ग्राहक तक्रार क्रमांक : १३९/२०१८.                   तक्रार दाखल दिनांक :   ०२/०५/२०१८.                                                                                       तक्रार निर्णय दिनांक : १५/०६/२०२१.

श्री. तानाजी नानाभाऊ बांगर, वय ५० वर्षे,

रा. बांगरवाडी, ता. कळंब, जि. उस्‍मानाबाद.                                                        तक्रारकर्ता     

                        विरुध्‍द                                                   

(१) नॅशनल इन्‍शुरन्‍स कं.लि., चौथा मजला, १७४,

    साऊथ कसबा, शुभराय टॉवर, दत्‍त चौक, शालीमार

    टॉकीजच्‍या विरुध्‍द बाजूस, सोलापूर – ४१३ ००७.

(२) बजाज कॅपिटल लि., बजाज हाऊस, ९७, नेहरु लेन्‍स, नवी दिल्‍ली.

(३) तालुका कृषि अधिकारी, तालुका कृषि कार्यालय,

    कळंब, ता. कळंब, जि. उस्‍मानाबाद.                                                                       विरुध्‍द पक्ष

गणपुर्ती :-        (1) श्री. किशोर दत्‍तात्रय वडणे, अध्‍यक्ष

                        (2) श्री. मुकुंद भगवान सस्‍ते, सदस्‍य

तक्रारकर्ता यांचेतर्फे विधिज्ञ :- एस.एस. रितापुरे

विरुध्‍द पक्ष क्र. १ यांचेतर्फे विधिज्ञ :- डी.आर. कुलकर्णी (इर्लेकर)

विरुध्‍द पक्ष क्र. २ यांचेतर्फे विधिज्ञ :- आर.एच. भिंगारे

विरुध्‍द पक्ष क्र. ३ स्‍वत:

आदेश

श्री. किशोर दत्‍तात्रय वडणे, अध्‍यक्ष यांचे द्वारे :-

१.         तक्रारकर्ता यांच्‍या ग्राहक तक्रारीचा आशय असा आहे की, दि.२४/६/२०१६ रोजी शेती वादातून त्यांच्या भावकीतील व्यक्तीने त्यांना अचानक पाठीमागून डोक्यामध्ये लाकडाने मारहाण करुन गंभीर जखमी केले.  त्यामुळे त्यांना दि.२५/६/२०१६ ते १३/२/२०१७ पर्यंत सोलापूर येथे शासकीय रुग्णालयामध्ये उपचार घ्यावे लागले. घटनेमुळे त्यांना २० टक्के कायमस्वरुपी अपंगत्व आले. त्याबाबत जिल्हा शासकीय रुग्णालय, उस्मानाबाद यांनी दि.६/४/२०१८ रोजी अपंगत्व प्रमाणपत्र दिलेले आहे.

