ग्राहक तक्रार क्रमांक : 346/2022.                             तक्रार नोंदणी दिनांक : 19/12/2022.

                                                                                         तक्रार दाखल दिनांक : 26/12/2022.                                                                                       तक्रार निर्णय दिनांक : 27/09/2024.

अनुराधा भ्र. रमेश हुडे, वय 29 वर्षे,

व्यवसाय : घरकाम व शेती, रा. कवठाळा, ता. देवणी, जि. लातूर.               :-          तक्रारकर्ती

                        विरुध्द

(1) तालुका कृषि अधिकारी, कार्यालय देवणी, ता. देवणी, जि. लातूर.

(2) शाखाधिकारी, जयका इन्शुरेन्स ब्रोकरेज प्रा. लि.,

     रजिस्टर्ड ऑफीस, दुसरा मजला, जयका बिल्डींग,

     कमर्शियल रोड, सिव्हील लाईन्स्, नागपूर - 440 001.

(3) विभागीय व्यवस्थापक, युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कं. लि.,

     विभागीय कार्यालय : ऑफीस नं. 201, दुसरा मजला, विनर्स कोर्ट,

     झेड. के. वर, लुल्ला नगर, सहाने सुजान पार्क, पुणे - 411 040.           :-          विरुध्द पक्ष

गणपूर्ती :          श्री. अमोल बालासाहेब गिराम, अध्‍यक्ष

                        श्रीमती वैशाली म. बोराडे, सदस्य

तक्रारकर्ती यांचेकरिता विधिज्ञ :-  श्री. अनिल क. जवळकर

विरुध्द पक्ष क्र.1 :-  स्वत: / प्रतिनिधी

विरुध्द पक्ष क्र. 2 व 3 :-  अनुपस्थित / एकतर्फा

आदेश 

श्री. अमोल बालासाहेब गिराम, अध्‍यक्ष यांचे द्वारा :-

(1)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार संक्षिप्त स्वरुपात अशी की, महाराष्ट्र शासनाने राज्यातील प्रत्येक शेतक-यांचा गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेंतर्गत विरुध्द पक्ष क्र.3 (यापुढे "विमा कंपनी") यांच्याकडे दि.10/12/2019 ते 9/12/2020 कालावधीमध्ये विमा उतरविलेला आहे. त्यानुसार विमा कालावधीमध्ये शेतक-याचा अपघाती मृत्यू झाल्यास त्यांच्या वारसांना रु.2,00,000/- भरपाई देण्याची जोखीम विमा कंपनीने स्वीकारलेली आहे.

(2)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, त्यांचे पती रमेश मोहनराव हुडे (यापुढे "मयत रमेश") यांचे नांवे मौजे कवठाळा, ता. देवणी, जि. लातूर येथे गट क्र. 29/2 मध्ये 01 हे. 07 आर. शेतजमीन क्षेत्र होते आणि फेरफार क्र. 1551, दि.25/2/2013 अन्वये ते शेतजमीन क्षेत्र त्यांच्या नांवे झालेले आहे.

(3)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, विरुध्द पक्ष क्र.2 (यापुढे "जयका इन्शुरन्स") हे गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजना राबविण्याकरिता विमा कंपनीचे सल्लागार आहेत आणि विरुध्द पक्ष क्र.1 (यापुढे "तालुका कृषि अधिकारी") यांचे देवणी, ता. देवणी येथे कार्यालय आहे.

(4)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, दि.27/10/2020 रोजी मयत रमेश हे ट्रॅक्टरद्वारे शेतामध्ये नांगरणीचे काम करीत असताना ओढ्याच्या कडेला ट्रॅक्टर गेल्यामुळे ट्रॅक्टर नाल्यामध्ये पडलेा आणि मयत रमेश हे ट्रॅक्टरखाली अडकले. मयत रमेश यांना ट्रॅक्टर खालून काढण्यात आले; परंतु त्यांच्या डोक्यास मार लागल्यामुळे त्यांचा मृत्यू झाला. त्यांना सरकारी रुग्णालयामध्ये दाखल केले असता वैद्यकीय अधिका-यांच्या एम.एल.सी. पत्रान्वये आकस्मित मृत्यू क्र. 70/2020 अन्वये नोंद करण्यात आली. त्यानंतर मरणोत्तर पंचनामा, घटनास्थळ पचंनामा व शवचिकित्सा करण्यात आलेली आहे. तसेच मयत रमेश यांच्याविरुध्द पोलीस ठाणे, देवणी येथे गुन्हा क्र. 244/2020 नोंद करण्यात आला. शवचिकित्सा अहवालामध्ये मयत रमेश यांच्या डोक्यास मार लागल्याचे नमूद करण्यात आले.  

