उपविभाग 193 मध्ये  क्षेत्र 0.47 शेतजमीन करिता मयत माधव भोगवाटदार असल्याचे निदर्शनास येते. मयत माधव हे शेतकरी असल्यामुळे गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेनुसार लाभार्थी होते, हे स्पष्ट होते. अभिलेखावर दाखल फिर्याद, प्रथम खबर अहवाल, घटनास्‍थळ पंचनामा, मरनोत्‍तर पंचनामा, दोषारोप पत्र / अंतिम अहवाल, शवचिकित्‍सा अहवाल इ. कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता मयत माधव यांना अन्य दुचाकीने धडक दिल्यामुळे अपघातामध्ये जखमी होऊन डोक्यास इजा झाल्यामुळे मृत्‍यू झाल्‍याचे निदर्शनास येते.

(11)     मयत माधव यांच्‍या मृत्‍यूनंतर तालुका कृषि अधिकारी व जायका इन्शुरन्स यांच्यामार्फत विमा कंपनीकडे विमा दावा दाखल केला, याबद्दल वाद नाही. तक्रारकर्ती यांच्या कथनानुसार मयत माधव यांच्या वाहन चालविण्याचा परवान्याची पूर्तता करण्यासाठी सांगण्यात आले; परंतु शोध घेऊनही परवाना मिळून आला नाही आणि त्यांचा विमा दावा प्रलंबीत ठेवण्यात आला. उलटपक्षी, तक्रारकर्ती यांनी मयत माधव यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना व उपचारासंबंधी कागदपत्रे दाखल न केल्यामुळे विमा दावा निर्णयीत केला नाही, असे विमा कंपनीतर्फे नमूद करण्यात आले.

(12)     वाद-तथ्ये, कागदपत्रे व उभयतांचा वाद-प्रतिवाद पाहता मयत माधव हे वाहन अपघातामध्ये जखमी झाले आणि उपचारादरम्यान मृत्यू झाला, हे सिध्द होते.  तक्रारकर्ती यांच्यातर्फे विधिज्ञांनी युक्तिवादामध्ये नमूद केले की, मयत माधव यांच्या दुचाकीस विरुध्‍द दिशेने येणा-या दुचाकीने धडक दिल्यामुळे अपघात झाला आणि अपघातामध्ये मयत माधव यांचा दोष नसल्यामुळे दुचाकी वाहन चालविण्याचा परवान्याची मागणी गौण ठरते. 

(13)     अभिलेखावर दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता अपघातसमयी मयत माधव यांच्या दुचाकीस आरोपी बालाजी तुकाराम लोंढे यांनी स्वत:च्या ताब्यातील दुचाकी विरुध्द दिशेने हयगय व निष्काळजीपणाने भरधाव वेगात चालवून मयत माधव यांच्या दुचाकीस धडक दिल्याचे निदर्शनास येते. अशा स्थितीत, अपघातासमयी मयत माधव दुचाकी चालवत होते, ही बाब मान्य केली तरी कथित अपघातास दोषी असल्याचे आढळून येत नाही.

(14)     तक्रारकर्ती यांच्‍यातर्फे विधिज्ञांनी मा. बॉम्‍बे उच्‍च न्‍यायालयाच्‍या औरंगाबाद खंडपिठाने ‘लताबाई रावसाहेब देशमुख /विरुध्‍द/ महाराष्‍ट्र शासन व इतर-2’, 2019 (2) ALL MR 859 संदर्भ सादर करुन वाहन चालविण्याचा परवाना दाखल केला नसल्यास विमा दावा नामंजूर करता येणार नाही, असे निवेदन केले.