२.         तक्रारकर्ता यांचे पुढे असे कथन आहे की, ते व्‍यवसायाने शेतकरी असून मौजे बांगरवाडी, ता. कळंब येथे त्‍यांची जमीन गट क्र.२०३/९०/४८/०१, क्षेत्र ० हे. ७२ आर. शेतजमीन (सामाईक) आहे. गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेचा लाभ घेण्‍याकरिता त्‍यांनी विरुध्‍द पक्ष क्र.3 (यापुढे ‘तालुका कृषि अधिकारी’) यांच्‍याकडे सर्व कागदपत्रांची पूर्तता करुन प्रस्‍ताव दाखल केला. परंतु कागदपत्रांची पूर्तता केल्यापासून ६० दिवसाच्या आत मुदतीमध्ये विमा दावा मंजूर केला नाही. दि.१३/६/२०१७ रोजी विमा दावा नामंजूर केल्याचे त्यांना कळविण्यात आले. तक्रारकर्ता यांनी त्रुटींच्या कागदपत्रांची पूर्तता करुन प्रस्ताव दाखल करण्यास झालेला विलंब क्षमापीत करण्याची विनंती केली. विमा प्रस्‍तावाचा सहानुभूतीने विचार होण्‍याकरिता विनंती केली असता दखल घेण्‍यात आली नाही. घटनेबाबत पोलीस ठाणे, येरमाळा येथे गु.र.नं. ६३/२०१६ अन्वये नोंद करण्यात आलेली आहे. तक्रारकर्ता यांना अपंगत्‍वामुळे शेती कामे करता येत नाहीत. अपंगत्‍वामुळे त्यांना शेती व्‍यवसाय इतरांच्‍या मदतीने करावा लागत आहे. त्यांचा विमा प्रस्ताव नामंजूर करुन विरुध्द पक्ष क्र.१ (यापुढे ‘विमा कंपनी’) सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केली आहे. तसेच तक्रारकर्ता यांना मानसिक व शारीरिक त्रास सहन करावा लागला आहे. वादकथनांच्‍या अनुषंगाने तक्रारकर्ता यांनी रु.१,००,०००/- विमा रक्‍कम द.सा.द.शे. १८ टक्के व्‍याज दराने मिळावी आणि मानसिक व आर्थिक त्रासासह तक्रार खर्चाकरिता रु.३०,०००/- मिळावेत, अशी विनंती केली आहे.

३.         विमा कंपनीने दि.३१/८/२०१८ रोजी अभिलेखावर लेखी उत्‍तर दाखल केले आहे. तक्रारकर्ता यांची तक्रार चुकीच्या व अर्धवट माहितीवर आधारीत असल्यामुळे नामंजूर करण्याची विनंती केली आहे. त्यांचे कथन आहे की, तथाकथित घटना ही मुलत: अपघाती नसून भाव-भावकीतील मारामारीच्या घटनेचा प्रकार आहे. विमा करारामध्ये केवळ अपघाती घटना नमूद असल्यामुळे विमा करारांतर्गत सदर घटना येत नसल्यामुळे विमा कंपनीवर नुकसान भरपाई देण्याचे बंधन येत नाही.  त्यांनी तक्रारकर्ता यांना सेवा देण्यामध्ये त्रुटी निर्माण केलेली नाही.  शेवटी तक्रारकर्ता यांची तक्रार खर्चासह नामंजूर करण्यात यावी, अशी विनंती केली आहे.

४.         विरुध्‍द पक्ष क्र.२ (यापुढे ‘बजाज कॅपीटल’) यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदन दाखल केले आहे. त्‍यांनी गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेबाबत सविस्‍तर व्‍याप्‍ती, हेतू व कक्षा नमूद केलेली आहे. तक्रारकर्ता यांचे वादकथने त्‍यांनी अमान्‍य केले आहेत. त्‍यांच्‍या कथन आहे की, विमा कंपनीच्या पोर्टलवर NO DISABILITY CERTIFICATE SUBMITTED TILL DATE असा शेरा नमूद आहे. विमा दावा मंजूर किंवा नामंजूर करण्‍याचा सर्वाधिकार केवळ विमा कंपनीस आहे आणि त्‍याकरिता बजाज कॅपीटल जबाबदार ठरु शकत नाहीत. शेवटी तक्रारकर्ता यांची तक्रार रद्द करण्यात यावी, अशी त्‍यांनी विनंती केलेली आहे.  

५.         तालुका कृषि अधिकारी यांनी दि.१४/६/२०१८ रोजी अभिलेखावर लेखी उत्‍तर दाखल केले आहे. त्‍यांच्‍या कथनाप्रमाणे तक्रारकर्ता यांचा दि.१९/११/२०१७ रोजी अपघात झाला. लाभार्थ्‍यांनी त्‍यांच्‍याकडे दि.२३/१/२०१८ रोजी दाखल केलेला प्रस्‍ताव जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, उस्मानाबाद यांच्याकडे सादर केला. अशाप्रकारे त्‍यांनी  जबाबदारी पूर्ण केल्‍याचे नमूद केले आहे.