(5)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, गोपीनाथ मुंडे शेतकरी अपघात विमा योजनेची माहिती प्राप्त झाल्यानंतर कागदपत्रांची जुळवाजुळव करुन तालुका कृषि अधिकारी यांच्याकडे संचिका सादर केली आणि तालुका कृषि अधिका-यांनी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्यामार्फत जयका इन्शुरन्स यांच्याकडे संचिका दाखल केली. त्यानंतर विमा कंपनीने दि.2/12/2021 रोजी त्यांचा विमा दावा नामंजूर करण्यात आल्याचे सांगण्यात आले. मयत रमेश यांनी हयगयीने व निष्काळजीपणे ट्रॅक्टर चालवून ट्रॅक्टर नाल्यात पडल्यामुळे रस्ता अपघातामध्ये मृत्यू झाला आणि विमाधारकाकडे वाहन चालविण्याचा परवाना नव्हता, असे कारण त्यामध्ये दिले.

(6)       तक्रारकर्ती यांचे पुढे कथन असे की, मयत रमेश यांच्याकडे वाहन चालविण्याचा परवाना होता; परंतु घटनेच्या वेळी तो गहाळ झाल्यामुळे त्यांना मिळू शकला नाही आणि विमा कंपनीकडे दाखल करता आला नाही. अंतिमत: विमा कंपनीने विमा दावा नामंजूर करुन सेवा देण्यामध्ये त्रुटी निर्माण केल्याचे नमूद करुन रु.2,00,000/- विमा रक्कम व्याजासह देण्याचा; मानसिक व शारीरिक त्रसाकरिता रु.20,000/- व ग्राहक तक्रार खर्चाकरिता रु.20,000/- देण्याचा तालुका कृषि अधिकारी, जयका इन्शुरन्स व विमा कंपनीस आदेश करण्यात यावा, अशी विनंती केलेली आहे.

(7)       तालुका कृषि अधिकारी यांनी अभिलेखावर लेखी निवेदनपत्र दाखल केले. ग्राहक तक्रारीमध्ये नमूद बहुतांश कथने सिध्द करण्याची आवश्यकता असल्याचे नमूद केले. त्यांचे कथन असे की, महाराष्ट्र शासनाने शेतक-यांचा विमा संरक्षण दिलेले आहे. तक्रारकर्ती यांनी त्यांच्याकडे दाखल केलेली विमा संचिका त्यांनी जिल्हा अधीक्षक कृषि अधिकारी, लातूर यांच्याकडे पाठविली. त्यानंतर जयका इन्शुरन्स यांच्यामार्फत विमा कंपनीकडे संचिका दाखल करण्यात आली. विमा कंपनीने दि.2/12/2021 रोजी विमा संचिका नामंजूर केली. विमा मंजूर किंवा नामंजूर करण्याचे अधिकार विमा कंपनीस आहेत. विमा योजनेची माहिती व कागदपत्रांबद्दल त्यांनी मयत रमेश यांच्या वारसांना मदत केलेली असून योजनेनुसार आवश्यक कार्य केलेले आहे. त्यांना अनावश्यक पक्षकार करण्यात आलेले आहे आणि तक्रारकर्ती त्यांच्या ग्राहक नाहीत. अंतिमत: त्यांच्याविरुध्द ग्राहक तक्रार रद्द करण्यात यावी, अशी विनंती केलेली आहे.

(8)       जयका इन्शुरन्स व विमा कंपनी हे जिल्हा आयोगापुढे अनुपस्थित राहिले. त्यामुळे त्यांच्याविरुध्द एकतर्फा चौकशीचे आदेश करण्यात आले.