(15)     प्रकरणाची वस्तुस्थिती व उक्त निर्णयातील न्यायिक तत्व पाहता मयत माधव यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना दाखल करण्यासंबंधी विमा कंपनीचा आग्रह अनुचित ठरेल. आमच्या मते, विमा कंपनीने विमा योजनेसंबंधी सामाजिक व परोपकारी दृष्टीने विचार करणे आवश्यक होते. मात्र विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांच्या दाव्यासंबंधी निर्णय न घेऊन सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केलेली आहे आणि तक्रारकर्ती विमा रक्‍कम रु.2,00,000/- मिळण्यास पात्र आहेत. तक्रारकर्ती यांनी विमा रकमेची अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 18 टक्के व्याज दराने मागणी केलेली आहे. प्रकरणाच्या वस्तुस्थितीनुसार व प्रचलित दरानुसार व्याज दर निश्चित होणे आवश्यक ठरते. प्रस्तुत प्रकरणाची वस्तुस्थिती विचारात घेतली असता विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांच्या विमा दाव्यासंबंधी निर्णय घेतलेला नाही. त्यामुळे ग्राहक तक्रार दाखल केल्याच्या तारखेपासून म्हणजेच दि.15/12/2021 पासून संपूर्ण विमा रक्कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 9 टक्‍के दराने व्‍याजासह मिळण्‍यास तक्रारकर्ती पात्र ठरतात, या निष्कर्षाप्रत आम्ही येत आहोत.

(16)     तक्रारकर्ती यांनी मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.10,000/- व तक्रार खर्चाकरिता रु.7,000/- रकमेची मागणी केलेली आहे. नुकसान भरपाईची रक्‍कम निश्चित करताना त्या–त्‍या परिस्थितीवर गृहीतक आधारलेले असतात. असे दिसते की, तक्रारकर्ती यांना मयत माधव यांच्या अपघाती मृत्यूपश्चात विमा रक्कम परत मिळविण्‍याकरिता पाठपुरावा करावा लागलेला आहे. विमा कंपनीने विमा रक्कम न दिल्‍यामुळे तक्रारकर्ती यांना जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले. अशा कायदेशीर कार्यवाहीकरिता विधिज्ञांचा सल्‍ला व सहायता, प्रकरण शुल्‍क इ. खर्चाच्‍या बाबी आहेत. तसेच ग्राहक तक्रार न्‍यायप्रविष्‍ठ असताना आर्थिक खर्च व वेळेचा अपव्यय होतो. अशा बाबीमुळे तक्रारकर्ती यांना मानसिक व शारीरिक त्रास होणे नैसर्गिक व स्‍वाभाविक आहे.  योग्‍य विचाराअंती मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- व तक्रार खर्चाकरिता एकत्रिरित्या रु.3,000/- मंजूर करणे योग्य राहील, या निष्कर्षाप्रत जिल्हा आयोग येत आहे.

 (17)    जयका इन्शुरन्स हे विमा सल्लागार असून तालुका कृषि अधिकारी व जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी हे शासकीय यंत्रणेचा भाग आहेत. वाद-तथ्ये व पुरावे पाहता त्यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्या विमा रकमेसंबंधी त्यांनी सेवेमध्ये त्रुटी केल्याचे सिध्द होत नाही.

(18)     उक्त विवेचनाअंती मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) ग्राहक तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- (रुपये दोन लक्ष फक्‍त) विमा रक्‍कम द्यावी.

ग्राहक तक्रार क्र. 282/2021.

(3) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- रकमेवर दि.15/12/2021 पासून संपूर्ण विमा रक्‍कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 9 टक्‍के दराने व्‍याज द्यावे.

(4) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना मा‍नसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चापोटी रु.3,000/- द्यावेत.

(5) विरुध्‍द पक्ष क्र.1 विमा कंपनीने उक्त आदेशाची अंमलबजावणी आदेश प्राप्‍तीपासून 45 दिवसाचे आत करावी.

(श्री. रविंद्र शे. राठोडकर)                                                   (श्रीमती रेखा  जाधव)                

             सदस्‍य                                                                     अध्यक्ष (अतिरिक्त कार्यभार)             

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-