६.         तक्रारकर्ता यांची तक्रार, विरुध्‍द पक्ष यांचे लेखी उत्‍तर, उभय पक्षकारांनी दाखल केलेल्‍या कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता; तसेच विमा कंपनीच्या विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्यानंतर तक्रारीमध्‍ये उपस्थित वादविषयाचे निवारणार्थ खालील मुद्दे उपस्थित होतात आणि त्यापुढे दिलेल्या उत्तराकरिता त्याची कारणमीमांसा खालीलप्रमाणे देण्यात येते.

                        मुद्दे                                                                       उत्‍तरे

१. विमा कंपनीने तक्रारकर्ता यांचा विमा दावा नामंजूर करुन

   सेवेमध्‍ये त्रुटी केल्‍याचे सिध्‍द होते काय ?                                                           नाही.   

२. तक्रारकर्ता हे विमा रक्‍कम मिळण्‍यास पात्र आहेत काय ?                                 नाही. 

३. काय आदेश ?                                                                                   अंतिम आदेशाप्रमाणे.

कारणमीमांसा

७.        मुद्दा क्र. 1 व 2 :- प्रामुख्‍याने, गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेनुसार राज्‍यातील शेतक-यांना विमा कंपनीने अपघाती विमा संरक्षण दिले, ही मान्यस्थिती आहे.  गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेबाबत कृषि आयुक्‍त, विमा कंपनी व बजाज कॅपीटल यांच्‍यामध्‍ये करारपत्र झाले असून ते अभिलेखावर दाखल आहे. तक्रारकर्ता यांचे नांवे सामाईक शेतजमीन असल्याचे दर्शविणारा ७/१२ उतारा अभिलेखावर दाखल आहेत. यावरुन तक्रारकर्ता हे शेतकरी आहेत आणि ते गोपीनाथ मुंडे शेतकरी जनता अपघात विमा योजनेकरिता लाभार्थी होते, हे स्‍पष्‍ट होते.

८.         तक्रारकर्ता यांचे कथन आहे की, दि.२४/६/२०१६ रोजी भावकीतील व्यक्तीने डोक्यामध्ये लाकडाने मारहाण करुन गंभीर जखमी केले आणि त्या घटनेमुळे त्यांना २० टक्के कायमस्वरुपी अपंगत्व आले. त्या अनुषंगाने तक्रारकर्ता यांनी विमा कंपनीकडे विमा दावा दाखल केला होता. बजाज कॅपिटलतर्फे अभिलेखावर Claim Tracker परिशिष्ट दाखल केले आहे. त्याचे अवलोकन केले असता Claim Status : Rejected Due to Other Reason व Remarks : No Disablility Certificate Submitted Till Date नमूद आहे. तसेच विमा कंपनीचे दि.१३/६/२०१७ रोजीचे पत्र पाहता अपंगत्व प्रमाणपत्र दाखल न केल्यामुळे संचिका बंद केल्याचे कळविलेले दिसून येते. त्यानंतर तक्रारकर्ता यांनी दि.१८/४/२०१८ रोजी जिल्हा अधीक्षक कृषि कार्यालय, उस्मानाबाद यांच्याकडे अर्ज देऊन अपंगत्व प्रमाणपत्र व विलंब माफीचे प्रतिज्ञापत्र सादर केल्याचे दिसून येते. त्यानंतर दि.२/५/२०१८ रोजी तक्रारकर्ता यांनी प्रस्तुत तक्रार जिल्हा आयोगापुढे दाखल केली आहे. असे दिसते की, तक्रारकर्ता यांनी विमा कंपनीकडे दावा दाखल करताना अपंगत्व प्रमाणपत्र सादर केलेले नव्हते. विमा दावा संचिका बंद केल्यानंतर एक वर्षाने तक्रारकर्ता यांनी अपंगत्व प्रमाणपत्र सादर केले. तसेच ते प्रमाणपत्र जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, उस्मानाबाद यांच्याकडे सादर केले आणि त्यानंतर १४ व्या दिवशी प्रस्तुत तक्रार दाखल केली.