(9)       तक्रारकर्ती यांची ग्राहक तक्रार, तालुका कृषि अधिकारी यांचे लेखी निवेदनपत्र व अभिलेखावर दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता; तसेच तक्रारकर्ती यांच्या विद्वान विधिज्ञांचा मौखिक युक्तिवाद ऐकल्‍यानंतर वादविषयाचे निवारणार्थ खालीलप्रमाणे वाद-मुद्दे निश्चित करण्‍यात येतात आणि त्‍या मुद्दयांची कारणमीमांसा त्‍यांच्‍यापुढे दिलेल्‍या उत्‍तराकरिता खालीलप्रमाणे देण्‍यात येते.

मुद्दे                                                                                              उत्तर

(1) विरुध्‍द पक्ष यांनी तक्रारकर्ती यांना द्यावयाच्या सेवेमध्‍ये त्रुटी                                    होय

      केल्‍याचे सिध्‍द होते काय ?                                                                           (विमा कंपनीने)

(2) मुद्दा क्र.1 च्‍या अनुषंगाने तक्रारकर्ता अनुतोषास पात्र आहेत काय  ?                         होय

     असल्‍यास किती ?                                                                                  अंतिम आदेशाप्रमाणे

(3) काय आदेश  ?                                                                                     अंतिम आदेशाप्रमाणे

कारणमीमांसा

(10)     मुद्दा क्र. 1 ते 3 :- अ.क्र.15 वर दाखल विमा कंपनीच्या दि.2/12/2021 रोजीच्या पत्राचे अवलोकन केले असता "सुपूर्द केलेल्या प्रथम माहिती अहवालानुसार विमाधारक यांचा मृत्यू रस्ता अपघातात ट्रॅक्टर हयगयीने निष्काळजीपणे चालवून ट्रॅक्टर नाल्यात पडून झाला. नॉमिनीच्यापत्रानुसार विमाधारक यांच्याकडे वाहन चालविण्याचा परवानाही उपलब्ध नव्हता", या कारणास्तव व पत्रातील नमूद अपवर्जन क्र. 12 व 16 चा आधार घेऊन विमा दावा रद्द केल्याचे दिसून येते.

(11)     अभिलेखावर दाखल 7/12 उतारा व 8-अ पाहता मयत रमेश हे शेतकरी असल्याचे निदर्शनास येते. वास्तविक पाहता, अभिलेखावर विमापत्र किंवा अनुषंगिक शासन निर्णय दाखल नसले तरी तालुका कृषि अधिकारी यांचे निवेदन व विमा कंपनीचे विमा दावा नामंजूर करणारे पत्र पाहता मयत रमेश शेतकरी असल्यामुळे त्यांना विमापत्र क्र. 3317/60662423/00/000 अन्वये विमा संरक्षण होते, हे ग्राह्य धरावे लागेल.

(12)     अभिलेखावर दाखल आकस्मित मृत्यूची खबर, मरणोत्तर पंचनामा, घटनास्थळ पंचनामा, प्रथम खबर अहवाल इ. पोलीस कागदपत्रे पाहता मयत रमेश हे ट्रॅक्टरद्वारे शेतामध्ये नांगरणी करताना ट्रॅक्टर नाल्यामध्ये पडले आणि ट्रॅक्टरखाली आल्यामुळे त्यांचा अपघाती मृत्यू झाल्याचे निदर्शनास येते. शवचिकित्सा अहवालामध्ये मयत रमेश यांचा मृत्यू डोक्यास गंभीर इजा झाल्यामुळे झाल्याचे नमूद आहे.

(13)     विमा कंपनी व जयका इन्शुरन्स हे जिल्हा आयोगापुढे अनुपस्थित राहिले आणि त्यांच्याविरुध्द एकतर्फा सुनावणी पूर्ण करण्यात आली. अशा स्थितीत, तक्रारकर्ती यांचे यांची ग्राहक तक्रार व त्यांच्याद्वारे दाखल कागदपत्रांकरिता खंडन, प्रतिकथन व प्रतिपुरावा नाही.

(14)     उभयतांचा वाद-प्रतिवाद व कागदपत्रांचे अवलोकन केले असता मयत रमेश हे शेतकरी होते; विमा लाभार्थी होते आणि त्यांचा रस्ता अपघातामध्ये मृत्यू झाला इ. बाबी स्पष्ट असल्यामुळे विमा लाभ देण्याकरिता अपघातातील मृत व्यक्तीचा वाहन चालविण्याचा परवाना आवश्यक ठरतो का ? हा प्रश्न विचारार्थ येतो. विमा कंपनी जिल्हा आयोगापुढे अनुपस्थित असल्यामुळे त्यांच्याद्वारे विमापत्र, विमा संविदा किंवा विमा संविदेच्या अटी व शर्ती व अनुषंगिक शासन निर्णय अभिलेखावर दाखल होऊ शकल्या नाहीत.

(15)     ट्रॅक्टर शेतजमिनीमध्ये नांगरणीचे काम करताना जो अपघात झाला; त्याबद्दल मयत रमेश यांच्याकडून हयगय किंवा निष्काळजीपणा झाला आणि त्यामुळेच अपघात घडला, असा प्रत्यक्षदर्शी पुरावा नाही. तक्रारकर्ती यांच्या कथनानुसार मयत रमेश यांच्याकडे वाहन चालविण्याचा परवाना होता; परंतु घटनेच्या वेळी तो गहाळ झाल्यामुळे त्यांना मिळू शकला नाही आणि विमा कंपनीकडे दाखल करता आला नाही. अनेकवेळा चालक व्यक्तीचा वाहन चालविण्याचा परवाना किंवा अन्य कागदपत्रे अपघातस्थळी गहाळ झाला असण्याची शक्यता आहे.

(16)     तक्रारकर्ती यांच्‍यातर्फे विधिज्ञांनी मा. बॉम्‍बे उच्‍च न्‍यायालयाच्‍या औरंगाबाद खंडपिठाने ‘लताबाई रावसाहेब देशमुख /विरुध्‍द/ महाराष्‍ट्र शासन व इतर 4’, रिट याचिका क्र. 10185/2015 मध्ये दि.6/3/2019 रोजी दिलेल्या निर्णयाचा संदर्भ सादर करुन वाहन चालविण्याचा परवाना दाखल केला नसल्यास विमा दावा नामंजूर करता येणार नाही, असे निवेदन केले. पुढे तक्रारकर्ते यांच्‍यातर्फे विधिज्ञांनी मा. बॉम्‍बे उच्‍च न्‍यायालयाच्‍या औरंगाबाद खंडपिठाने ‘भागुबाई देविदास जावळे /विरुध्‍द/ महाराष्‍ट्र शासन व इतर’, रिट पिटीशन नं.2420/2018 मध्‍ये दि.27/11/2018 रोजी दिलेल्‍या निवाड्याचा संदर्भ सादर केला. तसेच महाराष्ट्र राज्य आयोगाच्या औरंगाबाद खंडपिठाने "ओरिएंटल इन्शुरन्स कंपनी लि. /विरुध्द/ श्रीमती गंगुबाई विष्णू शिंदे", प्रथम अपिल क्र. 1126/2019, निर्णय दि.5/10/2021; "ओरिएंटल इन्शुरन्स कंपनी लि. /विरुध्द/ श्रीमती गयाबाई अप्पासाहेब जाधव", प्रथम अपिल क्र. 158/2020, निर्णय दि.24/11/2021; "न्यू इंडिया अश्युरन्स कंपनी लि. /विरुध्द/ श्रीमती सोजरबाई रामचंद्र दहीगल", प्रथम अपिल क्र. 1095/2019, निर्णय दि.30/11/2021; "न्यू इंडिया अश्युरन्स कंपनी लि. /विरुध्द/ किसन बाबुराव काकडे", प्रथम अपिल क्र. 345/2018, निर्णय दि.17/12/2021 या न्यायनिर्णयांचा संदर्भ सादर केलेला आहे. वरील सर्व न्यायनिर्णयातील न्यायिक तत्व विचारात घेतले.