९.         सामान्य रुग्णालय, उस्मानाबाद यांनी तक्रारकर्ता यांना दिलेल्या वैद्यकीय प्रमाणपत्राचे अवलोकन केले २० टक्के पूर्ण कायम अपंगत्व असल्याचे नमूद केले आहे.

१०.       तक्रारकर्ता यांचेतर्फे युक्तिवाद आहे की, ज्याअर्थी खुन झालेल्या व्यक्तीचे वारस विमा योजनेचा लाभ घेण्यास पात्र आहेत; त्याअर्थी हाणामारीमध्ये जखमी होऊन अपंगत्व आलेली व्यक्ती विमा योजनेचा लाभ घेण्यास पात्र ठरते. उलटपक्षी विमा कंपनीतर्फे विधिज्ञांनी युक्तिवाद केला की, वैद्यकीय कागदपत्रे, पोलीस अहवाल व विहीत नमुन्यातील कायमस्वरुपी अंपगत्वाचे प्रमाणपत्र मागणी करुनही तक्रारकर्ता यांनी सादर केले नाही. तसेच विमा करारातील अटीनुसार एखादा अवयव पूर्णपणे कायमस्वरुपी निकामी झाल्याबाबत विहीत नमुन्यातील प्रमाणपत्र असल्याखेरीज तक्रारकर्ता यांच्या मागणीचा विचार होऊ शकत नाही. विरुध्द पक्ष यांच्यातर्फे असाही युक्तिवाद करण्यात आला की, तथाकथित घटना ही मुलत: अपघाती नसून भाव-भावकीतील मारामारीच्या घटनेचा प्रकार आहे. विमा करारामध्ये केवळ अपघाती घटना नमूद असल्यामुळे विमा करारांतर्गत सदर घटना येत नसल्यामुळे विमा कंपनीवर नुकसान भरपाई देण्याचे बंधन येत नाही. 

११.        सामान्य रुग्णालय, उस्मानाबाद येथील डॉ. पी.पी. इंगळे यांनी दिलेल्या वैद्यकीय प्रमाणपत्रामध्ये PATIENT HAD SUFFERED DEPRESSED FRACTURE LEFT TEMPOROPARITAL REGION नमूद आहे. जिल्‍हा सामान्य रुग्‍णालय, उस्मानाबाद यांनी तक्रारकर्ता यांना २० टक्‍के पूर्ण कायम अपंगत्‍व (20% Total Permenant Disability) असल्याबाबत वैद्यकीय प्रमाणपत्र दिलेले आहे. तक्रारकर्ता यांच्या २० टक्‍के कायम अपंगत्‍वाबाबत विमा कंपनीचा आक्षेप नाही. परंतु विमा कंपनीचा बचाव आहे की, विमा करारातील अटीनुसार एखादा अवयव पूर्णपणे कायमस्वरुपी निकामी झाल्याबाबत विहीत नमुन्यातील प्रमाणपत्र असल्याखेरीज तक्रारकर्ता यांच्या मागणीचा विचार होऊ शकत नाही.

१२.       अभिलेखावर दाखल पोलीस कागदपत्रांचे अवलोकन करण्यात आले. एफ.आय.आर. व फिर्याद जबाब पाहता निवृत्ती चांगदेव बांगर यांनी पाठीमागून तक्रारकर्ता यांच्या डोक्यामध्ये सरपणाचे लाकूड मारल्याचा व पाटीमध्ये लाकडाने मारहाण केल्याचा उल्लेख आहे. वैद्यकीय कागदपत्रे पाहता तक्रारकर्ता यांच्या डोक्यास इजा झाल्यामुळे अपंगत्व आल्याचे आढळते. यावरुन तक्रारकर्ता यांना आलेले अपंगत्व हे डोक्यास आलेले आहे, ही बाब स्पष्ट होते.