(17)     प्रकरणाची वस्तुस्थिती, कागदपत्रे व वरिष्ठ न्यायालयांचे न्यायिक दृष्टांत पाहता विमा लाभ देण्याच्या अनुषंगाने मयत रमेश यांचा वाहन चालविण्याचा परवाना आवश्यक ठरतो, हे सिध्द होत नाही. विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांचा विमा दावा नामंजूर करण्याचे कृत्य योग्य व उचित आहे, हे कागदोपत्री सिध्द होत नाही. अशा स्थितीत, विमा दावा नामंजूर करण्यासाठी दिलेले कारण अयोग्य ठरते आणि विमा कंपनीने सेवेमध्‍ये त्रुटी केल्याचे ग्राह्य धरावे लागेल. त्या अनुषंगाने तक्रारकर्ती ह्या रु.2,00,000/- विमा रक्कम मिळण्यास पात्र आहेत, या निष्कर्षाप्रत आम्ही येत आहोत. विमा रक्कम अपघात तारखेपासून द.सा.द.शे. 15 टक्के व्याज दराने मिळण्यासंबंधी तक्रारकर्ती यांची विनंती पाहता विमा दावा नामंजूर केल्याच्या तारखेपासून म्हणजेच दि. 2/12/2021 पासून द.सा.द.शे. 9 टक्‍के दराने विमा रकमेवर व्‍याज मंजूर करणे न्यायोचित ठरते.

(18)     तक्रारकर्ती यांनी मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.20,000/- व ग्राहक तक्रार खर्चाकरिता रु.20,000/- रकमेची मागणी केलेली आहे. नुकसान भरपाईची रक्‍कम निश्चित करताना त्या–त्‍या परिस्थितीनुसार विशिष्ट गृहीतकांचा विचार करावा लागतो. असे दिसते की, विमा कंपनीने दावा नामंजूर केल्यामुळे विमा रक्कम मिळविण्‍याकरिता तक्रारकर्ती यांना पाठपुरावा करावा लागलेला आहे. शिवाय, तक्रारकर्ती यांना जिल्‍हा आयोगापुढे तक्रार दाखल करणे भाग पडले. अशा कायदेशीर कार्यवाहीकरिता विधिज्ञांचा सल्‍ला व सहायता, प्रकरण शुल्‍क इ. खर्चाच्‍या बाबी आहेत. तसेच ग्राहक तक्रार न्‍यायप्रविष्‍ठ असताना आर्थिक खर्च व वेळेचा अपव्यय होतो. त्यामुळे तक्रारकर्ती यांना मानसिक व शारीरिक त्रास होणे नैसर्गिक व स्‍वाभाविक आहे. योग्‍य विचाराअंती मानसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- व ग्राहक तक्रार खर्चाकरिता रु.3,000/- मिळण्‍यास तक्रारकर्ती पात्र आहेत, या निष्कर्षाप्रत येत आहोत.

(19)     विमा दाव्याच्या अनुषंगाने जयका इन्शुरन्स हे विमा सल्लागार व तालुका कृषि अधिकारी हे शासकीय स्तरावरुन कार्यवाही करतात. वाद-तथ्ये व पुराव्यानुसार त्यांच्या सेवेमध्ये त्रुटी असल्याचे सिध्द होत नाही.

(20)     अंतिमत: मुद्दा क्र.1 व 2 चे उत्तर होकारार्थी देण्यात येऊन मुद्दा क्र.3 करिता खालीलप्रमाणे आदेश करण्यात येतो.

आदेश

(1) ग्राहक तक्रार अंशत: मंजूर करण्‍यात येते.

(2) विरुध्‍द पक्ष क्र.3 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना रु.2,00,000/- (रुपये दोन लक्ष फक्‍त) विमा रक्‍कम द्यावी.

तसेच, उक्त विमा रकमेवर दि.2/12/2021 पासून संपूर्ण विमा रक्‍कम अदा करेपर्यंत द.सा.द.शे. 9 टक्‍के दराने व्‍याज द्यावे.

(3) विरुध्‍द पक्ष क्र.3 विमा कंपनीने तक्रारकर्ती यांना मा‍नसिक व शारीरिक त्रासाकरिता रु.5,000/- नुकसान भरपाई व तक्रार खर्चापोटी रु.3,000/- द्यावेत.

(4) विरुध्‍द पक्ष क्र.3 विमा कंपनीने आदेश प्राप्‍तीपासून 45 दिवसाचे आत उक्त आदेशाची अंमलबजावणी करावी.

(श्रीमती वैशाली म. बोराडे)                                                                 (श्री. अमोल बा. गिराम)

             सदस्‍य                                                                                                 अध्यक्ष

जिल्हा ग्राहक तक्रार निवारण आयोग, लातूर (महाराष्ट्र)

-०-