१३.       अपघाती मृत्यू, अपघातामुळे दोन डोळे अथवा दोन अवयव निकामी होणे, अपघातामुळे एक डोळा व एक अवयव निकामी होणे, अपघातामुळे एक डोळा अथवा एक अवयव निकामी होणे इ. करिता विमा योजनेचा लाभ अनुज्ञेय दिसतो.

१४.       प्रस्तुत प्रकरणामध्ये तक्रारकर्ता यांच्या डोक्यास मार लागल्यामुळे डोक्याचे अपंगत्व आलेले आहे. अशा स्थितीमध्ये तक्रारकर्ता यांचे डोक्यास आलेले अपंगत्व विमा योजनेकरिता पात्र ठरते काय ? हा प्रश्न निर्माण होतो. विमा योजनेमध्ये डोळे किंवा अवयव हे निकामी झाल्यानंतर विमा लाभ अनुज्ञेय आहे. परंतु तक्रारकर्ता यांच्या डोक्यास अपंगत्व आलेले असून डोके हे अंग शरिराचा अवयव होऊ शकत नाही. आमच्या मते तक्रारकर्ता यांचे अपंगत्व विमा योजनेनुसार विमा लाभाकरिता पात्र नाही. तक्रारकर्ता यांनी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, उस्मानाबाद यांच्यामार्फत विमा कंपनीकडे विलंबाने अपंगत्व प्रमाणपत्र पाठविले असले आणि त्याचा विमा कंपनीने विचार केलेला नसला तरी तक्रारकर्ता हे विमा योजनेचे लाभ मिळण्याकरिता पात्र नसल्यामुळे विमा रक्कम अदा न करुन सेवेमध्ये त्रुटी निर्माण केलेली नाही, या निष्कर्षाप्रत आम्ही येत आहोत.

१५.       तक्रारकर्ता यांचेतर्फे अभिलेखावर मा. राज्‍य आयोग, महाराष्‍ट्र यांचे औरंगाबाद परिक्रमा खंडपिठाने ‘मॅनेजर, ओरिएंटल इन्‍शुरन्‍स कंपनी लि. /विरुध्‍द/ सुधीर बळीराम गोडसे व इतर’ प्रथम अपिल क्र.२२६/२०१८, निर्णय दि.१८/९/२०१९, मा. राज्‍य आयोग, महाराष्‍ट्र यांचे औरंगाबाद परिक्रमा खंडपिठाने ‘विठ्ठल शंकर रोडगे /विरुध्‍द/ चीफ मॅनेजर, नॅशनल इन्शुरन्स कं.लि.’ प्रथम अपिल क्र.३६/२०१२, निर्णय दि.८/४/२०१३ व औरंगाबाद उच्च न्यायालयाने याचिका क्र.३९०३/२०१३, “सविता संतराम आवटे /विरुध्द/ स्टेट ऑफ महाराष्ट्र”, निर्णय दि.१९/८/२०१३ हे निर्णय दाखल केले आहेत. सदर न्यायनिर्णयामध्ये अपंगत्वाचे व मुदतीमध्ये विमा दाखल करण्याबाबत विषद केलेले न्यायिक प्रमाण प्रस्तुत प्रकरणातील  निवाडयामध्ये लागू पडत नाही.

१६.       वरील विवेचनावरुन मुद्दा क्र.१ व २ चे उत्‍तर नकारार्थी देऊन आम्‍ही खालीलप्रमाणे आदेश पारीत करीत आहोत.

आदेश

(१)        तक्रारकर्ता यांची तक्रार नामंजूर करण्‍यात येते.

(२)       खर्चासंबंधी आदेश नाहीत.

(श्री. मुकुंद भगवान सस्ते)                                                                (श्री. किशोर दत्तात्रय वडणे)

            सदस्य                                                                                             अध्यक्ष

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, उस्मानाबाद (महाराष्ट्र)

-००-

(संविक/स्व/६५२१)